Β

et patrem tuum diabolum una cum Claudio vos in tenebris habet damnare. Vicarius Romulus dixit: Inducta ab insania magica artis, desere vanitates istas et consule generositati tuæ. Beata Aura insufflavit in faciem vicarii dicens: Miser, si scires Deum creatorem cali et terræ; non proferres ex ore tuo blasphemias. Iratus autem Romulus vicarius jussit eam in equuleo suspendi. Et cum attraheretur nervis, facie alacris et speciosa cœpit dicere: Gratias ago tibi Domine Jesu Christe, qui me de inferis ad sublimia cœlestia dignatus es sublevare. Et dixit Romulus Ubi es? quem prædicas Christus tuus liberet te. Beata Aura respondit: Ego digna non sum, sed ille qui dignatus est me de caligine mundi eripere, potens est te et Claudium destruere. Et dum hoc dixisset confractus est equuleus; et depositam exinde jussit eam fustibus cædi sub voce præconia (54) dicens : Sacrilega Aura, noli blasphemare deos et regum gubernatores. Illa autem dicebat: Benedictus es, Domine Jesu Christe, quem ego jam video. Tunc Romulus ad ministruos dixit: Date flammas ad latera ejus. Et cum applicatæ fuissent flammæ, gaudens voce clara et facie speciosa dixit ad Romu lum: O infelix ! pudor tibi non est conspicere membra genitricis tuæ in conspectu tuo ignibus assari ? Romulus dixit: Tua infelicitas hæc meretur; quæ deseruisti deos immortales et regiam potestatem, et desiderasti magicis artibus coinquinari. Tunc semiustam jussit retrudi in custodiam.

· δαίμονας, τοὺς ἀπατῶντας ὑμᾶς, καὶ καταλείψασα τὰ Α ejus: qui venturus est judicare vivos et mortuos; μάταια εἴδωλα τὰ χειροποίητα, επέγνων ἕνα Θεὸν ζῶντα καὶ ἀληθινὸν, καὶ τὸν μονογενῆ Υἱὸν αὐτοῦ τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν, ὃς ἥξει κρῖναι ζῶντας καὶ νεκροὺς, καὶ τὸν πατέρα σου τὸν διάβολον ἅμα τῷ (παρανόμῳ) βασιλεῖ Κλαυδίῳ ἐν σκοτίᾳ κατακρινεῖ. Οὔλπιος Ῥώμυλος βικάριος εἶπεν· Ἐξηπάτηται αὕτη ἐκ τῆς μαγικῆς τέχνης, καὶ λέγει αὐτῇ· Ἐγκατάλειπε λοιπὸν τὰς ματαιότητας ταύτας, καὶ προνόησαι τῆς γενεαλογίας σου. Ἡ δὲ μακαρία Χρυσῆ ένε φύσησεν (51) εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ λέγουσα· Αθλιε, εἰ εἶδες τὸν δημιουργὸν Θεὸν οὐρανοῦ τε καὶ γῆς, οὐκ ἂν προέφερες ἐκ τοῦ στόματός σου βλασφημίαν. Τη νικαῦτα δὲ ὀργισθεὶς ὁ βικάριος ἐκέλευσεν αὐτὴν ἐν τῇ ἄντυγι (52) ἀναρτηθῆναι. Ἐν δὲ τῷ διασπᾶσθαι αὐτὴν τοῖς νεύροις, προθύμως τε καὶ ὡραιοτάτῳ προσἀπῳ ἤρξατο λέγειν· Εὐχαριστῶ σοι, Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ, ὅς με ἐκ τοῦ ᾅδου πρὸς τὰ οὐράνια μετέωρα ἠξίωσας κουφισθῆναι. Πρὸς ἦν ὁ βικάριος ἔφη· Ιδομεν' εἰ ὁ Χριστός σου ἐλθὼν ῥύσεταί σε. Απεκρίθη ἡ μακαρία Χρυσῆ καὶ εἶπεν· Ἐγὼ μὲν ἄξια οὐκ εἰμὶ, ἀλλ' ἐκεῖνος ὁ καταξιώσας με ἐκ τῆς ἀχλύος τοῦ κόσ σμου τούτου ῥυσθῆναι, δύνατός ἐστιν καὶ σὲ καὶ τὸν (παράνομόν σου) Κλαύδιον καταλῦσαι. Ἐν δὲ τῷ, ταῦτα λέγειν αὐτὴν, ἄφνω συνεθλάσθη ἡ ἄντυξ· καὶ κατενεχθεῖσα ἐκεῖθεν ἔστη υγειής· ἐκέλευσεν οὖν (ὁ παράνομος) Ρεύμυλος ῥωπάλοις αὐτὴν τύπτεσθαι, ὑπὸ φωνῆς τοῦ κήρυκος. λέγοντος· Ἡ ἱερόσυλος Χρυσῆ, βλασφημήσασα τὰς θεάς, καὶ τὸ βασιλεῖον τοῦ κυ βερνίτου τῆς ἡμῶν ἐλευθερίας Κλαυδίου βδελυξαμένη, τυπτέσθω. Ἡ δὲ ἁγία παρθένος ἐβόα λέγουσα· Εὐλόγητος εἶ, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ὅνπερ ἤδη ἐγὼ ὁρῶ Ρώμυλος βικάριος εἶπεν· Δότε λαμπάδας καιομένας εἰς τὰς πλευρὰς αὐτῆς. Ὡς δὲ προσέφερον αὐτῇ τὰς λαμπάδας, χαίρουσα λαμπρᾷ τῇ φωνῇ καὶ ὡραιοτάτῳ προσώπῳ ἔφη πρὸς τὸν (δυσσεβέστατον) Ῥώμυλον· ̔Ο ἀτυχέστατε, οὐκ ἔστιν σοι αἰσχύνη ἐνατενίζειν μέλεσιν σώματος τῆς τε γεννησάσης σε, ἣν κατενώ καόν σου στήσας"; Οὔλπιος Ρώμυλος εἶπεν πρὸς αὐτήν· Ἡ σὴ δυστυχία ταῦτα ἐπιτεύξεται, ἡ ἐγκαταλιποῦσα τοὺς ἀθανάτους ἡμῶν θεούς, καὶ τὴν βασιλικὴν ἐξουσίαν, καὶ ἐπιποθήσασα ταῖς μαγικαῖς τέ χναις καταχρανθῆναι. Τότε ὀφθεῖσα ἀπὸ τῆς γῆς (55) ἡμίκαυστος, ἐκέλευσεν αὐτὴν ἐγκατάκλειστον γενέσθαι. Β'. Και προσέταξε τοὺς μακαρίους ἄνδρας εἰσάγειν, Μάξιμον τὸν πρεσβύτερον, καὶ ̓Αρχέλαον τὸν διάκο νον, καὶ λέγει πρὸς αὐτούς· Ἵνα τί δι' ὑμῶν βλασφημοῦνται αἱ προσηγορίαι τῶν μεγίστων θεῶν; καὶ ἀπο

