μολογεῖσθαι κοινῶς ἤμελλον, ὅτι καὶ πᾶσαν ὁ Λόγος A atque hos duo supra septuaginta esse voluit; ad linπεριλάβῃ τὴν οἰκουμένην. guas respiciens, opinor, confusas, vel divisas potius in turris ædificatione. Quid hoc ipso commonstrans, nisi quod omnes aliquando linguæ secum essent conjun ctim in eamdem laudis formam consensuræ, cum scilicet Verbum terrarum orbem universum occupasset? III. Haud tanta dignum esse admiratione cum misericordia Dei in tenuioribus civitatibus apparet, quanta quod e in civitate munita (1) , id fiat, proptereaque Deum esse laudandum. Liv, 16. Referebat e senioribus quidam solos illos in infernum viventes descendere, quí divinis essent doctrinis instituti: nam qui vitæ sermones non degustavit, mortuus est. In psalmum LVm, 12. Ἐπεὶ δέ ἐστί τις καιρὸς, ἐν ᾧ ἡ μὲν δίκαιος χαρήσεται, οἱ δὲ ἁμαρτωλοὶ τὸ λεχθὲν περὶ αὐτῶν τέλος ἕξουσιν, εἰκότως ὁμολογεῖν πάντως προσήκει καὶ ἀποφαίνεσθαι, ὅτι ἐστι Θεὸς ἔφορος καὶ ἐπίσκοπος τῶν ἐν ἀνθρώποις πραττομένων, κρίνων ἅπαντας τοὺς ἐν τῇ γῇ πολιτευσαμένους. Επιστῆσαι δὲ προσήκει, μήποτε ἡ μετὰ χεῖρας προφητεία, πᾶσα ἀκόλουθος οὖσα καὶ συνημμένη ταῖς πρὸ αὐτῆς, τὰ τέλη διαγράφη Hæc Hippolyto dictante, grammaticus ipsum rogavit, eccur circa eam prophetiam hæsitaret, perinde ac si de ope divina in ea exsilii calamitate diffideret : - Scribam suum alloquitur, virum, ut videtur, non indoctum. Cum enim Hippolytus dictasset : Sed quoniam tempus est quoddam, in quo justus quidem gaudebit, peccatores vero prædictum illis finem habebunt merito fatendum omnino ac dicendum est, esse Deum contemplatorem, inspectoremque actionum humanarum, qui dijudicet omnes qui in terra versantur. Porro inquirendum an ea quæ præ manibus est prophetia, cum prorsus con-sentanea et connexa sit præcedentibus, hujusmodi fines peccatoribus describat; Ἐπίστησιν ὁ γραμματικός, τίνος ἕνεκεν έπεση- α Instat grammaticus, cur verbum διαγράφη, deμειώθη μοι τὸ διαγράφῃ ὑποτακτικῶς, ὡς δισταγμὸν scribat, subjunctivo modo a me usurpatum sit, quasi ὑποφαίνων. dubitationem insinuet. Hippolytus ergo Οἶδας δὲ πάντως, ὅτι τὰ τῶν τοιούτων σχηματισμῶν εἰς ὑποτακτικὴν ἀναφέρονται ἔκκλησιν τῶν τὰς περὶ Χριστοῦ προφητείας μελετώντων, καὶ δικαιοσύνην τῷ στόματι λαλούντων, μὴ μὲν παραδεξαμένων αὐτὸν ἐλθόντα, μηδὲ ἐπακουσάντων αὐτοῦ τῆς φωνῆς βοῶντος πρὸς αὐτοὺς καὶ λέγοντος· Ὁ ἔχων ὦτα ἀκούειν ἀκουέτω· οἵτινες ὁμοίωσαν ἑαυτοὺς τῷ ὄφει, καὶ τὰ ὦτα αὐτῶν πεποιήκασιν ὡσεὶ ἀσπίδος κωφῆς, ἡ καὶ τὰ ἑξῆς τούτων εἰρημένα. Ἔστιν οὖν ἀληθῶς ὁ ἐπιμελόμενος τῶν δικαίων Θεὸς, καὶ δικά ζων μὲν αὐτοῖς ἀδικουμένοις ἐπὶ τῆς γῆς· τιμωρού-μενος δὲ τοὺς τολμῶντας αὐτοὺς ἀδικεῖν. IV. In psalmum LVIII, 27. Διὸ καὶ μέχρι τῆς σήμερον ὁρῶντες τοὺς ὅρους, καὶ κύκλῳ περιϊόντες πόῤῥωθεν ἴστανται. Οὐκέτι οὖν βασιλεὺς, οὐδὲ ἀρχιερεὺς οὐδὲ προφήτης, ἀλλ' οὐδὲ γραμματεῖς καὶ φαρισαῖοι καὶ σαδδουκαῖοι παρ' αὐτ τοῖς εἰσίν. Οὐ μὲν καὶ ἀποκτανθῆναί φησι· διὸ συνέστηκεν αὐτῶν τὸ γένος, καὶ τῶν παίδων ἡ διαδοχή * Matth. x1, 15. (1) Ipsam urbem imperii sedem intelligit. respondit : Scis autem omnino, illa quæ istiusmodi formationum sunt, ad subjunctivam referri increpationem eorum qui illas quæ de Christo sunt prophetias meditantur quidem, et justitiam ore proloquuntur: sed ipsum advenientem non recipiunt, neque vocem ejus audiunt clamantis atque dicentis : c Qui habet aures audiendi audiat: qui assimilarunt | semnetipsos serpenti, et aures suas fecerunt sicut aspidis surdæ et quæ exinde dicta sunt. Deus itaque justorum revera curam gerit, atque ipsis qui dem injuriam passis in terra jus dicit; premit vero illos qui injurias ipsis inferre præsumunt. · Contra Judæos. Idcirco etiam usque in hanc diem videntes regionis limites et circumeuntes, eminus consistunt. Non amplius itaque vel rex, vel pontifex, vel propheta, sed neque Scribæ et Pharisæi ac Sadducæi apud ipsos sunt. Verumtamen non petit ut occidantur : quapropter et genus eorum subsistit, et liberorum successio multiplicatur. Non enim interfecti sunt, Α πληθύνει. Οὐ γὰρ ἀπεκτάνθησαν, οὐδ ̓ ἐξ ἀνθρώπων neque ex hominibus deleti, sed sunt quidem et exsistunt verumtamen tanquam rejecti ac deturbati ab honore, quem olim apud Deum obtinebant. Quin et, e Disperge illos, inquit, in virtute tua : » quod utique etiam contigit. In universam enim terram dispersi sunt, ubique servientes atque infimas ac serviles artes omnes, atque indecentia opificia præ fame obeuntes. Nam si deleti essent ex hominibus, ita ut nullibi ullo modo in vivis essent, haudquaquam, inquit, nossent populum meum, neque scivissent meam Ecclesiam forere. Itaque disperge illos ubique terrarum, ubi Ecclesia mea etiam constituta est; ut cum viderint Ecclesiam a me fundatam, ad æmulationem divini cultus incitentur. Salvator itaque hæc etiam pro ipsis rogavit. . ἀπέσβησαν, ἀλλ ̓ εἰσὶ μὲν καὶ ὑφεστήκασιν· οὕτως δὲ ὡς καταβεβλημένοι, καὶ κατανηνεγμένοι, ἧς πάλαι ἠξίωντο παρὰ Θεῷ τιμῆς. Ἀλλὰ καὶ, ο Διασκόρπισον αὐτοὺς, φησὶν, ἐν τῇ δυνάμει σου· ν ὃ δὴ καὶ γέγο νεν. Εἰς πᾶσαν γὰρ τὴν γῆν διεσπαρμένοι τυγχά νουσι, δουλεύοντες πανταχοῦ, καὶ τὰς ἐλαχίστους καὶ δουλοπρεπεῖς τέχνας, πάσας τε τὰς ἀπρεπεῖς μεθό δους ἕνεκα τοῦ πεινᾶν μετερχόμενοι. Εἰ γὰρ ἦσαν ἐξ ἀνθρώπων ἀφανισθέντες, μηδαμή μηδαμῶς ἐν ζωσιν ὄντες, οὐκ ἂν εἶδον, φησί, τὸν ἐμὸν λαὸν, οὐδ ̓ ἂν ἔγνωσαν ἀνθοῦσαν τὴν ἐμὴν Ἐκ κλησίαν. Διασκόρπισον τοίνυν αὐτοὺς ἀπανταχῆ γῆς, ἔνθα μέλλει καὶ ἡ ἐμὴ Ἐκκλησία συνίστασθαι· ὅπως βλέποντες τὴν ὑπ' ἐμοῦ θεμελιωθεῖσαν Ἐκκλησίαν, εἰς ζῆλον ἔρχοιντο θεοσεβείας. Οὐκοῦν καὶ ταῦτα ὁ Σωτὴρ ὑπὲρ αὐτῶν ηύχετο. V. Profugi proprie dicuntur, qui ab aliquibus ho- B stibus aut inimicis eversi sunt, ac deinde exsules facti: quod etiam nos a dæmonibus prius toleraveramus. Verum ex quo nos Christus per fidem suam suscepit, non amplius a vera nostra patria