Διὸ καὶ ἐν τοῖς μετὰ χεῖρας εἴρηται· . Ετοιμάζων A sustulit, sed preparavit et ad supplicium destinaὄρη ἐν τῇ ἰσχύϊ αὐτοῦ, περιεζωσμένος ἐν δυναστεία. · Δυναστεία γὰρ περιεζωσμένος, τῇ αὐτοῦ ἰσχύϊ, τὰ προλεχθέντα όρη οὔπω μὲν εἰς τὸ παντελὲς ἀπώλε σεν· ἡτοίμασε δὲ εἰς τιμωρίαν τέως ἀφορίσας αὐτὰ καὶ ἀποστήσας τῆς κατὰ τῶν ἀνθρώπων τυραννίδος · ἀλλὰ καὶ τὸ κύτος τῆς θαλάσσης τῇ ἑαυτοῦ δυναστεία κατέπαυσε. Διὸ λέλεκται· • Συνταράσσων τὸ κύτος τῆς θαλάσσης, ἤχους κυμάτων αὐτῆς. » Ἀντὶ δὲ τοῦ, • ὁ συνταράσσων, » ὁ μὲν Ἀκύλας, καταστέλλων· ὁ δὲ Θεοδοτίων, ο καταπραΰνων, » καὶ ἡ πέμπτη ἔκδοσις, 4 ὁ καταπραΰνων, ο ήρμήνευσαν. Λέγει δ' οὖν ὁ ̓Ακύλας· ο Καταστέλλων ἦχον θαλάσσης, θόρυβον κυμά των αὐτῆς καὶ ὄχλον φυλῶν. • Ωσπερ γὰρ τὰ προλεχθέντα ὄρη εἰς τὴν μέλλουσαν αὐτὰ διαλήψεσθαι τιμωρίαν ἡτοίμασεν, οὕτω κατέστειλε τὸν ἦχον θαλάσσης καὶ τὸν θόρυβον τῶν κυμάτων αὐτῆς. Τίς δὲ ἡ θάλασσα, καὶ ποταπὸς ὁ ἦχος αὐτῆς, καὶ τίς ὁ θόρυβος τῶν κυμάτων αὐτῆς, ἑξῆς διασαφεῖ ὁ ̓Ακύλας εἰπών· « Καὶ ὄχλον φυλών. » Ο γὰρ πολὺς ὄχλος τῶν πάλαι ἐθνῶν, καὶ τῶν κατὰ πᾶν γένος ἀνθρώ των φυλῶν ἦν, ὅτε κῦμα τοῦ τῶν ἀνθρώπων βίου, καὶ ἡ τοιαύτη τοῦ θνητοῦ βίου θάλασσα τῆς τῶν ἀνθρώπων κακίας πεπληρωμένη, πολὺν θόρυβον εἶχε, μέγαν τε ἦχον ἐξαπέστελλεν· ἅτε τὸν δράκοντα οι κοῦντα ἐν αὐτῇ κεκτημένη, περὶ οὗ λέλεκται· « Επάξει Κύριος ὁ Θεὸς τὴν μάχαιραν ἐπὶ τὸν δράκοντα, ὄφιν τὸν σκολιόν, καὶ ἀνελεῖ τὸν δράκοντα τὸν ἐν τῇ θαλάσσῃ·, καὶ ἀλλαχοῦ προειπὼν ὁ λόγος· « Αὕτη ἡ θάλασσα ἡ μεγάλη καὶ εὐρύχωρος, ο ἐπιλέγει· • Ἐκεῖ δράκων οὗτος, ὃν ἔπλασας ἐμπαίζειν αὐτῷ. ̓Αλλὰ γὰρ ἀθρόως καὶ τὸν δράκοντα καὶ τὴν θάλασσαν, καὶ τὸν τῶν κυμάτων αὐτῆς ἦχον, ἡ ἐλπὶς πάντων τῶν περάτων τῆς γῆς, ἐπιφανεῖσα ἀνθρώποις, κατέστειλε καὶ κατεπράϋνε, τόν τε ὄχλον τῶν φυλῶν ἔσβεσε. Τούτων δὲ γενομένων, ἑξῆς καὶ ἀκολούθως εἴρηται· « Καὶ φοβηθήσονται οἱ κατοικοῦντες τὰ πέρατα ἀπὸ τῶν σημείων σου • Ικανὰ γὰρ ἦν τὰ προλεχθέντα σημεῖα, ὄρη ταπεινούμενα καὶ θαλάσσης ἦχος καταστολή λόμενος, θόρυβός τε κυμάτων μηκέτι ταράττων κατά τὸ παλαιὸν, ἀλλὰ καὶ ὄχλος φυλῶν καὶ αὐτὸς σβεννύμενος, φόβον ἐμποιῆσαι τοῖς κατοικοῦσι τὰ πέρατα· ὡς μηκέτι τὰ προλεχθέντα πάντα φοβεῖσθαι, ἀλλ ̓ ἕνα μόνον τὸν πάντων ἐκείνων νικητήν· ὅντινα λοιτον γνόντες καὶ φοβούμενοι, τοῦ φάσκοντος μακα-D ρισμού τυγχάνουσι· ο Μακάριοι πάντες οἱ φοβούμενοι τὸν Κύριον. » Τίνες δ ̓ ἂν εἶεν οὗτοι, τὸ παρὸν λόγιον διδάσκει φάσκον· ι Καὶ φοβηθήσονται οἱ κατοικοῦντες τὰ πέρατα ἀπὸ τῶν σημείων σου. » Κατοι κεῖν δὲ λέγονται τὰ πέρατα οὐ πάντως οἱ τὰς ἐσχατιὰς τῆς γῆς οἰκοῦντες, ἀλλ' οἱ δυνάμενοι ὁμοίως Παύλῳ λέγειν· « Ἐν σαρκὶ γὰρ ζῶντες, οὐ κατὰ σάρκα στρατευόμεθα·, καί· ο Ζῶ δὲ οὐκέτι ἐγώ, ζῇ δὲ ἐν ἐμοὶ Χριστός. » Οὗτοι γάρ, οὔτε ἐμβαθύ ναντες τοῖς ἀνθρωπίνοις πράγμασιν, οὔτε πάντη ἐκτὸς ὄντες αὐτῶν, ὥσπερ ἐν μεθορίῳ καθεστήκασιν, ἀμφι τὰ πέρατα τῆς ἀνθρωπίνης ζωῆς πολιτευόμενοι. Ο