·

(51) Christiana virgo ritum exprimit suis familia- C rem. S. Irenæus de matronis quæ Marco hæretico restiterunt narrat: Ἤδη δὲ τῶν προτέρων (πιστοτέ ρων) τινὲς γυναικῶν τῶν ἐχουσῶν τὸν φόβον τοῦ Θεοῦ καὶ μὴ ἐξαπατηθεισῶν ... καταφυσήσασαι καὶ καταθεματίσασαι αὐτὸν ἐχωρίσθησαν τοῦ τοιούτου θυάσου. Enimvero matronæ quædam fideliores, ac timore Dei præditæ, nec ab eo in fraudem inductæ .... exsuffantes eum, ac diris omnibus devoventes ab hujusmodi cœtu sese abstraxerunt. S. Iren. 1, 13, 4. Rebantur scilicet Satanam se hoc pacto depulsuras, quemadmodum ab exorcistis fiebat. De contactu deque afflatu nostro, etiam de corporibus, nostro imperio ( dæmones) excedunt inviti. Tertull. Apolog., 25, et alib. S. Dionysins M. Alexandrinus: Καὶ γάρ εἰσι καὶ ἦσαν ἱκανοὶ παρόντες καὶ μόνον ἐμπνέοντες καὶ φθεγγόμενοι, διασκεδάσαι τὰς τῶν αλιτηρίων δαιμόνων ἐπιβουλάς. Erant enim et sunt etiamnum ejusmodi, qui vel præsentia atque aspectu suo, et insufflantes duntaxat, ac vocem edentes, dæmonum præstigias disturbare possint. Epist. ad Hermam, ap. Eus. A. E. vii, 10. Prudentius de S. Romano M.:

II. Et jussit adduci Maximum presbyterum et Archelaum diaconum; quibus et dixit: Per vos et doctrinam vestram blasphemantur nomina deorum (35), et circumducitis homines, ut non credant Insufflat, ipsos ceu videret dæmones. Peristeph., x, 920.

(32) Interpres equuleum vertit, nec temere : nam in Philoxeni Glossario ἄντυγες clitella sunt. Verumtamen equuleus paulo post ἑρμητάριον dicitur in iisdem Actis; adeoque cum Hesychio aliisque rotam vertimus, unde ἀντύγων χνόαι, τotarum axes, vel ἀντιγόχνοιαι, uti Suidas, rota currus.

(33) Confracta rota humi stratam virginem lampadibus aduri jussit Romulus, ideoque additur ἀπὸ τῆς γῆς, a terra.

(34) Praconia vox dicta est quemadmodum et quæstionaria. Exempla apud Cangium exstant; plura etiam exstarent, nisi dissimulatum id esset in martyrum Actis, maxime proconsularibus, quod Christiani diligentius adnotarunt. Namque in Actis MM. Scillitanorum, ubi legimus, Saturninus proconsul per præconem

(35) xit Consentium, vel majorum, ut in Græco legitur, μεγίστων, quorum nomina duobus Ennii versiculis protrita sunt. Interpres aut Latini librarii nonnulla omiserunt, quemadmodum ea quæ sequuntur de SS. Cyriaco et Maximo seorsum in carcere necatis.

secundum morem antiquitatis. Respondit Maximus A πλανᾶτε τοὺς ἀνθρώπους, ἵνα μὴ πιστεύσωσιν αὐτ presbyter et dixit: Non nos seducimus homines; sed quantum gratia Dei donat per ipsum Dominum nostrum Jesum Christum liberamus de errore sæ. culi; et mancipamus nomini sancto ejus. Tunc Romulus dixit: Isti quidem digni sunt morte; et jussit sanctum Quiriacum episcopum, et sanctum Maximum presbyterum, et Archelaum diaconum, et omnes milites ad arcum ante theatrum capite cædi. Quorum corpora jussit jactari in mare. Quos beatus Eusebius collegit; et ad littus maris, et in campo abscondit et sepelivit juxta Urbem in crypta via Ostiense. Taurinum, Herculanum etiam Portu Romano abscondit. Beatum Theodorum tribunum posuit in mausoleo suo; et omnes alios collegit, et posuit eos juxta corpora sanctorum Quiriaci episcopi et Maximi presbyteri.