superna Jerusalem exsulare, aut a veritate ad errorem transferri sustinemus (4). VI. LXI, 7. Μετανάσται κυρίως λέγονται οἱ παρά τινων ἐχθρῶν ἢ πολεμίων πορθηθέντες, εἶτα γενόμενοι μέτοικοι· ὅπερ καὶ ἡμεῖς παρὰ τῶν δαιμόνων ὑπεμείναμεν πρότ τερον. Αφ' οὗ δὲ ἡμῶν Χριστὸς διὰ τῆς εἰς αὐτὸν ἀντελάβετο πίστεως, οὐκέτι μετανάσται ἀπὸ τῆς ὄνα τως πατρίδος Ἱερουσαλήμ τῆς ἄνω γινόμεθα, οὐδὲ μετοικισθῆναι ἀπὸ τῆς ἀληθείας εἰς τὴν πλάνην ἀνεχόμεθα. In psalmum LXVII, 19. —De amplificatione Ecclesiæ. Cæterum incredulos quoque nonnunquam trabit per morbos et afflictationes. Quin etiam multi per visiones ad hoc pervenerunt, ut apud Jesum habitarent. VII. Ἕλκει δὲ καὶ τοὺς ἀπειθοῦντας ἔσθ' ὅτε διὰ νόσων καὶ περιστάσεων. Πολλοὶ δὲ καὶ δι ̓ ὁραμάτων ἦλθον εἰς τὸ κατασκηνῶσαι παρὰ τῷ Ἰησοῦ. In psalmum LXXXVIII, 4. Contra gentiles. In circuitu autem nostro sunt paganorum sapien- C tes, explodentes ac subsannantes nos, utpote qui sine indagatione ac stulte credamus. VIII. Κύκλῳ δὲ ἡμῶν εἰσιν Ἑλλήνων οἱ σοφοί, μυκτηρί ζοντες καὶ χλευάζοντες ἡμᾶς, ὡς ἀνεξετάστως καὶ μωρῶς πιστεύοντας. In illud psalmi xcv, 11 : ‹ Commoveatur mare et plenitudo ejus. › Per hæc autem sermo significat evangelicam prælicationem, et maria et insulas maris, atque homires in iis habitantes, quos e plenitudinem ejus vocat, pervasuram; quod utique re ipsa impletum est. Siquidem Ecclesiæ Christi insulas omnes replent et in dies multiplicantur, atque incrementum sumit doctrina salutaris. ΙΧ. Σημαίνει δὲ διὰ τούτων ὁ λόγος διελεύσεσθαι τὸ εὐαγγελικὸν κήρυγμα, καὶ τὰ πελάγη, καὶ τὰς ἐπὶ θαλάσσης νήσους, τούς τε ἐν ταύταις κατοικοῦντας ἀνθρώπους, ο πλήρωμα αὐτῆς ἡ ὠνομασμένους· ὁ καὶ αὐτὸ τέλος ἔτυχεν. Καὶ γὰρ Ἐκκλησία: Χριστοῦ τὰς νήσους ἁπάσας πληροῦσι, πληθύει τε όσημέραι, καὶ ἐπιδίδωσιν ἡ σωτήριος διδασκαλία. In psalmum cxvi, 50-52. Amator veritatis, et qui nunquam per os suum D Ο φιλαλήθης, καὶ μήποτε προφέρων ψευδῆ λόγον sermonem falsum profert, dicere possit : e Viam veritatis elegi. Quin et is qui judicia Dei sem.. per ante oculos ponit, et in omni actione eorumdem meminit, dicet : • Judicia tua non sum oblitus. » Et quomodo cor nostrum per tentationes ac tribulationes dilatatur? Hæ siquidem in nobis spinas co (1) In Catena Corderii anonymi titulo abrasum Hippolytum delitescere inter cætera illud etiam suadet quod is anonymus auctorem Epistolæ ad Hebræos διὰ στόματος, εἴποι ἂν, « Οδὸν ἀληθείας ᾑρετισάμην. » ̓Αλλὰ καὶ ὁ διαπαντὸς πρὸ ὀφθαλμῶν τιθέμενος τὰ τοῦ Θεοῦ κρίματα, καὶ ἐπὶ πάσῃ πράξει μεμνημέν νος αὐτῶν ἐρεῖ· « Τὰ κρίματά σου οὐκ ἐπελαθόμην. » Καὶ πῶς ἡμῶν ἡ καρδία πλατύνεται διὰ πειρασμῶν καὶ θλίψεων; Ταῦτα γὰρ τὰς ἐν ἡμῖν ἀκάνθας τῶν alium facit a Paulo apostolo in psal. Lxxi, p. 479.1d vero licuit Hippolyto in Occidente, quemadmodum et Irenæo; in Oriente non licuit. λογισμῶν ἐκτέμνει, καὶ τὴν καρδίαν εὐρυτέραν εἰς A gitationum evellunt, et cor