vit, et a tyrannide quam in homines exercebant semovit imo etiam profundum maris potentia sua sedavit. Quapropter icitur : • Conturbans profundum maris, sonum fluctuum ejus. Pro illo autem, e conturbans, ο Aquila, e comprimens ; Theodotio, e mitigans; » quinta item editio, 4 mitigans, interpretati sunt. Ait igitur Aquila : Comprimens sonum maris, tumultum fluctuum ejus, et turbam nationum. Quemadmodum enim prædictos montes ad futurum ipsis inferendum supplicium præparavit, ita quoque sonum maris et tumultum fluctuum ejus compressit. Quodnam illud mare, quis sonus ejus, quis tumultus fluctuum ejus sit, sub læc declarat Aquila dicens : « Et Β turbam nationum. Siquidem multa olim turba gentium et nationum totius humani generis erat : bujusce autem mortalis vitæ fluctus et mare, malitia repletum, tumultum magnum excitabat, et ingentem emittebat sonitum ; utpote quod draconem in medio sui habitantem contineret, de quo dictum est: Inducet Dominus ( Deus gladium super draconem, serpentem tortuosum, et occidet draconem qui est in mari ". . Et alibi postquam dixisset: Hoc mare magnum et spatiosum", i subdit : « lllic draco iste quem formasti ad illudendum ei. Imo confertim draconem, mare et sonum fluctuum ejus compressit et sedavit speg illa omnium finium terræ, que hominibus affulsit, et turbam nationum exstinxit. His peractis consequenter subjungitur: Et timebunt qui habitant terminos a signis tuis. Nam prædicta signa, nempe montes depressi, sonus maris sedatus, tumultus fluctuum, non ut olim perturbans; turba item nationum exstincta, erant ad terrorem habitantibus terminos incutiendum satis; ita ut non ista jam memorata, sed unum eorum omnium victoren, ultra reformidarent : quem demum cognoscentes ac timentes, beatitudinem sic expressam consequuntur : t Beati omnes qui timent Dominum . Quinam vero sint illi, hisce verbis edocetur Et timebunt qui habitant terminos a signis tuis. » Terminos autem inhabitare dicuntur non prorsus ii qui extrema terræ incolunt, sed qui una cum Paulo dicere possunt: In carne viventes, non secundum carnem militamus ", ν et : • Vivo autem jam non ego, vivit vero in me Chritus 33. Hi enim humanis non sese negotiis immergentes, neque tamen iis sese prorsus subducentes, quasi in finibus consistunt, et circa vitæ humanæ terminos versantur. Qui sane multo sensu præditi, conspectis Servatoris nostri signis, ad principium sapientiæ, timorem Dei assumentes, devenerunt. Quis vero eorum, qui variis temporibus imperium tenuere, sublimitatem et insultus in Ecclesiam Dei conspicatus, quis impiorum homi num persecutiones et minas intuitus, non dicat 33 Gal. 11, 20

C

81

34 Psal. CXXVI, 1. 33 II Cor. x, 3.

montes exaltatos, mare concussum fuisse, et so- Α δή, πολλῆς αἰσθήσεως μετασχόντες, τὰ σημεῖα τοῦ num fluctuum esse impiorum et atheorum blas- Σωτῆρος ἡμῶν θεασάμενοι, οἱ ἐν ἀρχῇ γεγόνασι phema dieta? Quæ sane omnia ille omnium terræ σοφίας, τὸν φόβον τοῦ Θεοῦ ἀνειληφότες. Τίς δὲ τὰ terminorum Servator, vel solo nutu in virtute sua ὑψώματα τῶν κατὰ χρόνους ἀρχόντων καὶ τὰς κατὰ deprimere consuevit; ita ut qui ruinam et perni τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Θεοῦ ἐπαναστάσεις, τούς τε ciem eorum conspiciunt turbentur; alii vero hinc διωγμοὺς καὶ τὰς ἀπειλὰς τῶν ἀσεβῶν ἀνδρῶν τεθεαutilitatem nanciscantur, Deique timorem assu- μένος, οὐκ ἂν εἴποι ὄρη εἶναι ὑψούμενα καὶ θάλασσαν mant, impiorum perniciem divina Salvatoris po- ἀληθῶς κυμαίνουσαν, ἦχόν τε κυμάτων τὰς τῶν ἀσεtestatis signa perspicua esse confitentes.

βῶν καὶ ἀθέων βλασφημίας; "Α δὴ πάντα ἐν τῇ Ισχύϊ αὐτοῦ ὁ Σωτὴρ πάντων τῶν περάτων τῆς γῆς μιᾷ ῥοπῇ ταπεινοῦν εἴωθεν· ὡς τοὺς ὁρῶντας τὴν πτῶσιν αὐτῶν καὶ τὴν ἀπώλειαν ταράττεσθαι· τοὺς δὲ ὠφελεῖσθαι καὶ φόβον ἀναλαμβάνειν Θεοῦ, σημεία ἐναργῆ τῆς τοῦ Σωτῆρος ἐνθέου δυνάμεως τὴν τῶν ἀσεβῶν καθαίρεσιν εἶναι ὁμολογοῦντας.

