θειαν. Οὗτος τὴν Πατρὸς εἰς πάντας δικαιοκρισίαν (62) A runt veritatem. Ille ipse justum judicium Patris in ποιούμενος, ἑκάστῳ κατὰ τὰ ἔργα παρεσκεύασε τὸ δίκαιον. Οὗ τῇ κρίσει παραστάντες πάντες, ἄνθρωτοί τε καὶ ἄγγελοι, καὶ δαίμονες μίαν ἀποφθέγξον ται φωνὴν, οὕτως λέγοντες· ο Δικαία σου ἡ κρίσις. ο Ης φωνῆς τὸ ἀνταπόδομα ἐπ' ἀμφοτέροις ἐπάγει τὸ δίκαιον· τοῖς μὲν εὖ πράξασι, δικαίως τὴν ἀΐδιον ἀπόλαυσιν παρασχόντος, τοῖς δὲ τῶν φαύλων έρασταῖς τὴν αἰώνιον κόλασιν ἀπονείμαντος. Καὶ τούτοις μὲν τὸ πῦρ ἄσβεστον διαμένει καὶ ἀτελεύτητον, σκώληξ δέ τις ἔμπυρος, μὴ τελευτῶν, μηδὲ σῶμα διαφθείρων, ἀπαύστῳ δὲ ὀδύνῃ ἐκ σώματος ἐκβράσσων παραμένει. Τούτους οὐχ ὕπνος ἀναπαύσει, οὐ νύξ παρηγορήσει, οὐ θάνατος τῆς κολάσεως ἀπολύσει, οὐ παράκλησις συγγενῶν μεσιτευσάντων ὀνήσει. Οὐ γὰρ ἔτι δίκαιοι ὑπ' αὐτῶν ὁρῶνται, οὐδὲ μνήμης για νονται ἄξιοι. Μόνοι δὲ οἱ δίκαιοι δικαίων μεμνήσον ται ἔργων, δι' ὧν ἐπὶ τὴν οὐράνιον βασιλείαν κατήν τησαν· ἐν ᾗ οὐχ ὕπνος, οὐ λύπη, οὐ φθορά, οὐ φρον τις (65), οὐδὲ νύξ, οὐδὲ ἡμέρα χρόνῳ μετρουμένη, οὐχ ἥλιος ἀνάγκῃ κύκλον οὐρανοῦ δρόμῳ ἐλαυνόμενος, ὡρῶν μέτρα ἢ κέντρα πρὸς εὔγνωστον ἀνθρώτων βίον διαμετρούμενα ὡροθετοῦντος· οὐ σελήνη φθίνουσα ἢ αὔξουσα, ἢ τροπὰς καιρῶν ἐπάγουσα· οὐχ ὑγραίνουσα γῆν· οὐδὲ ἥλιος ἐπικαίων, οὐκ "Αρκτος στρεφομένη, οὐκ Ωρίων γεννώμενος, οὐκ ἄστρων πλάνη ἐνάριθμος, οὐ δύσβατος γῆ, οὐδὲ δυσεύρετος παραδείσου αὐλὴ, οὐδὲ δεινὸν θαλάσσης φρύαγμα χω λύον ἐπιβάντα πατεῖν· εὔβατος δὲ καὶ αὕτη τοῖς δικαίοις γενήσεται, οὔτε τοῦ ὑγροῦ στερουμένη· οὐκ οὐρανὸς ἀοίκητος ἀνθρώποις, οὐδὲ τούτου τῆς ἀναβά σεως ἡ ὁδὸς ἀνεύρετος· οὐ γῆ ἀνέργαστος, οὐδὲ ἀνθρώποις ἐπίπονος, αὐτομάτη δὲ φύουσα καρπούς πρὸς εὐκοσμίαν· οὐ θηρίων γενέσεις πάλιν, οὐδὲ τῶν λοιπῶν ζώων ἐκβρασσομένη οὐσία. Οὐδὲ γὰρ ἀνθρώποις πάλιν γεννᾷ (64)· ἀλλ ̓ ὁ τῶν δικαίων ἀριθμὸς διαμένει ἀνέκλειπτος ἅμα δικαίοις ἀγγέλοις καὶ πνεύμασι. Τούτοις οἱ πεισθέντες τοῖς λόγοις ἄνω θρωποι, ἔσεσθε καὶ τῶν δικαίων κοινωνοὶ, καὶ τῶν μελλόντων ἐντεύξεσθε ἀγαθῶν, ἃ ι οὔτε ὀφθαλμὸς εἶδεν, οὔτε οἷς ἤκουσεν, οὔτε ἐπὶ καρδίαν ἀνθρώπου ἀνέβη, ὅσα ὁ Θεὸς ἠτοίμασε τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν. ο Αὐτῷ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Αμήν. B omnes exercens, quod æquum et justum erit, unicuique secundum opera præparavit. Cujus judicio astantes omnes, homines, angeli, dæmones, unam hanc vocem emittent, sic dicentes : « Justum judi cium tuum 26. Cujus vocis æquitas apparet in retributione in utrosque : cum bene facientibus juste fruitio æterna præbeatur, malorum vero cupidis æternum supplicium distribuatur. Et hos manet ignis inexstinguibilis, et qui nunquam finietur, et vermis igneus non moriens, non corpus corrum pens, sed irrrequieto dolore ex corpore efferves cens et ebulliens. Illis non somnus cessationem et 27 quietem conciliabit; non nos leniet et mulcebit dolores; non mors supplicia solvet; non juvabit exhortatio affinium intercessorum. Nam justi non amplius ab illis videbuntur, nec ulla sunt memoria digni. Sed enim justi operum justorum erunt