nostrum ad legum diτὴν τῶν νόμων τῶν θείων ὑποδοχὴν ἐργάζεται. « Ἐν θλίψει γὰρ, φησὶν, ἐπλάτυνάς μοι. » Τότε τὴν ὁδὸν τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ διαβαίνομεν, εύζωνες διὰ τῆς τῶν πειρασμῶν ὑπομονῆς γινόμενοι. Χ. vinarum perceptionem dilatant. In tribulatione enim, inquit, dilatasti mihi. » Tunc viam mandatorum Dei gradimur, succincti per tolerantiam tentationum. In illud psalmi CXXVII, 7 : « Super iram inimicorum meorum, etc., ad scribam suum. Εἶδες ἐφ' ἑκάτερα τὰ μέρη μεγίστην δύναμιν ; ἐμέ τε γὰρ ἐν μέσοις ὄντα τοῖς δεινοῖς διασῶσαι δυνήσῃ, ἐκείνους δὲ μαινομένους καὶ λυττῶντας καὶ πῦρ πνέοντας καταστείλαι. XI. B Vidisti quacunque ex parte magnam esse Dei potentiam? Nam et me, inquit, in mediis aerumnis constitutum, servare incolumem poteris : illos autem furore rabieque percitos, et ignem spirantes coercere. In illud psalmi CAIIVIII, 15 : < Non est occultatum os meum a te quod fecisti in occulto, Εἴρηται καὶ τοῖς περὶ φύσεως καὶ γενέσεως τῶν ζώων πραγματευσαμένοις, ἀόρατον εἶναι καὶ ἀκατάληπτον τὴν εἰς ὀστέον τοῦ αἵματος μεταβολήν, καίτοι τῶν ἄλλων, σαρχῶν καὶ νεύρων λέγω, ὅπως ποτὲ ἔχουσι γενέσεως θεωρουμένων. Καὶ ἡ Γραφὴ δὲ τοῦ Ἐκκλησιαστοῦ παρίστησι τοῦτο λέγουσα· « Ὡς ὀστᾶ ἐν γαστρὶ τῆς κυοφορούσης, οὕτως οὐ γνώσῃ ποιήματα τοῦ Θεοῦ. • Οὐκ ἐκρύβη δὲ ἀπὸ σοῦ οὐδὲ ἡ ὑπόστασίς μου ἐν τοῖς κατωτάτοις τῆς γῆς φθά σασα. Traditur etiam ab iis qui de natura et generatione animalium tractant, invisibilem et incomprehensibilem esse sanguinis in ossa mutationem, etsi partium cæterarum, carnium inquam et nervorum, quomodo sese habeat generatio conspiciatur. Quin et Scriptura Ecclesiasta id ipsum ostendit dicens : • Sicut ossa in utero prægnantis, sic non cognosces opera Dei. Verum a te non sunt abscondita, neque substantia mea in infimis terræ adhuc exsistens, S. HIPPOLYTI PORTUENSIS EPISCOPI OPERUM PARS II. - DOGMATICA ET HISTORICA. ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ ΠΕΡΙ ΧΡΙΣΤΟΥ DEMONSTRATIO DE CHRISTO ET ANTICHRISTO. Francisco Combefisio interprete (GALLAND, Bibliotheca veterum Patrum, Venetiis 1765, in-fol., t. II, p. 417.) Βουληθέντος σου κατ' ἀκρίβειαν ἐκμαθεῖν τὰ προτεθέντα σοι ὑπ' ἐμοῦ κεφάλαια, αγαπητέ μου ἀδελφὲ Θεόφιλε (1), εύλογον ἡγησάμην ἀφθόνως ἀρυσάμενος Eccles. x1, 5. (1) Θεόφιλε. Idem fortasse Theophilus quem alloquitur Methodius, Hippolyti æqualis, apud Epiphanium, tom. I, pagg. 640, 550. 590. Ex hoc I. Quod ita desiderio flagrabas, frater mi charissime Theophile, ut a me tibi proposita capita diligenter perdisceres; operæ pretium putavi, velut ex ipso autem exordio patet falli eos, qui hunc librum Hippolyti pro homilia habent. FABRIC. sacro fonte, ex sacris ipsis allatim Scripturis hau- Α ὡς ἐξ ἁγίας πηγῆς, ἐξ αὐτῶν τῶν ἁγίων Γραφών, riendo, ob oculos quasi præsentia ea ponere, de quibus vertitur quæstio: ut nedum humanis hæc auribus consignando