VERS. 10, 11. « Exitus matutini et vesperæ delectationes. Visitasti terram et inebriasti eam. Ad ea

• Ἐξόδους πρωΐας καὶ ἑσπέρας τέρψεις· ἐπεσκέψω τὴν γῆν καὶ ἐμέθυσας αὐτήν. » Πρὸς τοῖς κατειλεΒ Υμένοις καὶ ἄλλα σημεῖα τῆς τοῦ Σωτῆρος δυνάμεως παρίστη λέγων· ι Εξόδους πρωΐας καὶ ἑσπέρας τέρ ψεις·, ἀνθ' οὗ ὁ Σύμμαχος ἡρμήνευσε· « Τὰς προελεύσεις τοῦ ὄρθρου καὶ τῆς ἑσπέρας τὰς ὑμνολο γίας. » Ἓν γὰρ καὶ τοῦτο μέγιστον σημεῖον τυγχάνει τῆς σωτηρίου δυνάμεως, τὸ μετὰ τὴν ταπείνωσιν τῶν προλεχθέντων συστήσασθαι ἐν ἀνθρώποις ἐξόδους πρωΐας καὶ ἑσπέρας τέρψεις· ἢ κατὰ τὸν Σύμμαχον, • ὑμνολογίας, ο ή, κατὰ τὸν ̓Ακύλαν, ε αἰνοποιήσεις. » Τὸ γὰρ καθ' ὅλης τῆς οἰκουμένης ἐν ταῖς ἐκκλησίαις τοῦ Θεοῦ κατὰ τὰς πρωϊνὰς τοῦ ἡλίου ἐξόδους, κατά τε τὰς ἑσπερινὰς ὥρας ὑμνολογίας καὶ αἰνοποιήσεις, καὶ θείας ἀληθῶς τέρψεις τῷ Θεῷ συστήσασθαι, οὐ τὸ τυχὸν ἦν Θεοῦ ἀρετῆς σημεῖον. Θεοῦ δὲ τέρψεις οἱ πανταχοῦ τῆς γῆς ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ αὐτοῦ ἀναπεμπόμενοι κατὰ τοὺς ὀρθρινοὺς καὶ κατὰ τοὺς ἑσπερι νοὺς καιροὺς ὕμνοι τυγχάνουσι, Διὸ λέλεκται που • Ηδυνθείη αὐτῷ ἡ αἴνεσίς μου· » καὶ πάλιν' • Επαρσις τῶν χειρῶν μου θυσία ἑσπερινή· ν καί· • Γενηθήτω ἡ προσευχή μου ὡς θυμίαμα ἐνώπιόν σου. » Καὶ αὗται οὖν αἱ τέρψεις σημεῖα τυγχάνουσι τοῦ Σωτῆρος. Καὶ ἄλλο δὲ πρὸς τούτοις σημεῖον μέσ γιστον καταριθμεῖται ἑξῆς λέγων· « Ἐπεσκέψω την γῆν, καὶ ἐμέθυσας αὐτήν. » Ως γὰρ νοσοῦντα ἰατρὸς ἐφορᾷ καὶ ἐπισκέπτεται, ἐπιμέλειαν ποιούμενος τοῦ πάθους, πάντα τε τὰ πρὸς ἴασιν καὶ σωτηρίαν συντελοῦντα συμβαλλόμενος· τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ σὺ ὁ Σωτὴρ ἡμῶν, ἡ ἐλπὶς πάντων τῶν περάτων τῆς γῆς, περιζωσάμενος δυναστείαν τῇ ἰσχύϊ σου, ταῦτα πάντα εἰργάσω· τὰς μὲν ἀντικειμένας καθεῖλες δυνάμεις, συνεστήσω δὲ ἐπὶ γῆς πρωϊνὰς καὶ ἑσπερινὰς τέρψεις· καὶ ταῦτ ̓ ἔπραξας, καταξιώσας τῆς σεαυτοῦ ἐπισκοπῆς τοὺς ἐπὶ γῆς ἀνθρώπους, δι' ἧς μυρία αὐτοῖς ἀγαθὰ δεδώρηται· ὡς πληρῶσαι αὐτοὺς καὶ μεθύσαι ταῖς ἀγαθαῖς σου χορηγίαις, πλουτίσαι τε αὐτοὺς κατὰ τὸν Ἀπόστολον φήσαντα • Ἐν παντὶ ἐπλουτίσθητε ἐν αὐτῷ, ἐν παντὶ λόγῳ καὶ πάσῃ γνώσει· ι ἢ κατὰ τὸν Σύμμαχον φήσαντα • Πολυκαρπία πλουτίσεις αὐτήν. » Πῶς δὲ ἐμέθυσε τὴν γῆν, καὶ πῶς ἐπλούτισε καὶ ἐπλήρωσεν αὐτὴν πολυκαρπίας, διασαφεῖ λέγων ἑξῆς· ο Ο ποταμός τοῦ Θεοῦ ἐπληρώθη ὑδάτων. » Τὸν γὰρ σεαυτοῦ πρα ταμὸν τοῦ ἁγίου Πνεύματος, τὸν ἀπὸ τῆς ἐν σοὶ 37 1 Cor. 1,

quæ prius enumerata sunt, alia item signa virtutis Servatoris declarat his verbis : c Exitus matutini et vesperæ delectationes. » Pro quo Symmachus : • Progressus diluculi et hymni vespera. Unum quippe hoc maximumque signum est salutaris virtutis, quod postquam supra dicta depresserat, exitus matutini et delectationes vesperæ hominibus constituerit; sive, secundum Symmachum, c hymnos, o aut, secundum Aquilam, e laudes. Nam quod per universum orbem in ecclesiis Dei in matutino solis exitu, et vespertinis horis, hymi, laudes et divinæ vere delectationes Dee constituantur, id sane Dei virtutis non modicum signum est. Dei vero delectationes sunt hymni ubique terrarum in Ecclesia ejus matutinis et vespertinis horis emissi. Quare dictum est alicubi : α • Jucunda sit ei laus mea 3; » ac rursum : 4 Elevatio manuum mearum sacrificium vespertinum 35; › et: Fiat oratio mea sicut incensum in conspectu tuo 36. Ipsæ itaque delectationes Servatoris signa sunt. Ad hæc aliud maximum signum memorat chicens : e Visitasli terram, et inebriasti eam. Ut enim ægrum medicus inspicit ac visitat. morbique curam gerit, omniaque ad medelam et salutem opportuna confert; eodem modo tu Servator noster et spes omnium finium terræ, accinctus potentia virtutis tuæ, hæc omnia operatus es adversarias potestates de medio sustulisti, matutinas vespertinasque delectationes in terra constituisti : et hæc effecisti, homines visitatione dignatus tua, qua infinita ipsis bona collata sunt, ita ut optimis illis tuis muneribus replerentur et inebriarentur, atque divites evaderent secundum Apostolum qui ait : : <In omni divites facti estis in ipso, in omni verbo et in omni scientia 37; sive secundum Symmachum Fructuum ubertate ditabis ipsam. › Quomodo inebriaverit terram, quomodo locupletaverit et fructuum ubertate repleverit, sub hæc declarat dicens : Flumen Dei repletum est aquis. Nam tuum sancti Spiritus flumen, quod ex fonte scaturit tuo, terræ habitatoribus elargitus, atque rationabilem spiritualemque ipsorum agrum, qui terra vocatur, magno inundans fluxu, 35 Psal. CXL, 2. 36 ibid.