mem mores, per quæ pervenerunt ad regnum cœleste : in quo nec somnus, nec dolor, nec corruptio, nec sollicitudo, nec nox 17, nec dies tempore mensurata, nec sol necessitate quadam per circulum cœli cursum suum agitans et impellens, in hora natali notantis et disponentis terminorum mensuras, et cardines commensuratos ad facile cognoscendam hominum vitam; non lunæ decursus et incrementum, quæ temporum mutationes inducit, et terram madidam reddit, non sol ardens, non Ursa versatilis, non Orionis ortus, non astroruin errores innumeri, non invia terra, non inventu difficiC lis paradisi aula, non molestus maris fremitus impediens quominus a vectore pedibus calcetur; justis enim erit et ipsum pervium, etiamsi humido non privetur. Cœlum non erit inaccessum hominibus; et via qua ascendi et scandi possit, non talis erit quæ non possit inveniri. Non terra rudis et inculta, et hominibus laborem et molestiam creans, sed sponte fructus progerminans ad cultum et ornatum. Non iteratæ ferarum generationes, neque aliorum animalium effervescens et ebulliens substantia. Neque enim homines tunc rursus generant, sed manet indesinenter numerus justorum, cum justis angelis et spiritibus. His verbis obtemperate, et illa D credentes, o homines, eritis justorum consortes, et futurorum bonorum potiemini quæ neque vidit oculus, neque auris audivit, neque ascenderunt in cor hominis, quæ Deus præparavit iis qui diligunt illum *. » Illi sit gloria et potentia in sæcula sæculorum. Amen. 26 Psal. CXVIII, 137. 7 Apoc. xxII, 5. 28 I Cor. 11, 9. (62) Δικαιοκρισίαν. Parallel.,δικαίαν κρίσιν. (65) Οὐ φροντίς. Hic desinit secundum Parallelorum fragmentum. (64) Ανθρώποις πάλιν γεννᾷ. Edit. Havere camp., ἀνθρώπους.... γεννά ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΠΠΟΛΥΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΡΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΙΡΕΣΙΝ ΝΟΕΤΟΥ ΤΙΝΟΣ SANCTI HIPPOLYTI ARCHIEPISCOPI ET MARTYRIS CONTRA HÆRESIN NOETI CUJUSDAM Francisco Turriano interprete. 1. Alii quidam aliam doctrinam subintroducunt, A facti discipuli cujusdam Noeti, qui genere quidem Smyrnaeus fuit non multo ante. Hic inflatus in elationem provectus est, alieni spiritus existimatione elatus. Dixit Christum esse ipsum Patrem, ipsumque Patrem natum esse et passum et mortuum. Videte quanta elatio cordis et inflatio spiritus alieni in eum subiit. Jam igitur ex aliis actibus deprehensum est, quod non loquebatur spiritu mundo; qui enim in Spiritum sanctum blasphemus est, ex divina sorte ejectus est. Aicbat hic se esse Moysem, et fratrem suum esse Aaron. Hæc cum beati presbyteri audirent, accersitum coram ecclesia examinaverunt. Ille vero negabat principio sic se sentire. Postea vero in quibusdam delitescens, et collectis aliis qui in codem errore erant, volebat aperte dogma suum defendere. Quem rursus accersitum presbyteri redarguerunt. Ille vero resistebat, inquiens: Quid igitur mali facio si Christum honoro? Huic presbyteri responderunt : Et nos unum Deum vere scimus; scimus