τούς; Απεκρίθη ὁ μακάριος Μάξιμος πρεσβύτερος καὶ εἶπεν· Ἡμεῖς μὲν οὐκ ἀποπλανοῦμεν τοὺς ἀνθρώ πους, ἀλλὰ μᾶλλον διὰ τῆς χάριτος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ λυτρούμεθα πάντας ἀπὸ τῆς πλάνης τῶν εἰδώλων. Τότε ὀργισθεὶς ὁ (παράνομος) Ρώμο λος εἶπεν· Οὗτοι μὲν οὖν ἄξιοι θανάτου εἰσίν· καὶ ἐκέλευσε τὸν μακάριον διάκονον Αρχέλαον ἀπενε χθῆναι εἰς τὴν καμάραν ἔμπροσθεν τοῦ θεάτρου, κάτ κεῖσε κεφαλικὴν τιμωρίαν ὑποστῆναι, καὶ ἐτραχηλοκοπήθη ἐν αὐτῷ τῷ τόπῳ. Τὸν δὲ μακάριον Μάξιμον ἐκέλευσεν βληθῆναι ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ. Τότε ὁ μακάριος Εὐσέβιος ὁ πρεσβύτερος συνέλεξε νυκτὸς τὸ σῶμα τοῦ μακαρίου ̓Αρχελάου, καὶ τοῦτο κατέθαψεν ἐν τῷ πεδίῳ. Ἔτι μὲν καὶ οἱ στρατιῶται, οἱ διὰ τοῦ μα Β καρίου Μαξίμου πιστεύσαντες τῷ Χριστῷ, τῷ ὁμοίῳ θανάτῳ ἐτελειώθησαν. Ακούσας δὲ ταῦτα ὁ (παράνομος) Ρώμυλος προσέταξεν ὥστε τοὺς ἁγίους μάρτυρας, Μάξιμον τὸν πρεσβύτερον καὶ Κυριακὸν τὸν ἐπίσκοπον ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰς κεφαλὰς ἀποτμηθέντας (36), τὰ τούτων σώματα ἐν τῇ θαλάσσῃ ῥιφῆς ναι. Περὶ ὧν ὁ μακάριος Εὐσέβιος ὁ πρεσβύτερος ταῦτα εὑρηκὼς συνέλεξεν ἐπιμελῶς, καὶ πρὸς τῷ αἰγιαλῷ τῆς θαλάσσης ἐν τῷ πεδίῳ πλησίον τῆς Ὀστησίας κατέθαψεν πόλεως (37). "Ατινα καὶ κατέ θετο ἔγγιστα αὐτῆς ἐν τῇ κρυπτῇ, τῇ πρὸ ἓξ εἰδῶν Αὐγούστων, ἐν τῇ ὁδῷ τῆς Ὀστησίας. Ταυρίνον δὲ καὶ Ἑρκουλιανὸν ἐν τῷ Πόρτῳ Ῥώμης κατέκρυψεν. Μετὰ τετάρτην τοιγαροῦν ἡμέραν εὗρεν τὰ σώματα τῶν λοιπῶν ἁγίων ἐν τῷ αἰγιαλῷ τῆς θαλάσσης κείμενα, καὶ τὸν μακάριον Θεόδωρον τὸν τριβοῦνον κατά ἔθετο ἐν τῷ τρούλῳ (58) • "Αμα δε τοὺς λοιποὺς πάντας συνέλεξεν, καὶ ταῦτα πλησίον τῶν ἁγίων σωμάτ των καὶ συμμαρτύρων Κυριακοῦ τε καὶ Μαξίμου κατέθετο.

III. Post dies quinque jussit sibi Romulus beatam Auram repræsentari: quæ cum affuisset aspectibus Romuli, gaudens dixit ad eum : Miser, quid perdi- C disti dies tuos? cognosce creatorem tuum Christum Filium Dei, et noli adorare lapides vel æs aut aurum vel argentum; sed adora Dominum Jesum Christum crucifixum; qui resurrexit tertia die, et ascendit in cœlos; inde venturus est judicare vivos et mortuos et sæculum per ignem. Cui respondit Romulus: Modo videbis Christum tuum, quem credis, si non sacrificaveris diis. Beata Aura dixit : Bene dixisti, miser, et aliquando protulisti verita

per præconem sanctos duci jussit, præconis voce inclamante ductos esse intelligimus; quod in Actis proconsularibus desideratur ap. Ruinart., p. 78 et 80 ed. Par. Studiosius certe Christiani praesentes exceperunt martyrum Acta, quam exceptores; eaque animadversio tuetur Acta proconsularibus fusiora. In epistola de martyrio S. Polycarpi sedulo est adnotatum : Tunc voce præconis in arena media ter clamatum est ; in Græco : Πέμψαι τε τὸν ἑαυτοῦ κήρυκα ἐν μέσῳ τῷ σταδίῳ κηρύξαι τρίτον.