s» Psal, cxLv, 1.

D

..

642

locupletare eam variis Spiritus sancti charismatibus. Hujus porro fluminis impetus lætificant civitatem Dei. Salvator item de eadem ipsa re hæc docuit : c Si quis biberit ex aqua, quam ego dabo ei, flumina de ventre ejus fluent aquæ vivæ, salientis in vitam æternam. Hoc autem dicebat de Spiritu, quem accepturi erant credentes in eum 3. Hoc itaque flumen Dei repletum est aquis; ita ut dicant Ex plenitudine ejus nos omnes accepimus 39. Multis autem aquis repletum flumen est, quoniam qui eo potantur, inter se dissimiles sunt. Cum diversi porro sint ordines eorum, qui ejus consortes sunt, jure singulis congruentia præbens, multis aquis repletum esse dicitur : quarum par

641 πηγῆς ἀναβλυσταίνοντα, τοῖς ἐπὶ γῆς οἰκοῦσι εωρη- A sapientiæque imbribus incbrians, c multiplicasti σάμενος, τὴν λογικὴν καὶ νοερὰν αὐτῶν χώραν γῆν ὀνομαζομένην, πολλῷ τῷ ῥεύματι κατακλύσας, μεθύ τας τοῖς τῆς σοφίας ὀμβρήμασιν, « ἐπλήθυνάς τε τοῦ πλουτίσαι αὐτὴν ν τοῖς τοῦ ἁγίου Πνεύματος διαφό ροις χαρίσμασι. Τούτου δὲ ς τοῦ ποταμοῦ τὰ ὁρμή ματα εὐφραίνουσι τὴν πόλιν τοῦ Θεοῦ. Καὶ ὁ Σωτὴρ δὲ περὶ τοῦ αὐτοῦ ἐδίδασκε λέγων· Ὃς ἂν πίῃ ἐκ τοῦ ὕδατος, οὗ ἐγὼ δώσω αὐτῷ, ποταμοὶ ἐκ τῆς κοι λίας αὐτοῦ ῥεύσουσιν ὕδατος ζῶντος, ἀλλομένου εἰς ζωὴν αἰώνιον. Τοῦτο δὲ ἔλεγε περὶ τοῦ Πνεύματος, οὗ ἤμελλον λαμβάνειν οἱ πιστεύοντες εἰς αὐτόν. » 05τος οὖν ὁ ποταμὸς τοῦ Θεοῦ ἐπληρώθη ὑδάτων· ὥστ ̓ ἂν εἰπεῖν· ι Ἐκ τοῦ πληρώματος αὐτοῦ ἡμεῖς πάντες ἐλάβομεν. » Πολλῶν δὲ ὑδάτων ὁ ποταμὸς πεπλήρωται, διὰ τὸ μὴ ὁμοίους εἶναι τοὺς ἐξ αὐτοῦ ποτι- Β ticeps rationabilis ager, congruentes singulis præζομένους. Διαφόρων δὲ ὄντων ταγμάτων τῶν μεταλαμβανόντων αὐτοῦ, εἰκότως ἑκάστῳ παρέχων τὰ πρόσφορα, πολλῶν ὑδάτων πεπληρῶσθαι λέγεται· ὧν μεταλαβοῦσα ἡ λογική χώρα, τὰς ἐπιτηδείους ἑκάστῳ δίδωσι τροφὰς, καὶ τοὺς ἐπαξίους τοῦ τοσούτου ποταμοῦ καρπούς. Διὸ λέλεκται·ι Ητοίμασας τὴν τροφὴν αὐτῶν, ὅτι οὕτως ἡ ἑτοιμασία. » Κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον· ο Τελεσφορήσεις, φησί, τὴν σπερ ματίαν αὐτῆς, ὅτι οὕτως ἥδρασας αὐτὴν, ο δηλονότι τὴν γῆν, καὶ ἐμέθυσας αὐτὴν, ἐπλήθυνας τοῦ πλουτίσαι αὐτήν. » Τῷ οὖν ποταμῷ τῷ σῷ τελεσφορήσεις τὴν σπερματίαν αὐτῆς, τουτέστι τὰ σπέρματα ἐν αὐτῇ καταβληθέντα σὺ αὐτὸς διὰ τοῦ σαυτοῦ που ταμοῦ τελεσφορηθῆναι ποιήσεις, ὡς τελείους ἀποδοῦ και τους στάχυς. Οὕτω γοῦν κατὰ τὸ Εὐαγγέλιον, ή μὲν ποιήσει λ', ἡ δὲ ξ', ἡ δὲ ρ', τῆς ἀνθρωπίνης ψυ χῆς γῆς ὀνομαζομένης, καὶ κατὰ τὴν σωτήριον πα ραβολήν· « Τοὺς αύλακας αὐτῆς μέθυσον· πλήθυ νον τὰ γεννήματα αὐτῆς· ἐν ταῖς σταγόσιν αὐτῆς εὐφρανθήσεται ἀνατέλλουσα. › Διεξελθὼν ὁ προφητι κὸς λόγος τὰ σημεῖα τῆς τοῦ Σωτῆρος ἀρετῆς, καὶ τῇ τοῦ Πνεύματος προγνώσει τὰ ἑσόμενα, ὡς ήδη δι' ἔργων κεχωρηκότα τεθεαμένος· ὅπως μὲν τῶν ἀντικειμένων ἀνατροπὴν εἰργάσατο, ὅπως δὲ ἐπεσκέ ψατο τὴν γῆν καὶ ἐμέθυσεν αὐτὴν, καὶ ὡς ἐπλήθυνε τοῦ πλουτίσαι αὐτὴν, πληρωθέντος ὑδάτων τοῦ που ταμοῦ τοῦ Θεοῦ. Ταῦτα θεσπίσας, καὶ ὡς ἤδη προ ὀφθαλμῶν ὁρώμενα θεασάμενος, ἐπ ̓ εὐχὴν τρέπεται, καὶ τὸν Θεὸν ἱκετεύει λέγων· « Τοὺς αὔλακας αὐτῆς μέθυσον, καὶ πλήθυνον τὰ γεννήματα αὐτῆς. » Α' λακες δὲ ψυχῆς εἶεν ἂν οἱ κατὰ βάθους αὐτῆς λογισμοί, καὶ τῆς συνειδήσεως αὐτῆς ἡ κρύφιος καὶ τοὺς πολλοὺς λανθάνουσα δύναμις, ἣν ὁ τοῦ Θεοῦ λόγος ἀρότρου δίκην ἀνατέμνων καὶ μεταβάλλων, λεῖον ἀπεργάζεται· περιελών τε τὰς ἀκάνθας, καὶ τὴν περιττὴν ὕλην, ἐντίθησι τὰ ἑαυτοῦ σπέρματα· εἶτα τοῖς λογικοῖς νάμασιν ἀρδεύων, μεθύσκει αὐτήν. Διδ λέλεκται· ι Τοὺς αύλακας αὐτῆς μέθυσον, καὶ πλή θυνον τὰ γεννήματα αὐτῆς. » Εἶτα ἀντὶ τοῦ· Ἐν ταῖς σταγόσιν αὐτῆς εὐφρανθήσεται ἀνατέλλουσα·, κατὰ τὸν Σύμμαχον· ι Ταῖς ψεκάσιν αὐτῆς χαυνώ39. Joan. 1, 16.