Christum, scimus (65) Σμυρναίος. Smyrnæum Noetum fuisse ait etiam Theodoretus lib. in Hæret. fab., c. 3, et Damascenus sect. LVII, qui solet Epiphanium sequi; et tamen apud Epiphanium, hæresi 57, legas Noetum fuisse Ασιανὸν τῆς Ἐφέσου πόλεως. FABRIC. (66) Ού... γενόμενος. Epiphanius ait Noetum prodidisse hæresim suam ante annos circiter 150; οὐ πρὸ ἐτῶν πλειόνων, ἀλλ' ὡς πρὸ χρόνου τῶν τούτων ἑκατὸν τριάκοντα, πλείω ἢ ἐλάσσω. Scripsit Epiphanius anno Christi 375. His si centum ac triginta demas, manet annus 245. Mox idem testatur Noetum, ἔναγχος, « paulo post, una cum fratre mortuum esse. ID. (67) Εφη.... ἀποτεθνηκέναι. Turrianus, apud Fabricium, hunc locum ita interpretatur: Dixit hic Christum esse eumdem Patrem, ipsumque Pa B C Ετεροί τινες ἑτέραν διδασκαλίαν παρεισάγουσιν, γενόμενοι τινὸς Νοήτου μαθηταὶ, ὃς τὸ μὲν γένος ἦν Σμυρναίος (65), οὐ [πρό] πολλοῦ χρόνου γενόμενος (66). Οὗτος φυσιωθεὶς εἰς ἐπηρμένον ἤχθη, οιήσει πνεύματος ἀλλοτρίου ἐπαχθείς. Εφη τὸν Χριστὸν αὐτὸν εἶναι τὸν Πατέρα, καὶ αὐτὸν τὸν Πατέρα γεγεννῆσθαι καὶ πεπονθέναι καὶ ἀποτεθνηκέναι (67). Ορᾶτε, ὅσον ἔπαρμα καρδίας καὶ φυσίωμα πνεύματ τος ἀλλοτρίου ὑπεισῆλθεν εἰς αὐτόν· ἤδη μὲν οὖν ἐκ τῶν ἑτέρων πράξεων εἰς τοῦτο φέρεται ὁ ἔλεγχος αὐτ τῶν, ὅτι μὴ καθαρῷ πνεύματι ἐφθέγγετο· ὁ γὰρ εἰς Πνεῦμα ἅγιον βλασφημῶν, ἔκόλητος γένηται κλήρου ἁγίου. Οὗτος ἔλεγεν ἑαυτὸν εἶναι Μωϋσῆν, καὶ τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ ̓Ααρών (68). Ταῦτα ἀκούσαντες εἰ μακάριοι πρεσβύτεροι προσκαλεσάμενοι ἐνώπιον τῆς ἐκκλησίας ἐξήταζον. Ὁ δὲ ἠρνεῖτο, λέγων τὰς ἀρχὰς, μὴ φρονεῖν. Ὕστερον δὲ ἐμφωλεύσας ἔν τισιν, καὶ συσκευάσας (69) ἑαυτῷ συμπλανωμένους, καθαρὸν ὕστερον ἱστῶν τὸ δόγμα ἐβούλετο, "Ον πάλιν προσκα λεσάμενοι οἱ μακάριοι πρεσβύτεροι ἤλεγξαν. Ὁ δὲ ἀντίστατο, λέγων· Τί οὖν κακὸν (70) ποιῶ δοξάζων trem genitum esse et passum. Versionem prætulimus cl. Wesselingii, Probabil., cap. 26, p. 227. (68) Ἔλεγεν.... Ααρών. Ita et Epiphanius, et Damascenus. Sed Philastrius hæresi 53: ‹ Noetiani insensati, ἀνόητοι, cujusdam nomine Noeti... hic etiam dicebat se Moysem esse, et fratrem suum Eliam prophetam. » FABRIC. (69) Συσκευάσας. Tantum decem fuisse, Epiphanius adnotavit. Ib. (70) Τί οὖν κακόν. Apud Epiphanium qui ad verbum propemodum eadem de presbyteris ex Hippolyto, licet haud nominato, refert pag. 480 : ΤΙ γὰρ κακὸν πεποίηκα; ἕνα Θεὸν δοξάζω, ἕνα ἐπίσταμαι, καὶ οὐκ ἄλλον πλὴν αὐτοῦ, γεννηθέντα, ἀποθα γόντα. ID. sicut mortuus est; et suscitatum tertia die, et sedentem ad dexteram Patris, venturumque ad judicandum vivos et mortuos. Atque hæc dicimus, quæ didicimus. Tunc istum convictum ejecerunt ex ecclesia; qui eo inflationis venit, ut docere institueret. τὸν Χριστόν; Πρὸς ἐν ἀνταποκρίνονται οἱ πρεσβύτε- A Filium passum, sicut passus est; mortuum, ροι· Καὶ ἡμεῖς ἕνα Θεὸν (71) οἴδαμεν ἀληθῶς· οἴδαμεν Χριστόν· οἴδαμεν τὸν Υἱὸν παθόντα, καθὼς ἔπαθεν, ἀποθανόντα καθὼς ἀπέθανεν, καὶ ἀναστάντα τῇ τρίτῃ ἡμέρα, καὶ ὄντα ἐν δεξιᾷ τοῦ Πατρὸς, καὶ ἔρχόμενον κρῖναι ζῶντας καὶ νεκρούς. Καὶ ταῦτα λέ γομεν ὁ ἐμάθομεν. Τότε