læteris, sed et res ipsas virtute lustrando, per omnia Deum laudare possis. Hoc enim præsenti quam agimus vita, tutum a nobis tibi esto viæ præsidium, quo paratis inferens rationibus ac sermonibus, velut terra munda, in cordis tui latifundio semines. Sed et his adversantes salutari doctrine ac contradicentes in sententiam coges. At vide ne ad incredulas ac maJedicas hæc linguas traducas (nec enim hoc leve periculum est), sed ut viris religiosis ac fidelibus qui sancte ac juste Dei timore vivere velint, impertias. Non enim frustra beatus Apostolus monendo Timotheum, ait: 0 Timothee, depositum custodi, devitans profanas vocum vanitates, et oppositiones falsi nominis scientiæ, quam quidam profitentes, circa fidem erraverunt.' » Et rursus : • Tu autem, fili mi, confortare in gratia, quæ est in Christo Jesu; et quæ audisti a me per multas exhortationes, hæc commenda fidelibus hominibus, qui idonei erunt ut alios doceant 2. Cum igitur beatus Apostolus hæc caute ac metu traderet, quæ ab onmibus facile cognosci possunt, videns scili cet spiritu : « Non esse omnium fdem ; » quanto res nobis majoris periculi fiet, si temere nullaque ratione profanis hominibus atque indignis tradiderimus divina eloquia? H. Nam quia beati prophetæ oculi nobis fuerunt, ipsi per fidem Verbi mysteria præviderunt que et aliis postmodum ætatibus ministrarunt, nedum quæ præterita essent loquentes, sed et præsentia atque futura nuntiantes; ne solum propheta temporaneus esse monstraretur, sed et cunctis ælatibus futura prædiceret, ut propheta esse existimaretur. Hi namque patres spiritu prophetiæ aptati, digneque ab ipso Verbo honorati, quo nimirum B C παραστῆσαί σοι κατ' ὀφθαλμὸν τὰ ζητούμενα, ἵνα μὴ μόνον ταῖς ἀκοαῖς τῶν ὄντων (2) ἐγκαταθέμενος ταῦτα εὐφρανθῇς, ἀλλὰ δυνάμει καὶ αὐτὰ τὰ πράγματα ἀνιστορήσας, κατὰ πάντα τὸν Θεὸν δοξάσαι δυνηθῇς. Τοῦτο γάρ σοι ἐφόδιον ἐν τῷ νῦν βίῳ ἀκίνδυνον ήτω (3) παρ' ἡμῶν, ὅπως τοῖς πολλοῖς δύσγνωστα καὶ δύσληπτα ἐξ ἑτοίμων λόγων προσενέγκας έγκαι τασπείρῃς τῷ πλάτει τῆς καρδίας σου, ὡς πίων και θαρὰ γῆ (4). Δυσωπήσεις δὲ διὰ τούτων τοὺς ἀντιτιθεμένους καὶ ἀντιλέγοντας τῷ σωτηρίῳ λόγῳ. Όρα δὲ μὴ εἰς ἀπίστους καὶ βλασφήμους γλώσσας εγκα τάθῃ ταῦτα· κίνδυνος γὰρ οὐχ ὁ τυχών· μετάδος δε εὐλαβέσι καὶ πιστοῖς ἀνθρώποις τοῖς ἐθέλουσιν ὁσίως καὶ δικαίως μετὰ φόβου ζῆν. Οὐ γὰρ μάτην ὁ μακάριος ̓Απόστολος παραινῶν Τιμοθέῳ λέγει· « "Ω Τιμύθες, τὴν παρακαταθήκην φύλαξον ἐκτρεπόμενος τὰς βεβήλους κενοφωνίας (5) καὶ ἀντιθέσεις τῆς ψευδωνύμου γνώσεως, ἤν τινες ἐπαγγελλόμενοι περὶ τὴν πίστιν ἡστόχησαν. » Καὶ πάλιν· ι Σὺ οὖν, τέκνον μου, ἐνδυναμοῦ ἐν τῇ χάριτι τῇ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ· καὶ ἃ ἤκουσας παρ' ἐμοῦ διὰ πολλῶν παρακλήσεων (6), ταῦτα παράθου πιστοῖς ἀνθρώποις, οι τινες ἱκανοὶ ἔσονται καὶ ἑτέρους διδάξαι. » Εἰ οὖν ὁ μακάριος μετ' εὐλαβείας παρεδίδου ταῦτα, ἅπερ ἅπαν σιν εὔγνωστα