se Joun, vi, 38, 39.

bet escas, atque condignos tanti fluminis fructus. Quare dictum est : • Parasti cibum illorum, quoniam ita est præparatio. Secundum Symmachum vero: ‹ Fructificare facies semen ejus, quoniam ita fundasti eam, » videlicet terram, « et inebriasti eam, multiplicasti locupletare eam. Flumine itaque tuo fructum parere facies semini ejus, id est, semina istuc conjecta, tu ipse, tuoque flumine fruclum parere facies, ita ut perfectas spicas præbeat. Sic secundum Evangelium alia terra tricesimum, alia sexagesimum, centesimum alia proferet: nam in Salvatoris parabola anima hominis terra vocatur. Rivos ejus inebria, multiplica genimina ejus in stillicidiis ejus lætabitur germinans. › & Postquam propheticus sermo signa virtutis ServaC toris recensuit, et ex præscientia Spiritus futura, ut jam opere completa, prævidit; quomodo scilicet adversarios prostraverit, quomodo terram visitaverit et inebriaverit, quo pacto multiplicaverit locupletare eam, flumine Dei aquis repleto. Hæc vaticimatus, et quasi præ oculis haberet contemplatus, ad preces vertitur, Deoque surpplicat his verbis: • Rivos ejus inebria, multiplica genimina ejus. Rivi animæ ejusdem profunda cogitationes fuerint, et abscondita multisque latens conscientiæ vis, quam Dei verbum ceu aratrum sulcans et immutans, planam elicit : spinisque ac superflua materia amotis, semina sua inserit : deindeque rationabilibus fluentis irrigans, ipsam inebriat. Quare diD ctum est : c Rivos ejus inebria, multiplica geni~ mina ejus. » Postea vero illius loco : e ln stillicidiis ejus lætabitur germinans, Symmachus sic habet : : < Stillis ejus emollies ipsam et germen ejus. » Et hæc omnia visitantis Ecclesiam suam signa sunt quæ sane olim prænuntiata, non alio modo quam per Servatoris nostri adventum completa sunt : per quem qui ejus gratia dignati sunt, colestia semina in animabus suis excipientes, uberes fructus proferunt; alii nempe centesimum, alii sexagesimum, alii tricesimum. Quisquis vero in Dei Ecclesia diversos eorum qui in Christo profi

ciunt ordines conspicit, is eorum quæ in vaticinio A σεις αὐτὴν καὶ τὸ βλάστημα αὐτῆς, » εἴρηται. Καὶ feruntur ubertatem probe cognoscet. πάντα δὲ ταῦτα σημεῖα τυγχάνει τοῦ ἐπισκεψαμένου τὴν Ἐκκλησίαν αὐτοῦ· ἃ δὴ πάλαι προλεχθέντα οὐδ ̓ ἄλλως εἰς ἔργα κεχώρηκεν ἢ διὰ τῆς τοῦ Σωτῆ ρος ἡμῶν ἐπιφανείας· δι' ἧς οἱ κατηξιωμένοι τῆς αὐτοῦ χάριτος, τὰ ἐξ οὐρανῶν σπέρματα ταῖς αὐτῶν ψυχαῖς ἀποδεξάμενοι, καρποὺς εὐθαλεῖς παρέχουσιν· οἱ μὲν ρ' ποιοῦντες, οἱ δὲ ξ', οἱ δὲ λ'. Ορῶν δὲ τις ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ τοῦ Θεοῦ τὰ διάφορα τάγματα τῶν ἐν Χριστῷ προκοπτόντων, τὴν παγκαρπίαν εἴσεται τῶν διὰ τῆς προκειμένης προφητείας θεσπιζομένων.