τοῦτον ἐλέγξαντες ἐξέωσαν τῆς ἐκκλησίας (72)· ὃς εἰς τοσοῦτο φυσίωμα ηνέχθη, ὡς διδασκαλεῖον συστῆσαι. B II. Volunt autem dogma suum constituere et confirmare, quia est in lege: Ego sum Deus patrum tuorum 39; non erunt vobis alii dii præter me 3. Et rursus in alio loco: Ego sum primus, et ego novissimus; et post me non est alius 3. » Sic aiunt se probare unum esse Deum. Et respondent : Si Christum confitemur Deum, igitur ipse est Pater, si est Deus; passus vero est Christus Deus, passus igitur est Pater. Pater enim erat ipse. At non sic est: non enim sic Scripturæ exponunt. Utuntur præterea aliis testimoniis. Sic enim aiunt scriptum esse: Hic Deus noster; non reputabitur alius ad eum. Adinvenit omnem viam scientiæ, et dedit eam Jacob puero suo, et Israel dilecto suo; post hæc in terris visus est, et cum hominibus conversatus est . . Vides igitur, inquit, quod hic est Deus, qui solus est, et postea in terris visus, et cum hominibus conversatus? Et in alio loco ait: Οἱ καὶ δεῖξαι βούλονται σύστασιν τῷ δόγματι, λέγοντες· Εἶπεν ἐν νόμῳ· « Ἐγώ εἰμι ὁ Θεὸς τῶν πατέρων ὑμῶν· οὐκ ἔσονται ὑμῖν θεοὶ ἕτεροι πλην ἐμοῦ. » Καὶ πάλιν ἐν ἑτέρῳ· « Ἐγώ, φησίν, πρῶτος, καὶ ἔσχατος, καὶ μετ' ἐμὲ οὐκ ἔστιν οὐδείς. » Οὕτω φάσκουσιν συνισταν ἕνα Θεόν. Οἱ ἀποκρίνονται λέω γοντες· Εἰ οὖν Χριστὸν ὁμολογῶ Θεὸν, αὐτὸς ἄρα ἐστὶν ὁ Πατὴρ, εἰ γάρ ἐστιν ὁ Θεός· ἔπαθεν δὲ Χρι στὸς, αὐτὸς ὢν Θεὸς, ἄρα οὖν ἔπαθεν Πατήρ Πατήρ γὰρ αὐτὸς ἦν. Ἀλλ ̓ οὐχ οὕτως ἔχει· οὐδὲ γὰρ οὕτως αἱ Γραφαὶ διηγοῦνται. Χρῶνται δὲ καὶ ἑτέραις μαρ τυρίαις, λέγοντες· Οὕτω γέγραπται· « Οὗτος ὁ Θεὸς ἡμῶν, οὐ λογισθήσεται ἕτερος πρὸς αὐτόν. Ἐξεῦρεν πᾶσαν ὁδὸν ἐπιστήμης, καὶ ἔδωκεν αὐτὴν Ἰακὼβ τῷ παιδὶ αὐτοῦ, καὶ Ἰσραὴλ τῷ ἡγαπημένῳ ὑπ' αὐτοῦ· μετὰ ταῦτα ἐπὶ γῆς ὤφθη, καὶ τοῖς ἀνθρώ ποις συνανεστράφη. » Ορᾷς οὖν, φησίν, ὅτι οὗτός ἐστιν ὁ Θεὸς, ὁ μόνος ὢν, καὶ ὕστερον ὠφθεὶς, καὶ τοῖς ἀνθρώποις συναναστραφείς. [ Εν] ἑτέρῳ δὲ, φησὶν, λέγει· « Εκοπίασεν Αἴγυπτος, καὶ ἐμπόρια Αἰ θιόπων καὶ οἱ Σαβαεὶμ, ἄνδρες ὑψηλοὶ ἐπὶ σὲ διαβή σονται [καὶ σοὶ ἔσονται δοῦλοι] καὶ πορεύσονται ὀπίσω σου δεδεμένοι ἐν χειροπέδαις, καὶ ἐν σοὶ προσ κυνήσουσιν· ὅτι ἐν σοὶ ὁ Θεός ἐστιν, καὶ ἐν σοὶ προσεύξονται· καὶ οὐκ ἔστιν Θεὸς πλὴν σοῦ. Σὺ γὰρ εἶ Θεὸς, καὶ οὐκ ᾔδειμεν· ὁ Θεὸς τοῦ Ἰσραὴλ Σωτήρ. » Ορᾷς, φησὶν, πῶς ἕνα Θεὸν κηρύσσουσιν αἱ Γραφαί; Τούτου ἐμφανοῦς δεικνυμένου, τῶν οὕτως μαρτυρουμένων, ἀνάγκην, φησίν, ἔχω ἑνὸς ὁμολογουμένου, τοῦτον ὑπὸ πάθος φέρειν. Χριστὸς γὰρ ἦν Θεὸς, καὶ ἔπασχεν δι ̓ ἡμᾶς, αὐτὸς ὢν ὁ Πατὴρ, ἵνα καὶ σῶσαι ἡμᾶς δυνηθῇ. "Αλλο δέ, φησίν, οὐ δυνάμεθα λέγειν· καὶ γὰρ ὁ Ἀπόστολος ἕνα Θεὸν ὁμολογεῖ, λέγων· Ο Ὧν οἱ πατέρες, ἐξ ὧν Χριστὸς τὸ κατὰ σάρκα, ὁ ὢν ἐπὶ πάντων Θεὸς εὐλογητὸς εἰς τοὺς αἰῶνας. » Καὶ ταῦτα βούλονται οὕτω διηγεῖσθαι καὶ αὐτοῖς D μονόκωλα (73) χρώμενοι, ἂν τρόπον εἶπεν Θεόδοτος C 3. st Isa. xLiv, 6. (71) Ἕνα Θεόν, κ. τ. λ. Quæ sequuntur, sunt ipsa verba Symboli, quale exstat apud Irenæum lib. 1, c. 2 seq., lib. II, c. 4; Tertullianum contra Praxeam, c. 2, et De Præscript., c. 13, et De virginibus