ἦν, βλέπων τῷ πνεύματι, ὅτι ν οὗ παν των ἦν ἡ πίστις· πόσῳ μᾶλλον ἡμεῖς κινδυνεύσομεν, εἰ ἁπλῶς καὶ ὡς ἔτυχε, τὰ τοῦ Θεοῦ λόγια μεταδώ σομεν βεβήλοις καὶ ἀναξίοις ἀνδράσιν ; Ἐπειδὴ γάρ οἱ μακάριοι προφῆται ὀφθαλμοὶ ἡμῶν ἐγένοντο, προορῶντες διὰ πίστεως τὰ τοῦ Λόγου μυστήρια, ἅτινα (7) καὶ ταῖς μεταγενεστέραις γενεαῖς διηκόνησαν, οὐ μόνον τὰ παρωχηκότα εἰπόντες, ἀλλὰ καὶ τὰ ἐνεστῶτα, καὶ τὰ μέλλοντα ἀπαγγείλαντες, ἵνα μὴ μόνον πρόσκαιρος εἶναι ὁ προφήτης δειχθῇ, ἀλλὰ καὶ πάσαις γενεαῖς προλέγων τὰ μέλλοντα, ὡς προφήτης εἶναι νομισθῇ. Οὗτοι γὰρ πνεύματι προφητ τικῷ οἱ πατέρες κατηρτισμένοι, καὶ ὑπ ̓ αὐτοῦ τοῦ 1 1 Tim. vi, 20, 21. II Tim. ut, 1, 2. 3 [ Thess. 111, 2. (2) Οντων. Fortasse ὤτων. Nam quod Combefsius emendat audacter ἀνθρώπων, idque in textu, mihi non placet, cum nimium abeat a veterum librorum scriptura. GUD.- Notum tamen est in mss. frequenter per compendium scribi ανων pro άνθρώ πων . FABRIC. (5) "Ητω. Melius ἔσται. Gu. (4) Ως τίων καθαρὰ γῆ. Leg. ὡς πίονι καθαρά γῇ. Gu. Combefisius legit ώσπεροῦν καθαρά γῇ. Sed legendum omnino ὡς πυρόν. Videlicet parabolam illam respexit, quæ in Evangelio est Lucæ vIII. TANAQ. FAB. (5) Τὰς βεβήλους κενοφωνίας. Sic ubique Greci. Vulg. tamen καινοφωνίας legit : cvocum novitates, non e vanitates, seu c inanitates, ut reddit Erasmus; sicque, per αι legisse Chrysostomum, ex ejus expositione sibi colligere videtur Theophylactus. 'O δὲ μακάριος Ἰωάννης τὰς νεωτέρας παραινέσεις και νοφωνίας εἶπε, διὰ τῆς αι διφθόγγου τὸ και γράφων, ὡς ἔοικε, • Chrysostomus recentes adhortationes καινοφωνίας dixit per a: diphthongum scribens in Gemma syllaba, ut videtur. » Cui contrario fundamento alii nituntur, ut Græcam vulgatam tueantur. Neutrum certe abhorreat a mente Apostoli, cum teste Theodoreto pugnet adversus Simonianos, qui se Gnosticos vellent, majori præ cæteris scientia præditos, divina revelatione eis accepta extra Scripturas, seu alias traditiones aut apostolorum doctrinam : quæ proinde βέβηλος καινοφωνία, ο proD fana vocum novitas, erat; alioqui superfluo pene epitheto, ut Chrysostomus acute insinuat. Ipsa enim ex se ματαιολογία, quod Theophylactus exponit τὸ κενοφωνία, res mala est et profana. COMBEF. (6) Διὰ πολλῶν παρακλήσεων. Singularis hac lectio, cum omnes nulla variatione μαρτύρων habeant, c per multos testes, quæ voces paulo remotiores sunt; sive alias Hippolyto incidit memoriæ lapsus, sive ex codice et littera quæ nobis exciderit, ita refert. Et certe illa vox hic apta, quasi velit Paulus, longa et multiplici adhortatione abs se institutum Timotheum, eaque illi depositum creditum, quod ipse aliis idoneis contradere debeat, velut jam per ætatem in disciplina probatus magister, etsi annis pene adolescens erat. COMBEF. Interpretationem esse παρακλήσεων μια μαρτύρων, sentiebat clariss. Millius. FABRIC. (7) "Ατινα. Leg. τινά. Gu. Β tanquam plectrum haberent; cujus