(36) Ostiensibus vel paganis acceptissimos fuisse oportet Cyriacum et Maximum, quos ideo Romulus in carcere necari jussit, ne qua oriretur seditio. Martyres quidem sanctissimis moribus, optime de omnibus meruisse certum est.

(57) Horum corpora cum aliis MM. Ostiensium Parmæ asservari aiunt Bollandiani ad diem xx Augusti, L. IV, p. 566.

(38) Unico 2 ea vox primum occurrit Graco sermone, at Latina origine, siquidem a trua Latini trullam fecerint, ut Varro ait; sive potius Græci suum τρυβλίον ita immutarint. Hic pro monumento concamerato accipitur Theodori tribuni, qui cohorti militum Ostiæ præerat, sibique paraverat sepulcrum paganus, quod martyr sacravit.

(59) Singularem quamdam παῤῥησίαν, loquendi

B

Γ. Μετὰ οὖν ἡμέρας πέντε ἐκέλευσεν ὁ (δυσσεβέστα τος) Ρώμυλος παραστῆναι αὐτῷ τὴν μακαρίαν Χρυσ σῆν. Ἡ ἁγία ὡς παρέστη τῷ ἡγεμόνι, χαίρουσα εἶπεν αὐτῷ· Αθλιε, ίνατί ἀπόλλεις * τὰς ἡμέρας σου; ἐπίσ γνωθι λοιπὸν τὸν δημιουργόν σου Χριστὸν τὸν Κύριον Θεὸν εἶναι, καὶ μὴ προσκυνήσῃς λίθους ἢ χαλκουρ γήματα, εἴτε χρυσά εἴτε ἀργυρᾶ· ἀλλὰ προσκύνησον τὸν Κύριόν μου Ἰησοῦν Χριστὸν τὸν ἐσταυρωμένον ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου, ὃς ἀνέστη ἐκ τῶν νεκρῶν τῇ τριημέρῳ ταφῇ αὐτοῦ, ἀνῆλθεν εἰς τοὺς οὐρανοὺς, ὅθεν πάλιν ἥξει κρῖναι ζῶντας καὶ νεκροὺς, καὶ τὸν αἰῶνα τοῦτον διὰ πυρός (59). Ητινι ἀποκριθεὶς (ὁ libertatem, ostendunt Romanæ martyres nobilissimæ, quas inter celebris est S. Anastasia, ipso natali die 'D. N. J. C. in Mart. Rom. adnotata. Hujus Acta martyrii ex membrana 1x sæculi, unciali charactere exarata descripsimus, qua parte servata sunt ; nam pleraque exciderunt.

Probus dixit et animos eorum ad sacrilegium qui obtemperare decreverant regalibus institutis. Anastasia respondit: Ego doloribus fatigata etiam pedes osculabar, ne aliquando cederent dolore compulsi. Nam et quousque habui mullam summam auri in eorum necessitatibus expendi. Nunc vero erogatis omnibus animam meam ad passionem aptavi; justum judicans ut eos qui me derelinquerunt (sic) aliquatenus comprehendam. Probus dixit: Quoniam sacrilegam le dii diutius celari non passi sunt, ipsi secerunt ut tuo te ore detegeres. Anastasia dixit: Ego in zelo incitata sum eorum in quibus sermo Domini mei Jesu Christi completus est quod ait: Erunt primi novissimi et novissimi primi. Nam quicumque mihi posteriores fuerunt in fide, priores me facti ad palmam martyrii adtingentes... Probus dixit: in . . . muliere, et quantum apparet nobili, mihi sustinere videris ... Anastasia dixit. Si de patre ... gloriarer, non dixissem: Christi ancilla sum, sed diFissem, Pr@textati sum filia. Audiens Probus hane

ὠμότατος) 'Ρώμυλος ἔφη· Αρτίως ὄψει τὸν Χριστόν Α tem ex ore tuo dicens mihi, si non sacrificavero

demoniis, videro Christum. Iratus itaque Romulus, quia in dictis suis fuerat victus, jussit ut lapide maxillæ ejus cæderentur diutissime: clamabat autem beata Aura dicens: Gloria tibi, Domine Jesu Christe, quia merui inter servos tuos cognominari. Romulus dixit: Jam consule generositati tuæ, et adora deos, et sacrifica, et accipe virum secundum natales tuos. Cui fiducialiter beata Aura voce clara dixit: Ego virum habeo Dominum coli et terra Jesum Christum, quem tu miser negasti te scire, sed cognoscis damones qui cor tuum insania et rabie impleverunt. Iratus Romulus eadem hora jussit ante conspectum suum plumbatis eam deficere. Quæ cum diu cæderetur magis confortabatur, et dedit in eam sententiam, lapidem magnum ligari jussit ad collum ejus, et præcipitari in mare. Cujus corpus sanctum pervenit ad littus. Beatus vero Nonnus collegit corpus ejus et sepelivit in prædio ipsius, ubi habitaverat foras muros portæ Ostiæ nono Kalendas Septembris.