velandis, c. 1, etc. FABRIC. (72) Ἐξέωσαν τῆς Ἐκκλησίας. Noetum damnatum a Tranquillo episcopo Chalcedoniorum Syriz, scribit auctor Pradestinati, cap. 50. Quod autem in Synodico libello cap. 50, legis in Synodo Romana damnatum Noetum a Papa Victore, temporum ratio non patitur. Sed sunt quædam et alia in illo Synodico parum accurate tradita, licet scriplum ipsum alioqui est neutiquam contemnendum. ID. Laboravit Ægyptus, et mercatura Æthiopum et Sabaim; viri celsi in te transibunt, et tui servi erunt; et ibunt post te vincti vinculis manuum, et in te adorabunt, quia in te est Deus; et in te precabuntur, quia non est Deus præter te. Tu enim es Deus, et nescivimus; Deus Israel Salvator 33. Vides, inquit, quomodo Scripturæ unum Deum prædicant? Cum hoc aperte declaratum sit, cum hæc sic contestata sint; necesse est, uno per confessionem constituto, hunc passioni subjicere. Christus enim erat Deus, et propter nos passus est cum esset Pater, ut posset salvos nos facere. Aliud enim, inquit, dicere non possumus : siquidem Apostolus unum Deum confitetur, cum ait: Quorum patres, ex quibus Christus secundum carnem, qui est Deus benedictus in sæcula ". › III. Sic volunt ista recitare, et uti mutilatis, sicut fecit Theodotus, cum vellet probare Christum esse 32 Baruch. 11, 36-38. 33 Isa. XLV, 14. 34 Rom. (75) Μονόκ. Μονόκωλα apparet adverbialiter poni pro μονοκώλως et μονοτύπως, quibus verbis Epiplanius, pag. 481, Hippolyti vestigiis insistens utitur. Βούλονται δὲ διηγεῖσθαι μονοκώλως τοῦτον τὸν τρό πον ὡς Θεόδοτος. Sensus est, Noetianos ad unum tantummodo in explicandis S. Scripturæ de Christo dictis veluti membrum respicere, divinam scilicet naturam: uti vicissim Theodotus ad alterum recurrens extremum in sola hærebat humanitate, et Christum nudum esse hominem affirmabat. De Theodoto præter alios meminit etiam Timotheus presbyter a Cotelerio editus Monument. tom. HI, pag. 389 : Τοῦτον τὸν Θεόδοτόν φασιν τῆς τοῦ Σαμω σατέως αἱρέσεως ἀρχηγὸν καὶ πατέρα γενέσθαι, hominem nudum. Sed nec illi, nec isti quidquam A άνθρωπον συνισταν ψιλόν βουλόμενος. Αλλ' οὔτε intellexerunt; ut ipsæ Scripturæ inscitiam eorum redarguunt, quæ testimonium veritati tribuunt. Videte, fratres, quomodo præceps et audax dogma introduxerunt, cum impudenter aiunt : Ipse Christus est Pater, ipse Filius; ipse passus est, ipse se excitavit a mortuis. At non sic est : recte enim dicunt Scripturæ; sed alia Noetus intelligit. At non quia Noetus non intelligit, idcirco Scripturæ repudiandæ sunt. Quis enim non dicet unum Deum esse? Non tamen continuo economiam (id est, incarnationem) negabit. Primum igitur oportet confutare quidem hæc capita secundum sensum illorum; declarare vero ea secundum veritatem. Primum enim revera est exponere Patrem esse unum Deum, c ex quo omnis paternitas 85; per quem omnia, et ex quo omnia, et nos in ipso 96. 35. 