nutu atque affatu, quæ Deus vellet hae prophetæ annuntiabant. Non enim ex sua facultate loquebantur* (verum dico), nec quæ ex animo essent, hæc prædicabant: sed primum quidem Verbi numine rite sapientia imbuti; exinde per visa, quæ essent futura probe prædocebantur; ac demum certa jam rerum fide, ea dicebant ac prædicabant, quæ illis divino numine duntaxat manifesta forent, reliquis vero abscondita. Nam qua ratione propheta, propheta vocaretur, nisi quæ sunt futura spiritu prævideret? Nam si propheta de casu aliquo loqueretur, ea loquendo non esset propheta, quæ ob oculos cunctis posita essent. Sed qui futura narret, is merito propheta existimatus est. Unde convenienter prophetæ a principio videntes vocabantur. Unde et nos eorum probe docti vaticinia, non ex nostro sensu loquimur. Non enim alii aliis, qu pridem prædicta sunt verba, novis mutare tentamus; quorum Scripturas in lucem edentes, his qui recte credere valeant, legimus, quod hinc utrisque commodum veniat : nempe ei qui loquitur, quod memoria tenendo recte exponat quæ prædicta sunt; auditori vero, quod his quæ dicuntur adhibeat animum. Quod igitur communis utrisque labor propositus est : loquenti nimirum, ut omni tutus periculo eloquatur; auditori vero, ut fide audiens suscipiat ea quæ dicuntur, obsecro ut orando Deum Λόγου ἀξίως τετιμημένοι, ὀργάνων δίκην ἑαυτοῖς ἡνω- A velut organa in seipsis semper unitum Verbum μένο: (8), ἔχοντες ἐν ἑαυτοῖς ἀεὶ τὸν Λόγον ὡς πλῆ κτρον, δι' οὗ κινούμενοι ἀπήγγελλον ταῦτα, ἅπερ ἤθελεν ὁ Θεὸς, οἱ προφῆται. Οὐ γὰρ ἐξ ἰδίας δυνάμεως ἐφθέγγοντο, μὴ πλανῶ (9), οὐδὲ ἅπερ αὐτοὶ ἐβούλοντο, ταῦτα ἐκήρυττον· ἀλλὰ πρῶτον μὲν διὰ τοῦ Λόγου ἐσοφίζοντο ὀρθῶς, ἔπειτα δι' οραμάτων προε διδάσκοντο τὰ μέλλοντα καλῶς· εἶθ' οὕτω πεπεισμένοι ἔλεγον ταῦτα, ἅπερ αὐτοῖς ἦν μόνοις ἀπὸ τοῦ Θεοῦ [ἀποκεκαλυμμένα, τοῖς δὲ λοιποῖς] ἀποκεκρυμμένα (10). Ἐπεὶ κατὰ τίνα λόγον ὁ προφήτης, προφήτης λεχθήσεται, εἰ μήτοι πνεύματι προεώρα τὰ μέλλοντα; εἰ γὰρ περὶ συμβεβηκότος τινὸς ἔλεγεν ὁ προφήτης, οὐκ ἂν ἦν προφήτης ταῦτα λέγων, ἅπερ ἅπαντες ὑπ' ὀφθαλμῶν ἦσαν στησάμενοι. Αλλ' ὁ τὰ μέλλοντα ἐκδιηγούμενος δικαίως προφήτης ἐκρίνετο. Διὸ εὐλόγως προφῆται ἀπ' ἀρχῆς κ οἱ βλέπον τες » ἐκαλοῦντο. Ὅθεν καὶ ἡμεῖς τὰ ὑπ' αὐτῶν προειρημένα καλῶς μαθητευθέντες, λέγομεν οὐκ ἐξ ἰδίας ἡμῶν ἐπινοίας. Οὐδὲ γὰρ καινοτομεῖν ἐπιχειροῦμεν ἀλλήλοις τὰ προειρημένα πάλαι βήματα, ὧν τὰ ἔγγραφα ἐκτιθέντες εἰς φῶς, ἀναγνῶμεν τοῖς ὀρ θῶς πιστεύειν δυναμένοις, ἐπεὶ γίνεται ἀμφοτέροις κοινὴ ὠφέλεια· τῷ μὲν λέγοντι τὸ, διὰ μνήμης κρατήσαντα, ὀρθῶς ἐκθέσθαι τὰ προκείμενα (11)· τῷ δὲ ἀκούοντι, ἐπιστῆσαι τὸν νοῦν πρὸς τὰ λεγόμενα. Ἐπεὶ οὖν ὁ κάματος κοινὸς ἀμφοτέροις πρόκειται, τῷ μὲν λέγοντι τὸ ἀκίνδυνον (12) ἐξειπεῖν, τῷ δὲ ἀκούοντι πιστῶς ἀκούσαντα καταδέξασθαι τὰ λεγόμενα, παρακαλῶ συναγωνίσασθαί μοι ἐν τῇ πρὸς c mihi præsto sis. Θεὸν δεήσει. Πῶς ἂν πάλαι (15) τοῖς μακαρίοις