VERS. 12, 14. « Benedices coronæ anni benignitatis tuæ, et campi tui replebuntur ubertate. Quia ad prædicandum annum Dei acceptabilem, et diem retributionis, venisse Servator dicitur, secundum Scripturam ex ejus persona sic loquentem: ‹ Spiritus Domini super me, eo quod unxerit me : evangelizare pauperibus misit me; prædicare captivis dimissionem, et cæcis visus restitutionem; vocare annum Domini acceptabilem, et diem retributionis "; » jure hic retributionis diem indicat. Est autem illa futurum sæculum, quod post præsentis consummationem veniet. Illum itaque annum quasi corona novisque ac speciosis floribus, qui in eo versaturi sunt, ornandum, sermo praesens vaticina tur dicens: Benedices coronæ anni benignitatis tuæ. Nam ille futuri sæculi annus, cum sit annus benignitatis Dei, benedicta coronam habebit, totum nempe sanctorum chorum. Quam coronam cun benedixerit, imponet sibi Christus Dei, eorum agriculturæ floribus decoratus. Sed etiam ipse eorumdem corona erit secundum Isaiam sic loquentem:

r;

• Εὐλογήσεις τὸν στέφανον τοῦ ἐνιαυτοῦ τῆς χρηστότητός σου, καὶ τὰ πεδία σου πλησθήσεται πιότητος. » Ἐπειδὴ κηρύξαι ἐνιαυτὸν Κυρίου δεκτὸν, καὶ ἡμέραν ἀνταποδόσεως ἐληλυθέναι λέγεται ὁ Σωτὴρ, κατὰ τὴν φάσκουσαν ἐξ αὐτοῦ προσώπου Γραφήν • Πνεῦμα Κυρίου ἐπ' ἐμὲ, οὗ εἵνεκεν ἔχρισέ με εὐαγγελίσασθαι πτωχοῖς ἀπέσταλκέ με· κηρύξαι αἰχμαλώτοις ἄφεσιν καὶ τυφλοῖς ἀνάβλεψιν· καλέσαι ἐνιαυτὸν Κυρίου δεκτὸν, καὶ ἡμέραν ἀνταποδόσεως· κ εἰκότως καὶ ἐνταῦθα τὴν ἡμέραν σημαίνει τῆς ἀνταποδόσεως. Ἔστι δὲ αὕτη ὁ μέλλων ἐπιστήσεσθαι αιών μετὰ τὴν τοῦ ἐνεστῶτος συντέλειαν. Ἐκεῖνον τοίνυν τὸν ἐνιαυτὸν ὥσπερ στεφάνῳ κοσμηθήσεσθαι διὰ τῶν νεαρῶν καὶ ὡραίων ἀνθῶν τῶν μελλόντων ἐν αὐτῷ πολιτεύεσθαι, τὸ παρὸν θεσπίζει λόγιον φάσκον • Εὐλογήσεις τὸν στέφανον τοῦ ἐνιαυτοῦ τῆς χρηστό τητός σου. » Ο γὰρ ἐνιαυτὸς ἐκεῖνος ὁ τοῦ μέλλον τος αἰῶνος, χρηστότητος ὢν Θεοῦ, στέφανον ἕξει η λογημένον, σύμπαντα χορὸν τῶν ἁγίων. Οντινα στέφανον, εὐλογήσας, περιθήσεται ὁ Χριστὸς τοῦ Θεοῦ, τοῖς τῆς αὐτῶν γεωργίας ἄνθεσιν ὡραῖζόμενος. ̓Αλλὰ καὶ αὐτὸς αὐτῶν γενήσεται στέφανος κατὰ τὸν Ησαΐαν φήσαντα· ι Καὶ ἔσται Κύριος Σαβαώθ ὁ στέ φανος τῆς δόξης. Τότε δὲ καὶ τὰ πεδία τοῦ Θεοῦ πλη σθήσεται πιότητος, καὶ τὰ ἔρεα δὲ τῆς ἐρήμου τότε πιανθήσεται. Ετι μὴν καὶ κ οἱ βουνοὶ › τότε ι ἀγαλλίασιν περιζώσονται. » Καὶ πρὸς τούτοις ἅπασιν οἱ κριοὶ τῶν προβάτων τοὺς ἰδίους ἐνδύσονται πόκους. Νοήσεις δὲ ταῦτα, τὴν διαφορὰν ὑποθέμενος ἑαυτῷ τῶν σωζαμένων· ὧν οἱ μὲν, ὡς ἐν παραθέσει τῶν κρειττόνων τὸν βίον ὑποβεβηκότες, ἀλληγορικῷ τρόπῳ πεδία Θεοῦ προσηγορεύθησαν πιότητος πληρούμενα· διὸ λέλεκται· « Τὰ πεδία σου πλησθήσεται πιότητος· οἱ δὲ ἤδη ἐν διαφόροις ἀρεταῖς ἀνθοῦντες ὅρια τῆς πριν ἐρήμου Εκκλησίας ὠνομάσθησαν· οἶ, καὶ αὐτοὶ πλουτ σίως ἀρδόμενοι ἐκ τοῦ δηλωθέντος ποταμοῦ, πιανθή σεσθαι λέγονται· ἀλλὰ καὶ οἱ ἔτι τούτων υψηλότεροι D βουνοί τροπικῶς καλούμενοι ἀγαλλίασιν περιζώσου ται. Καὶ τρία μὲν ταῦτα τάγματα κατὰ τὸν μέλλοντα ἐνιαυτὸν τῆς χρηστότητος τοῦ Θεοῦ τεύξεται τῆς μακαριότητος· τάχα που ἐξ ἐκείνων ὄντες, ὧν οἱ μὲν ἐποίουν ρ', οἱ δὲ ξ', οἱ δὲ λ'. Οἱ δὲ τούτων ἐπιστη σόμενοι ἄρχοντές τινες καὶ ἡγεμόνες τινὲς αὐτῶν, ἐν δυνάμεσιν ἐξαιρέτοις κοσμηθήσονται· διὸ λέλεκται·ι Εν εδύσαντο οἱ κριοὶ τῶν προβάτων, ἀντὶ τοῦ· Ἐνδύσονται.» Κριούς δὲ προβάτων τοὺς ἄρχοντας τοὺς ἡγουμένους τῶν προλεχθέντων νοήσεις, οἵτινες ἐνεδύσαντο ἢ καὶ μᾶλλον ἐνδύσονται. Τί δὲ ἐνδύσονται, ἡμῖν καταλέλοιπεν νοεῖν· διδάσκει δὲ τὸ ἔνδυμα του των ὁ θεῖος ̓Απόστολος λέγων· «Δεῖ τὸ φθαρτὸν τοῦτο