37 ἐκεῖνοί τε νενοήκασιν ἀληθὲς, οὔθ ̓ οὗτοι, καθὼς αὐτ ταὶ αἱ Γραφαὶ ἐλέγχουσιν αὐτῶν τὴν ἀμαθίαν, μαρτυροῦσαι τῇ ἀληθείᾳ. Ορᾶτε,ἀδελφοί, πῶς προπετὲς καὶ τολμηρὸν δόγμα παρεισήνεγκαν, ἀναισχύντως λέγοντες· Αὐτός ἐστι Χριστὸς ὁ Πατὴρ, αὐτὸς Υἱὸς, αὐτὸς ἐγεννήθη, αὐτὸς ἔπαθεν, αὐτὸς ἑαυτὸν ἤγειρεν. Ἀλλ ̓ οὐχ οὕτως ἔχει· αἱ μὲν Γραφαὶ ὀρθῶς λέγου σιν, ἄλλα ἂν καὶ Νόητος νοεῖ. Οὐκ ἤδη δὲ εἰ Νόητος μὴ νοεῖ, παρὰ τοῦτο ἔκβλητοι αἱ Γραφαί. Τίς γὰρ οὐκ ἐρεῖ ἕνα Θεὸν εἶναι; Αλλ' οὐ τὴν οἰκονομίαν (74) ἀναιρήσει. Ὄντως μὲν οὖν τὰ κεφάλαια διὰ ταῦτα πρότερον δεῖ ἀνατραπῆναι κατὰ τὸν ἐκείνων νοῦν, κατὰ δὲ τὴν ἀλήθειαν δειχθῆναι. Πρότερον γὰρ ὄντως ἐστὶν διηγήσασθαι, ὅτι εἶς Θεὸς ὁ Πατήρ, « ἐξ οὗ Β πᾶσα πατριὰ, δι ̓ οὗ τὰ πάντα, ἐξ οὗ τὰ πάντα, καὶ ἡμεῖς ἐν αὐτῷ. IV. Videamus, ut dixi, ejus confutationem, deinde veritatem exponemus. Ait enim : « Laboravit Ægyptus, et mercatura Athiopum et Sabaim ; » et quæ sequuntur usque ad eum locum, ubi dicit : • Tues Deus Israel Salvator. » Hæc recitat, non intelligens quod prius dictum est. Cum enim volunt malitiose ac dolo malo agere, circumcidunt Scripturas. Recitet autem integre, et reperiet causam propter quam hæc dicuntur. Paulo enim supra, principium capitis est; unde oportet incipere ad docendum cui et de quo dicit. Superius enim principium capitis sic habet: Interrogate me de filiis meis et de fliabus meis, et de operibus « manuum mearum mandate mihi. Ego feci terram et hominem super eam. Ego manu mea firmavi coelum. Ego mandavi astris. Ego excitavi eum, et omnes viæ ejus recta. Hic ædificabit civitatem meam, et captivitatem meam, et captivitatem reducet, non cum pretio, neque cum bonis, dixit Dominus Sabaoth. Sic dixit Dominus Sabaoth : Laboravit Ægyptus, et mercatura Æthiopum et Sabaim; viri celsi in te transibunt, et tibi erunt servi; et post te sequentur ligati vinculis manuum, et in te adorabunt, et in te precabuntur; quoniam in te est Deus, et non est Deus præter te. Tu enim es Deus, et nescivimus; Deus Israel Salvator 38. In te igitur, inquit, est Deus. › In quo autem est Deus, nisi in Christo Jesu, Verbo Patris, et mysterio acono- D miæ, id est, incarnationis ? De quo rursus docens, carnem ejus significat cum ait: Ego excitavi eum cum justitia, et omnes viæ ejus rectæ. » Quid igitur? de quo testatur hoc loco Pater? de Filio dicit Pater : « Ego excitavi eum cum justitia. » Quod autem Pater suscitavit Filium in justitia, testatur Paulus apostolus, cum ait : Si autem Spiritus qui suscitavit Christum Jesum a mortuis, habitat in vobis; qui suscitavit Christum Jesum a mortuis, 35 Ἴδωμεν, ὡς εἶπον, τὴν αὐτοῦ ἀνατροπὴν, εἶθ ̓ οὔτως τὴν ἀλήθειαν διηγησώμεθα. Φησί γάρ' « Έχο πίασεν Αἴγυπτος, καὶ ἐμπόρια Αἰθιόπων, καὶ οἱ Σαβαεὶμ, » καὶ τὰ λοιπά· ἵνα εἴπῃ· • Σὺ γὰρ ὁ Θεὸς τοῦ Ἰσραὴλ Σωτήρ·, οὐ νοῶν τὸ προειρημένον, Ὁπόταν γὰρ θελήσωσιν πανουργεύεσθαι, περικό πτουσι τὰς Γραφάς. Ολοκλήρως δὲ εἰπάτω, καὶ εὐρήσει τὴν αἰτίαν πρὸς τίνα λέγεται. ̓Ανωτέρω γάρ μικρὸν ἀρχὴ τοῦ κεφαλαίου τυγχάνει· ὅθεν δεῖ ἀρ ξάμενον δεῖξαι, πρὸς τίνα λέγει καὶ περὶ τίνος. Ανωθεν γὰρ ἡ ἀρχὴ τοῦ κεφαλαίου τοῦτ' ἔχει· • Ερωτήσατέ με περὶ τῶν υἱῶν μου, καὶ τῶν θυ- notata ad cap. 14. 3 Ephes. II, 15. 36 1 Cor. viii, 6. 37 Isa. xLv, 14. 