σου, ἐὰν μὴ θύσῃς τοῖς ἀθανάτοις θεοῖς. Ἡ ἁγία Χρυσῆ εἶπεν αὐτῷ· Καλῶς εἴρηκας σὺ, ἐλεεινὲ, κἂν οψέποτε προήγαγες τὴν ἀλήθειαν ἐκ τοῦ στόματος, λέγων, ὡς ἐὰν μὴ θυσιάσω τοῖς δαιμονίοις, ὄψομαι τὸν Χριστόν μου. Τότε θυμωθεὶς ὁ (δυσσεβέστατος ) Ρώμυλος, διότι λοιπὸν ἐν ταῖς λέξεσιν αὐτῆς ἡττημένος ἐγεγόνει, ἐκέλευσεν μετὰ λίθων τὰς σιαγῶνας αὐτῆς συνθλασθῆναι. Ἡ δὲ ἁγία Χρυσῆ ἐβόα φωνῇ μεγάλη λέγουσα· Δόξα σοι, Κύριέ μου Ἰησοῦ Χριστὲ, ὅτι ἀξίαν με ἐποίησας μετὰ τῶν δούλων καὶ θε ραπαινών σου συναριθμιθῆναι. (Ο ἀσεβέστατος) Ρώμυλος λέγει αὐτῇ· Λοιπὸν προνόησαι τὴν γενεαλογίαν σου, καὶ προσκυνήσασα τοῖς θεοῖς ἡμῶν, θῦσον αὐτοῖς, καὶ λάβε σου ἄνδρα κατὰ τὴν γενεάν σου. Πρὸς ἐν πεπαρρησιασμένη ἡ ἁγία παρθένος ἀναβοήσασα λαμπρᾷ τῇ φωνῇ εἶπεν· Ἐγὼ ἤδη ἄνδρα ἔχω τὸν δημιουργὸν τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς Ἰησοῦν Χριστὸν τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος, ὅνπερ σὺ ἀγνοεῖς εἰδέναι, ἀλλὰ μᾶλλον τοὺς δαίμονας ἐπίστα σαι, οἵτινες τὴν καρδίαν σου θυμὸν λυσσώδη ἐπλήρωσαν. Αὐτῇ δὲ τῇ ὥρᾳ ὀργισθεὶς ὁ (παράνομος) Ρώμυλος ἐκέλευσεν τοῖς ὑπηρέταις αὐτοῦ ταῖς μολι Είναις σφαίραις τύπτεσθαι αὐτήν. Ητις πολυτυπτηθεῖσα μᾶλλον ἐνεδυναμοῦτο. Ἐκέλευσε δὲ πάλιν λίθον μέγαν δεσμευθῆναι κατὰ τοῦ τραχήλου αὐτῆς, καὶ οὕτως κρεμασθῆναι ἐν τῇ θαλάσσῃ. στινος τὸ ἅγιον σῶμα περιῆλθεν ἕως τοῦ αἰγιαλοῦ, ὅπερ ὁ μακαριώτατος Νόνος ὁ καὶ μετονομασθεὶς Ιππόλυτος συνήγαγεν, καὶ τοῦτο κατέθαψεν ἐν τῷ ἰδίῳ αὐτῆς χωρίῳ, ἔνθα καὶ κατῴκει, ἔξω τῶν τειχέων τῆς Ὀστησίας πόλεως, τῇ πρὸ ἐννέα (40) Καλανδῶν Σεπτεμβρίων. Δ'. Τότε οὖν ὁ (παράνομος) βικάριος ἐκράτησεν Σαβινιανόν τινα ἐπιμελητὴν τοῦ τόπου ἐκείνου· καὶ ἤρξατο παρ' αὐτοῦ ἐπιζητεῖν τὰς ὑπάρξεις τῆς μακα- C ρίας Χρυσῆς λέγων· Ἡ ἱερόσυλος Χρυσῆ, ἥτις ἐξελέξατο διὰ τῆς μαγικῆς αὐτῆς τέχνης μᾶλλον τὸν θάνατον ἤπερ τὴν ζωὴν, πολὺν ἐκέκτητο πλοῦτον. Τοὺς οὖν θησαυροὺς αὐτῆς καὶ τὰ κόσμια κατενώπιον ἡμῶν φέρων, θῦσον καὶ τοῖς θεοῖς, καὶ ζῆθι ὑποκύπ των καὶ τοῖς προστάγμασι τῶν αὐτοκρατόρων. Σαβινιανὸς εἶπεν· Ἐγὼ πάντοτε ταπεινοφροσύνην ἐδιδάχθην παρὰ τῆς ἁγίας παρθένου Χρυσῆς, ἥτις καὶ ἐδίδαξέν με καθομολογεῖν ἕνα Θεόν, τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν, τὸν γεννηθέντα ἐκ Πνεύματος ἁγίου καὶ Μαρίας τῆς Παρθένου. Ἐπεὶ χρυσὸς ἡμῖν καὶ ἄργυρος ἢ μαργαρίται οὐχ ὑπάρχουσιν. Ὁ δὲ (δυσσεβέστατος) Ρώμυλος ἔφη αὐτῷ· Σύνδραμε σεαυτῷ