Et erit Dominus Sabaoth corona gloriæ. Tunc campi Dei replebuntur ubertate, et montes deserti c Linc pinguescent. Ad hæc etiam tunc colles exsultatione accingentur. › Præter hæc autem omnia arietes ovium proprio vellere induentur. Hæc porro intelliges, si eorum qui salutem nanciscuntur discrimina tecum reputes. Quorum alii quidem comparatione præstantiorum quasi inferiore gradu vitæ incedentes, allegorice campi Dei ubertate repleti vocati sunt; quare dictum est: Campi tui replebuntur ubertate; » alii vero variis jam virtutibus florentes, montes Ecclesiæ prius desertæ nuncupati sunt. Qui et ipsi ubertim irrigati a memorato flumine, pinguedine replendi dicuntur ; sed etiam colles iis quoque sublimiores, sic tropice vocali, exsultatione accingentur. Et hi quidem tres ordines in futuro benignitatis Dei anno beatitudinem consequentur: qui fortasse ex eorum numero s unt, qui fructum ferunt, alii centesimum, alii sexagesimum, alii tricesimum. Qui vero eorum præfecti futuri sunt, principes ac duces quidam ipsorum, præcellentibus virtutibus exornabuntur; quare dicitur : c Induti sunt arietes ovium,, ac si diceret, induentur. » Arietes autem ovium principes ac duces memoratorum hominum intelligas, qui induti sunt, imo potius induentur. Quid induentur cogitandum nobis reliquit ; sed tale nobis indumentum declarat divinus Apostolus dicens: Oportet corruptibile hoc induere incorruptionem ; » ac rursum : « Eo quod nolumus exspoliari, sed supervestiri, * Isa. xxv, 5. 42 1 Cor. xv, 53.

40 Isa. Lx!, 1.

43

itaque arietes congruenti sibi vestimento, mutato cor ruptibili corpore in incorruptionem, et mortali in in mortalitatem. Sic itaque secundum exempli rationem, arietes vestimentum sibi producunt, corpore ipso vel. lus emittente. Imo vero ipsum Dominum nostrum Jesum Christum induent præstantissimo illo indumento, luce nempe deitatis vestiendi. Ad hæc autem tunc • valles abundabunt frumento. » Par quippe fuit valles non silentio præterire ; nam superius campi, montes deserti, et colles nominati sunt. Quia vero alii sunt memoratis ordinibus viliores, neque tamen ex regno ejiciendi, licet prædictis comparati, parvi, pusilli, ac, ut ita dicam, postremi habeantur; necesse fuit ut neque eorum mentio præteriretur; sed eos quoque