39 Ibid. 11-15. πρῶτον εἰπόντα τὸν Χριστὸν ψιλόν ἄνθρωπον. Denique observandum, quod τῷ μονοκώλως, infra c. 4 opponitur ὁλοκλήρως. (74) Οικονομίαν. Vid. in hunc locum infra ad (75) Ἰησοῦν. Jesu nomen hoc loco addunt Epistola ad Rom. codices quidam, veleresque scripto res, ut a Jo. Millio adnotatum. FABRIC. ὑμῖν· ὁ ἐγείρας τὸν Χριστὸν Ἰησοῦν ἐκ νεκρῶν, ἡ vivificabit etiam mortalia corpora vestra per inia ζωοποιήσει καὶ τὰ θνητὰ σώματα ὑμῶν διὰ τοῦ ἐνοικοῦντος αὐτοῦ Πνεύματος ἐν ὑμῖν. » Ἰδοὺ συνέ στηκε τὸ διὰ τοῦ προφήτου εἰρημένον· « Ἐγὼ ἤγειρα μετὰ δικαιοσύνης. » Τὸ δὲ εἰπεῖν, ὅτι « ἐν σοὶ ὁ Θεός ἐστιν, ὁ ἐδείκνυε μυστήριον οἰκονομίας, ὅτι σεσαρ χωμένου τοῦ Λόγου, καὶ ἐνανθρωπήσαντος, ὁ Πατήρ ἦν ἐν τῷ Υἱῷ, καὶ ὁ Υἱὸς ἐν τῷ Πατρὶ, ἐμπολιτευομένου τοῦ Υἱοῦ ἐν ἀνθρώποις. Τοῦτο οὖν ἐσημαίνετο, ἀδελφοί, ὅτι ὄντως μυστήριον οἰκονομίας ἐκ Πνεύ ματος ἁγίου ἦν οὗτος ὁ Λόγος καὶ Παρθένου, ἕνα Υἱὸν Θεῷ ἀπεργασάμενος (76). Τοῦτο δὲ οὐκ ἐγὼ λέγω, ἀλλ' αὐτὸς μαρτυρεῖ ὁ καταβὰς ἐκ τοῦ οὐρα νοῦ· οὕτω γὰρ λέγει· « Οὐδεὶς ἀναβέβηκεν εἰς τὸν οὐρανὸν, εἰ μὴ ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβὰς ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὢν ἐν τῷ οὐρανῷ. » Τί οὖν ζητεῖ παρὰ τὸ εἰρημένον; Μήτι ἐρεῖ, ὅτι ἐν οὐρανῷ σὰρξ ἦν; Ἔστι μὲν οὖν σὰρξ ἡ ὑπὸ τοῦ Λόγου τοῦ Πατρῴου προσενεχθεῖσα δῶρον, ἡ ἐκ Πνεύματος καὶ Παρθένου, τέλειος Υἱὸς Θεοῦ ἀποδεδειγμένος. Πρόδηλον οὖν, ὅτι αὐτὸς ἑαυτὸν προσέφερε τῷ Πατρί. Πρὸ δὲ τούτου ἐν οὐρανῷ σὰρξ οὐκ ἦν. Τίς οὖν ἦν ἐν οὐ ρανῷ ἀλλ ̓ ἢ Λόγος ἄσαρκος, ἀποσταλείς ἵνα δείξῃ αὐτὸν ἐπὶ γῆς ὄντα, εἶναι καὶ ἐν οὐρανῷ; Λόγος γὰρ ἦν (77), πνεῦμα ἦν, δύναμις ἦν. Εἰς τὸ κοινὸν ὄνομα καὶ παρὰ ἀνθρώποις χωρητὸν, ἀνελάμβανεν εἰς ἑαυ τὸν τοῦτο, καλούμενος ἀπ' ἀρχῆς Υἱὸς ἀνθρώπου διὰ τὸ μέλλον, καίτοι μήπω ὢν ἄνθρωπος, καθὼς ὁ Δανὴλ μαρτυρεῖ, λέγων· . Εἶδον, καὶ ἰδοὺ ἐπὶ τῶν νεφελῶν τοῦ οὐρανοῦ ἐρχόμενον ὡς Υἱὸν ἀνθρώπου. » Δικαίως οὖν ἐν τῷ οὐρανῷ ὄντα ἔλεγεν τούτῳ ὀνό ματι, τοῦτο ἀπ' ἀρχῆς ὄντα, καλεῖσθαι ἀπ' ἀρχῆς Λόγον Θεοῦ. B Ἀλλὰ τί μοι, φησὶν, λέγει ἐν ἑτέρῳ· « Οὗτος ὁ Θεός· οὐ λογισθήσεται ἕτερος πρὸς αὐτόν; » Καλῶς εἶπεν. Πρὸς γὰρ τὸν Πατέρα τίς λογισθήσεται; Ο δὲ λέγει· ι Οὗτος ὁ Θεὸς ἡμῶν· οὐ λογισθήσεται ἕτε ρος πρὸς αὐτόν. Ἐξευρεν πᾶσαν ὁδὸν ἐπιστήμης, καὶ ἔδωκεν αὐτὴν Ἰακὼβ τῷ παιδὶ αὐτοῦ, καὶ Ἰσραὴλ τῷ ἠγαπημένῳ ὑπ' αὐτοῦ, ὁ Καλῶς λέγει. Τίς γάρ ἐστιν Ἰακὼβ ὁ παῖς αὐτοῦ, Ἰσραὴλ ὁ ἡγαπημένος ὑπ' αὐτοῦ, ἀλλ ̓ ἢ οὗτος περὶ οὗ βοᾷ λέγων· Οὗτός ἐστιν ὁ Υἱός μου ἀγαπητὸς, εἰς ὃν ηὐδόκησα· τούτου ἀκούετε; › Πᾶσαν οὖν τὴν ἐπιστήμην παρὰ τοῦ Πα τρὸς λαβὼν ὁ τέλειος Ἰσραήλ, ὁ ἀληθινὸς Ἰακώβ, D · μετὰ ταῦτα ἐπὶ τῆς γῆς ὤφθη, καὶ τοῖς ἀνθρώποις συνανεστράφη. » Ισραήλ (78) δὲ τίς ἐστιν ἀλλ ̓ ἢ bitantem Spiritum ejus in vobis. Ecce compro- ` bavit quod dictum est per prophetam : Ego suscitavi cum justitia. Quod autem dixit: In te est Deus, . ostendit mysterium æconomiæ, id est in-carnationis, quod incarnato Verbo et facto homine, Pater erat in Filio, et Filius in Patre, conversante Filio cum hominibus. Hoc igitur, fratres, significabatur, quod