esse fil. Prætextati... jussit familia... parvam quæ eam tuebatur. Et agnoscens ... ab eis ita esse, imperatori suggessit de ea dicens: Filiam Prætextali nobilissimi viri a Christianis ita deceptam pro Christi nomine ... vellet interfici. His auditis Dioclitianus (sic) jussit eam diligenter custodiri. Dicebut enim... ad aures suas in... quod immane patrimonium vendidisset. Altera itaque die Probus jussit eam in secretarium adduci : Quam . . . interrogans de vendito patrimonio ... pretium prodegisset. Respondet Anastasia dicens: Ego si adhuc haberem quod expenderem, non me persequentibus demonstrarem. Verum quia universa expensa ... secura festino ad mortem. Nihil enim licet diabolo de facultatibus meis per suos ... usurpare cultores ... cognitionem Dioclitiano suggessit. Tunc ad Anastasiam Probus dixit: Deos deasque (sic) cultor erat Prætexlatus pater tuus, et ipsos colere debetis, et non Christum nescio quem Judæum, qui a suis occisus est...

IV. Tum Romulus tenuit Sabinianum quemdam agricolam loci illius, et cœpit ab eo quærere facultates beatæ Auræ dicens : Sacrilega Aura, quæ magis elegit per magicas artes mori quam vita nobiscum frui, tuæ amicitiæ semper fuit communis. Thesaurum ejus vel ornamenta ante conspectum nostrum declarare festina, et sacrifica diis, et vive, et humiliare secundum jussa principum. Sabinianus dixit Ego vero semper humilitatem doctus sum a sancta Aura quæ me docuit confiteri Domirum meum Jesum Christum, qui natus est de Spiritu sancto ex Maria Virgine. Nam aurum aut argentuin vel margaritas non me habere scias, nisi Dominum Jesum Christum. Romulus dixit: Succurre tibi, et occultos thesauros principum redde, et sacrifica diis, et recede ab insania falsa. Sabinianus dixit: Ego

adorare. Anastasia dixit: Ego deos deasque patris mei semper colui, et nisi eos bene coluissem, hodie ad confessionem sancti nominis Christi non exirem. Probus dixit : Εt si coluisti eos, quare deseruisti culturam tuam ? Anastasia dixit : Non deserui, nec desero. Probus dixit: Ergo coles deos deasque patris tui? Anastasia dixit: In tantum colo eos, ut ab omni eos injuria liberarem. Denique dum araneæ eos intexerent, et aves stercorarent, ego eos liberavi, atque conflans eos in pecuniam converti. Probus dixit: Hoc sacrilegium nec aures meæ audire queunt. Tunc ridens beata Anastasia dixit: Miror prudentiam vestram, ac si sacrilegium times lapides frangere, succendere, æramenta conflare; certe si putus aliquam divinitatem latere in simulacris vanissimis, date mihi copiam evertendi, et eos evertens patiar ab eis aliquid. Cætera desunt.

(40) Legendum έννεακαίδεκα Καλανδῶν, xix Kal., ut in Præfatione monuimus.

quidem mereor cadi pro peccatis meis, sed gratias A καὶ τοὺς ἀποκρύφους θησαυροὺς τοῖς αὐτοκράτορσιν ago Domino meo Jesu Christo et credo me idoneum ἀπόδος, καὶ θῦσον τοῖς θεοῖς. Σαβινιανὸς εἶπεν· Ἐγὼ esse ad cognoscendam ejus misericordiam, etiam μὲν οὐκ εἰμὶ ἄξιος ἵνα ὑπὲρ τῶν ἐμῶν ἁμαρτιῶν τί qui mihi dignatus est suam gratiam in Baptismo do- ποτε ἐπιτεύξομαι, ἀλλ' ὅσον ὁ Κύριός μου καὶ Θεὸς nare. Nam hoc scias aurum temporale me non ha- ἐπινεύσας χαρίσασθαι καταξιώσειεν· οὕτω πιστεύω, Dere, ac daemoniis cervices meas non flectere; fac Ἐπὶ τοῦτο γίνωσκε χρυσὸν ἐπίκηρον μὴ ἔχειν μὲ, quod vis. Iratus Romulus jussit ut cum plumbatis μηδὲ βουλὴν τὸ γόνυ κάμψαι τοῖς εἰδώλοις. Ταῦτα cervices ejus tunderentur sub voce præconia: Deos καὶ τὰ τούτοις ὅμοια λέγοντος τοῦ μακαρίου Σαβίνιαet deas principum blasphemare noli. νοῦ, ὁ (παράνομος) Ρωμυλος ἐκέλευσεν τοῖς ὑπηρέ αὐχένα αὐτοῦ συνθλάσωσι.