ἐνδύσασθαι ἀφθαρσίαν· » καὶ πάλιν· . Εφ ̓ ᾧ οὐ θέλο- Α ut absorbeatur quod mortale est a vita “s, Induentur μεν ἐνδύσασθαι (1), ἀλλ' ἐπενδύσασθαι, ἵνα καταποθῇ τὸ θνητὸν ὑπὸ τῆς ζωῆς. Ἐνδύσονται τοίνυν οἱ κριοὶ τὸ ἐμπρέπον αὐτοῖς ἔνδυμα, τοῦ φθαρτοῦ σώματος αὐτοῖς μεταβάλλοντος εἰς ἀφθαρσίαν, καὶ τοῦ θνητοῦ εἰς ἀθανασίαν. Οὕτω γοῦν κατὰ τὸ παράδειγμα καὶ οἱ κριοὶ οἴκοθεν ἐπάγονται τὸ ἔνδυμα, τοῦ σώματος αὐτοῖς καρποφοροῦντος τὸν πόκον. ̓Αλλά καὶ αὐτὸν ἐνδύσονται τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν, τὸ ἐξαίρετον ἔνδυμα τὸ φῶς τῆς θεότητος αὐτοῦ περιβαλούμενοι. Ἔτι μὲν καὶ ο αἱ κοιλάδες, τότε • πληθυνοῦσι σίτον. » Εδει γὰρ μηδὲ τῶν κοιλάδων ἀμνημονῆσαι· ἀνωτέρω μὲν γὰρ πεδιάδες ὠνομάσθησαν καὶ ὅρεα ἐρήμου καὶ βουνοί. Ἐπειδὴ δέ εἰσι καὶ παρὰ τὰ λεχθέντα τάγματα ἄλλοι τινὲς ταπεινότεροι, καὶ οὐκ ἀπόβλητοι μὲν τῆς βασιλείας, πλὴν ὡς ἐν πα- Β congruentem fructum laturos esse declaratur his ραθέσει τῶν προλεχθέντων σμικροί και βραχεῖς, πάντων τε ὡς ἂν εἴποι τις, ἔσχατοι· ἀναγκαίως οὐδὲ τούτων παρῆλθε τὴν μνήμην ὁ λόγος· ἀλλὰ καὶ αὐτ τοὺς καρπὸν οἴσειν τὸν ἐπιβάλλοντα διδάσκει λέγων· • Καὶ αἱ κοιλάδες πληθυνοῦσι σίτον, προφέρουσαι, ἢ, ι τὴν τροφὴν, ο κατὰ τὸν Σύμμαχον. ο Κεκράξονται.» Τί δὲ κεκράξονται, ἑρμηνεύει ἑξῆς λέγων· « Καὶ γὰρ ὑμνήσουσιν, ὡσεὶ σαφέστερον εἰρήκει· Εἰ γὰρ κοι λάδες τυγχάνουσιν, ὅμως δ ̓ οὖν ὑμνήσουσι τὸν καὶ αὐτοῖς τῶν ἀγαθῶν πάροχον. Ὑμνοῦσαι δὲ κεκράξονται, παῤῥησίᾳ χρώμεναι καὶ βοῇ μεγάλῃ. Βοῶσαι δὲ κραυγῇ καὶ ὑμνοῦσαι ποίας προήσονται φωνάς, ἢ τὰς ἐν ἀρχῇ παντὸς ψαλμοῦ φερομένας· ι Σοι πρέπει ὕμνος, ὁ Θεὸς, ἐν Σιών,» λέγουσαι; Αναγκαίως δὲ πρόκειται τό · « Κεκράξονται, καὶ γὰρ ὑμνήσουσι, κ περὶ τῶν κοιλάδων, ἢ καὶ περὶ τῶν προλεχθέντων ἁπάντων, ὡς ἂν μάθοιμεν, ὅτι μὴ περὶ αἰσθητῶν καὶ σωματικών τόπων ὁ λόγος ταῦτα διδάσκει· καίτοι καὶ περὶ τούτων εἰκὸς ἦν τὰ προλεχθέντα λέγεσθαι νομίζειν ἐπὶ τοῖς αἰσθητοῖς τοῦ Θεοῦ δωρήμασιν, ὥστ ̓ εἶναι εὐχαριστήριον ὕμνον, ὡς πρὸς τὴν λέξιν, ὑπὲρ τῶν κατ' ἔτος ἀνθρώποις χορηγουμένων τὸν παρόντα λόγον. Καθ' ἕκαστον γοῦν ἐνιαυτὸν ὁ φιλάνθρωπος καὶ παντὸς ἀγαθοῦ δοτήρ Θεός, ἐπισκεπτόμενος τὴν γῆν, μεθύσκει αὐτὴν, ἄρδων τοῖς συνήθεσιν ὄμβροις, πληροί τε αὐτῆς τοὺς αὔλακας ταῖς τῶν ὑετῶν χορη γίαις. Τά τε γεννήματα αὐτῆς πληθύνων εὐλογήσει. Η δὲ εὐφραίνεται, νεαροποιηθεῖσά τε ἀνατέλλει. Κάπειτα πληρουμένη παντοίων καρπῶν, σπορίμων τε καὶ ἀκροδρύων στεφανοῦται, ὡς μὴ ἂν ὀκνῆσαι κατὰ τὸν τοῦ ἔαρος καιρὸν ἐστεφανῶσθαι λέγειν αὐ τὴν, τά τε πεδία πληθύεσθαι πιότητος· καὶ μὴν καὶ τὰ ὅρια τῆς ἐρήμου ἀνθεῖν, καὶ τοὺς βουνοὺς ἀγαλ λίασιν περιζώννυσθαι· ἀλλὰ καὶ τοὺς κριοὺς τῶν προβάτων τοῖς ἑαυτῶν τόκοις ἐνδιδύσκεσθαι, αὐτάς τε τὰς κοιλάδας χώρας πολλάκις πληροῦσθαι σίτου, καὶ μονονουχὶ τῷ ἔργῳ βοᾷν καὶ τὸν Θεὸν δοξάζειν. Ταῦτα δὲ εἰ καὶ ὅτι μάλιστα αἰσθητῶς πληροῦται καθ ̓ ἕκαστον ἔτος, ἀλλ' ἡ σύμφρασις τῆς τοῦ παντὸς λόγου ἀκολουθίας ἐπὶ τὴν θεωρίαν ἡμᾶς ἀναπέμπουσα ἀποδέδεικται. Ομοῦ δὴ οὖν τὰ προλεχθέντα πάντα, λέγω

43 II Cor. v, 4.

(1) Forte ἐκδύσασθαι.

C

verbis Et valles abundabunt frumento, quod proferent, sive « escam, » secundum Symmachum. • Clamabunt. » Quid autem clamabunt, sub hær explicat dicens : « Etenim hymnum dicent; » 20 si apertius dixisset: Etiamsi valles sint, attamen talium sibi bonorum auctori hymnum dicent. Hymnum vero dicentes clamabunt, fiducia clamoreque magno utentes. Clamantes autem voce magna et hymnum dicentes quas voces emittent, nisi eas quæ initio totius psalmi feruntur : « Te decet hymnus, Deus, in Sion ? Necessario autem illud, « clamabunt, etenim hymnum dicent, » enuntiatur tam de vallibus quam de memoratis omnibus, ut ediscamus, hæc non de sensibilibus et corporeis locis doceri tametsi prædicta verba de sensibilibus quoque Dei donis dicta putare par est, ita ut sit hymnus in gratiarum actionem pro iis, si verba spectentur, quæ quotannis a Deo hominibus subministrantur. Singulis itaque annis hominum ille amator largitorque bonorum omnium Deus, visitans terram, inebriat eam solitisque imbribus irrigal, rivos ejus pluviis tumere procurat, genimina ejus multiplicans benedicit. Illa vero lata et renovata iterum efflorescit. Deinde fructibus omnis generis referta, segetibus et pomis coronatur, ut ne pigeat eam verno tempore coronatam dicere: campi replentur ubertate; quin etiam et montes deserti efflorescunt, et colles exsultatione accinguntur arietes ovium velleribus suis vestiuntur; ipsæ D convalles plerumque frumento abundant, et ipsis operibus tantum non clainant Deumque laudibus efferunt. Hæc porro etiamsi quotannis sensibili modo impleantur, ex serie tamen narrationis commonstratum est, eadem nos ad contemplationem evocare. Nihilominus memorata omnia, nimirum campi, montes deser.i, colles et arietes ovium, atque insuper prius explicatæ convalles, tum secundum datam interpretationem, tum obvio sensu accepta, unam vocem, melodiamque consonam Deo emissura esse dicuntur. Quare in omnibus hæc intelligas : • Clamabunt et hymnum dicent. »