vere mysterium incarnationis ex Spiritu sancto et ex Virgine erat hoc Verbum, quod operatum est Deo Filium unum. floc autem non ego dico, sed ipse testatur qui de calis descendit. Sic enim ait : • Nemo ascendit in coelum, nisi qui de cœlo descendit, Filius hominis qui est in cœlo 40. Quid igitur quærit iste præter hoc quod dictum est? Nunquid dicturus est quod caro erat in colo? Est igitur caro, quæ a Verbo Patris oblata, ut munus est; caro, inquam, ex Spiritu sanctɔ et Virgine ostensa, perfectus Filius Dei. Manifesture igitur est, quod se ipse obtulit Patri. Antea vero non erat in cœlo caro. Quis ergo erat in cœlo, nisi Verbum sine carne, quod missum est ut ostenderet se qui in terra erat, esse etiam in caelo ? Verbum enim erat, Spiritus erat, Virtus erat. Unus commune nomen et in usu apud homines sibi sumpsit, vocatus a principio Filius hominis, propter faturum, quamvis nondum esset homo; sicut Daniel testatur inquiens: Vidi, et ecce in nubibus cœli venientem tanquam Filium hominis . > Recte igitur dixit, eum qui in coelo erat Verbum Dei, loc nomine a principio vocari. V. Sed quid mili, inquit, dicit Scriptura in alio loco : • Hic est Deus; non reputabitur alius ad eum ? » Recte dixit. Quis enim reputabitur ad Patrem? c Hic, inquit, Deus noster; non reputabitur alius ad eum. Invenit omnem viam scientia, et dedit illam Jacob puero suo, et Israel dilecto suo 43, Bene dicit. Quis enim est Jacob puer ejus, et Israel dilectus ejus, nisi hic de quo clamat, inquiens Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui; ipsum audite * ?, Qui omnem scientiam a Patre accepit, perfectus Israel et verus Jacob, c post haec in terra visus est, et cum hominibus conversatus est **.» Quis autem est Israel, nisi homo videns Deum? Videns autem Deum, 39 Rom. vult, 11. 40 Joan. 111, 15. 41 Dan. VII, 13. « Baruch. III, 56. 48 ibid. 56, 57. σε Matth. XVII, 5; II, 17. 4s Baruch. 11, 58. (76) Ο Λόγος... ἀπεργασάμενος. • Verbum Dei operatum est Deo unum Filium. Id est Verbum Dei fecit, ut qui erat unus Filius Dei, idem ipse esset uus Filius hominis, quia in hypostasi sua assumpsit carnem. Sic enim Verbum caro factum est. FRANCISCUS TURRIANUS. (77) Λόγος γὰρ ἦν. Male apud Fabricium, Λόγος σὰρξ ἦν. (78) Ἰσραήλ, κ. τ. λ. Nomen 5 Philoni De premiis et penis, pag. 710, atque alibi, exponitur ὁρῶν Θεόν, εν πλη N. Sic et Constitutiones apostol., vil, 57, viu, 15. Eusebius x1, 6, pag. 519, Preparat., PATROL. GR. Χ. multique alii. Quo etiam referes eos quibus Israei est ὁρατικὸς ἀνὴρ καὶ θεωρητικός, nt Eusebio, pag. 510, Preparat., vel νοῦς ὁρῶν Θεόν, ut S. Optato in fine libri u; Didymo apud Hieron. et Hiero nymo ipsi pluribus locis; 5. Maximo t. I, p. 284; Olympiodoro in c. 1 Ecclesiasta, Leontio De sectis, p. 392; Theophani Cerameo homil. 4, p. 22, etc. Aliam etymologiam probat Justinus martyr Dialogo cum Tryphone, pag. 551, ἄνθρωπος νικῶν δύναμιν. Τὸ γὰρ ἴσρα ἄνθρωπος νικῶν ἐστι, τὸ δὲ ἥλ δύναμις. Sane virum denotat, et est dominari ac vinet potentiam conat et angelum (unde Jo26 cere, |