ταις αὐτοῦ ὅπως μετὰ τῶν μολιβδίνων σφαιρῶν τὸν V. Eodem die audiens hoc beatus Hippolytus se- Ε'. Τοῦτο δὲ ἀκούσας ὁ μακαριώτατος Ιππόλυτος ὁ nex obtulit se in conspectum Romuli, cui ita voce πρεσβύτερος (41), ἐλθὼν ἔστη ἐνώπιον τοῦ Ρωμύλου, clara dixit: O miser, si scires, non cruciatibus da- καὶ λαμπρᾷ τῇ φωνῇ εἶπεν· Ω ἄθλιε, εἰ ἴδῃς Χρι res cervices sanctorum, sed te ipsum humiliares, et στὸν τὸν τοῦ Θεοῦ Υἱόν, οὐκ ἂν οὕτως ἐβασάνισας crederes Deo, et Domino Jesu Christo, et servis τοὺς αὐχένας τῶν ὁσίων αὐτοῦ, ὅπως ταπεινωθῶσι ejus, et non lapidibus vanis et metallis. Iratus Ro- Β τοῖς ματαίοις ὑμῶν εἰδώλοις· ἀλλὰ μᾶλλον σαυτὸν mulus præcepit, ut pedibus et manibus ligatis in fo- ἐταπείνωσας τῷ κτίστῃ καὶ δημιουργῷ τῶν ἀπάνω veam vivus mergeretur. Beatus vero Hippolytus των καὶ τοῖς αὐτοῦ δούλοις, καὶ οὐχὶ λίθοις ματαίοις, dum mersus fuisset in foveam ante muros Portus καὶ κώφοις, καὶ ἀψύχοις ὑπέκυψας. Ταῦτα ἀκούσας Romani, vox audita est per spatium horæ unius ὁ (ἀσεβέστατος) Ρώμυλος ἐθυμώθη σφόδρα, καὶ quasi infantium clamantium: Deo gratias. Romu- προσέταξε τοὺς πόδας αὐτοῦ καὶ τὰς χεῖρας δεδε lus dixit: Hoc insania magicæ artis esse cognosco. μένον εἰς βόθυνον κατακρημνισθῆναι. Τοῦ οὖν μαχαρίου Ιππολύτου βυθιζομένου ἐν τῷ τείχει (42) εἰς τὸν βόθυνον πόρτον, τὸν ἀναγορευόμενον Πόρτον, ἄφνω φωνὴ ἠκούσθη ὡσεὶ διαστήματος ὥρας μιᾶς καθάπερ νηπίων λεγόντων εὐχαριστίας τῷ Θεῷ, καὶ ἐν τῷ ταῦτα εἰπεῖν, ἀφῆκεν τὸ πνεῦμα τῷ Κυρίῳ, τῇ προδεκαμιᾶς καλανδῶν Σεπτεμβρίων. Τότε ἔφη ὁ (παράνομος) Ρώμυλος· Αὕτη ἡ μανία μαγικῆς τέχνης είναι διαγινώσκεται.

VI. Tunc cum furore clamans cœpit dicere: Hic Sabinianus qui captus est cupiditate magicæ artis, et libidine thesaurorum: in momento eum confringam, aut avellam a terra si non se humiliaverit diis, et sacrificaverit eis. Quibus dictis jussit eum fustibus cædi sub voce praeconia : Redde thesauros principum, et humilia te diis a quibus gubernatur res publica. Ille autem dicebat: Gratias ago tibi, Domine Jesu Christe, qui dignatus es me cum servis tuis sociare. Cum vero diu cæderetur, firma et alacris facies ejus esse videbatur. Iratus Romulus jussit eum in equuleo levari, et cum attraheretur nervis sub voce praconia, nihil aliud agebat nisi gratias Domino Jesu Christo. Romulus dixit: Insanit, et securus est de magicis consiliis. Et jussit ut flammis ureretur; et cum applicuissent flammas ad ejus latera, cœpit Romulus clamans dicere: Jam consule tibi, et redde thesauros. Beatus autem Sabinianus gratias agebat Deo dicens: Domine, accipe spiritum meum. Et hoc cum dixisset, emisit spiritum ; cujus corpus jussit in puteum jactari. Eodem tempore veniens quidam Concordius presbyter noctu levavit corpus de puteo, et sociavit beatæ Auræ sub

(41) Ætas hic designatur Hippolyti, non gradus, quemadmodum paulo ante dictus fuerat Nonnus. Ita Græci hunc locum acceperunt, quibus nunquam Hippolytus fuit presbyter, sed episcopus Portus Romani: Latinus etiam interpres reddidit Β. Hippo lytus senex.

(42) Locus corruptus facile restituendus, ἐκ τῆς τύχης εἰς τὸν βόθυνον πόρτου, τοῦ ἀναγορευομένου Πόρτου : eamque lectionem Latine reddidimus infra in recenti versione quam ad calcem voluminis inter