προφήταις ἀπεκάλυψεν ὁ τοῦ Θεοῦ λόγος, αὐτὸς πάλιν ὁ τοῦ Θεοῦ παῖς, ὁ πάλαι μὲν Λόγος, τυχεῖν ἐπιζητεῖς; Αλλ' ἐπειδὴ τὸ ἑαυτοῦ εὐσπλαγχνον καὶ ἀπροσωπόληπτον ἐνδείκνυται διὰ πάντων τῶν ἁγίων ὁ Λόγος φωτίζων καὶ ῥυθμίζων αὐτὸν (14), ὡς ἔμπειρος Ιατρός, πρὸς τὰ ἡμῖν συμφέροντα, ἐπιστάμενος τὴν ἀνθρώπων ἀσθένειαν· καὶ τοὺς μὲν ἀγνοοῦντας ἐκδιδάσκειν πειρᾶται· τοὺς δὲ πλανωμένους επιστρέφει εἰς τὴν ἑαυ 6 C III. Quonam modo olim beatis prophetis Dei Verbum manifestaverit, ipse rursus Dei servus, qui olim Verbum erat, scire quæris? Nimirum quia Verbum suam misericordiam, et quod minime acceptor est personarum, per omnes sanctos ostendit, illuminans illos atque componens, velut peritus medicus, ad ea quæ ad nostram conducant salutem, quippe cum non nesciat humanam infirmitatem. Ac quidem ignorantes studet edocere: errantes vero ad • 1 Pet. 1, 21. 51 Reg. 1x, 9. * Isa. SLII, 1 ; Matth. xu, 18. (8) Οργάνων δίκην ἑαυτοῖς ἡνωμένοι. Combefisius : ὀργάνων δίκην ἡνωμένον ἔχοντες ἐν ἑαυτοῖς. (9) Μὴ πλανῶ. Lege, ὡς πλάνοι, e ut imposto res : » quod meridie ipso clarius est. TAN. FAB. (10) Αποκεκρυμμένα. Putavit Gudius mutandum ἀποκερυμμένα in ἀποκεκαλυμμένα. Mihi potius vestigium vera lectionis, quε τὸ ἀποκεκαλυμ μένα prophetis tribuat, τὸ ἀποκεκρυμμένα reliquis. Sic igitur restituenda lectio videtur : μόνοις ἀπὸ τοῦ Θεοῦ ἀποκεκαλυμμένα, τοῖς δὲ λοιποῖς ἀποκε κρυμμένα. Hoc enim prophetia : illa præscire et prædicere divina revelatione, quæ procul ant a reliquorum cogitatione, ipsisque abscondita. COMBEF. (11) Προκείμενα. Combef., τὰ προειρημένα. (12) Ακίνδυνον. Id., ἀκινδύνως. (15) Πῶς ἂν πάλαι. Suspicatur Gudius legendum a. Sed non videtur. Quærit quomodo revelaverit ante incarnationem Dei Verbum, qui ipse per eam Dei παῖς factus sit, id est e servus et puer. » Isai. XLIII, 1 : « Ecce servus meus, suscipiam eum ; quem locum ipse Dominus de se exponit Matth. XII, 18 : « Ecce puer meus, quem elegi. » Ει quamvis Υἱός, ο Filius, • ab æterno exsistat ac dicatur, non tamen παῖς, eo quod illa vox (etsi e filius quandoque reddatur) minus commoda videtur, ut ad æternam ipsam generationem, in qua nulla passio, sed perfecta æqualitas, trabatur ; cum ex communi usu aliquid imperfectionis, et, ut sic loquar, inferioritatis, sive pro e filio, sive pro • servo accipiatur, importet. COMBEF. - In aliam sententiam abit doctissimus Maranus in egregio opere, cui titulus: Divinitas D. N. J. C. lib. iv, cap. 13, pag. 460, ubi verba ista perpendens : Αὐτὸς πάλιν ὁ τοῦ Θεοῦ παῖς, ὁ πάλαι μὲν Λόγος, ea sic reddit : • Ipse rursus Dei filius, qui prius Verbum erat; » neque aliter hunc locum interpretatur Grabius ad Bulli Defens. fid. Nic. pag. 101. Quid quod eadem loquendi ratione paulo post utitur sanctus martyr? εἰς γὰρ καὶ ὁ τοῦ Θεοῦ Παῖς· quæ sic vertit ipsemet Combefisius : . Nam et unus Dei Filius est. D (14) Αὐτόν. Combef., αὐτούς. FABRIC. |