C

D

Γ ́. Καὶ ἤρξατο μετὰ θυμοῦ βοᾷν καὶ λέγειν· Οὗτος ὁ Σαβινιανὸς ἐθηρεύθη διὰ τῆς μαγικῆς αὐτοῦ τέχνης τῇ φιλαργυρίᾳ, καὶ τῶν χρημάτων ἡδυπαθείᾳ. Τοῦ τον ἐν ῥιπῇ καταλύσω ἀπὸ τῆς μανιώδους ὁδοῦ αὐτ τοῦ εἰ μὴ ταπεινωθήσεται, καὶ θύσῃ τοῖς μεγίστοις ἡμῶν θεοῖς. Τούτων οὖν καὶ τοιούτων λεγόμενος, ἐκέλευσεν αὐτὸν ξύλοις τυπτηθῆναι (τυφθῆναι) ὑπὸ φωνῆς τοῦ κήρυκος λέγοντος· Ἀπόδος τοὺς θησαυ ροὺς τοῖς αὐτοκράτορσιν ἡμῶν, καὶ ταπεινώθητι τοῖς παντοδυνάμοις θεοῖς, δι' ὧν πηδαλιουχεῖται ἡ σύμπασα ἡμῶν πολιτεία. Ὁ δὲ μακάριος Σαβινιανός ἀνοίξας τὸ στόμα αὐτοῦ ἔλεγεν· Εὐχαριστῶ σοι, Κύ ριέ μου Ἰησοῦ Χριστέ, ὁ καταξιώσας με μετὰ τῶν δούλων σου συγκαταριθμηθῆναι. Ὡς δὲ ἐπιπολὺ ἐτύπτετο, ἑδραῖον ἦν καὶ πρόθυμον τὸ πρόσωπον αὐτοῦ. Τότε θυμωθεὶς (ὁ ἀσεβέστατος) Ῥώμυλος ἐκέλευσεν αὐτὸν ἐν τῷ ἀρμενταρίῳ (45) ἀναρτηθῆναι· καὶ ἐν τῷ διασπασθῆναι αὐτὸν τοῖς νεύροις, καὶ τῆς φωνῆς τοῦ κήρυκος ἐπιβοώσης, αὐτὸς οὐδὲν ἄλλο ἔλεγεν, εἰ μή· Εὐχαριστῶ τῷ Κυρίῳ μου Ἰησοῦ Χριστῷ. Ὁ δὲ βικάριος ἔφη πρὸς τοὺς παρεστῶτας αὐτῷ· Οὗτος μαίνεται, καὶ ἀμέριμνός ἐστιν τῶν μαγικών συμβου λιῶν. Καὶ προσέταξεν φλόγαις " κατακαῆναι αὐτόν.

mino nostro Jesu Christo, cui est gloria et imperium in sæcula sæculorum. Amen.

Ἐν δὲ τῷ προσάγεσθαι τὰς φλόγας ταῖς τοῦ ἁγίου A die quinto Kalendas Januarias (44), regnante DoΣαβινιανοῦ πλευραῖς ἤρξατο βοᾷν ὁ (παρανομώτατος) Ρώμυλος καὶ λέγειν πρὸς αὐτόν· "Αθλιε, προνόησαι σαυτοῦ, καὶ ἀπόδος τοὺς θησαυρούς, οὓς παρὰ σοὶ ἔγνωμεν εἶναι ἐν ἀποκρύφοις. Ὁ δὲ μακάριος Σαβινιανὸς ὁ μάρτυς τοῦ Χριστοῦ, ηὐχαρίστει τῷ Κυρίῳ λέγων Κύριε ὁ Θεός μου, λαβὲ τὸ πνεῦμά μου ἀπ' ἐμοῦ. Καὶ τοῦτο εἰπὼν, ἀφῆκεν ἐν εἰρήνῃ τὸ πνεῦμα· οὗτινος τὸ σῶμα ἐκέλευσεν εἰς φρέαρ δι φῆναι. Τῷ αὐτῷ οὖν καιρῷ ἐλθών τις Κόρδιος τοὔνομα πρεσβύτερος, νυκτὸς ἀνείλετο τὸ σῶμα ἐκ τοῦ φρέατος, καὶ συνήρμοσεν αὐτὸ μετὰ τῆς ἁγίας Χρυσῆς ὑπὸ μίαν ἡμέραν πρὸ πέντε Καλανδῶν Φεβρουα ρίων, χάριτι, καὶ οἰκτιρμοῖς καὶ φιλανθρωπίᾳ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, μεθ' οὗ τῷ Πατρὶ σὺν τῷ ἁγίῳ Πνεύματι δόξα, κράτος, τιμὴ καὶ προσκύνησις νῦν καὶ ἀεὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων (45).

VETERUM TESTIMONIA

DE

S. HIPPOLYTO EPISCOPO ET MARTYRE.

I.

S. Anatolius Laodicensis episcopus in præfat. ad Canonem Paschalem, apud Ægidium Bucherium De doctr.

temp., pag. 459.

Nam et in veteribus exemplaribus, id est Hebræis B nostri, Hebræorum et Græcorum librorum peritiset Græcis voluminibus, non tantum lunæ cursum, sed etiam solis non solum gressus, sed et singula ac minutissima horarum momenta, quæ in suo tempere, cum ratio poposcerit, proferemus, invenimus computata. E quibus Hippolytus xvi annorum circulum quibusdam ignotis lunæ cursibus composuit. Alii xxv, alii xxx, nonnulli LXXXXIV annorum circulum computantes, nunquam ad veram Pascha computandi rationem pervenerunt. Verum majores

Eusebius, Hist. eccl. lib.vi, Ηκμαζον δὲ κατὰ τοῦτο πλείους λόγιοι καὶ ἐκκλη σιαστικοὶ ἄνδρες· ὧν καὶ ἐπιστολὰς, ἃς πρὸς ἀλ λήλους διεχάραττον, ἔτι νῦν σωζομένας εὑρεῖν εὔπορον. Α' καὶ εἰς ἡμᾶς ἐφυλάχθησαν ἐν τῇ κατὰ τὴν ~ Αἰλίαν βιβλιοθήκῃ, πρὸς τοῦ τηνικάδε τὴν αὐτόθι διέποντος Ἐκκλησίαν ̓Αλεξάνδρου ἐπισκευασθείσῃ.... Τούτων Βήρυλλος σὺν ἐπιστολαῖς καὶ συγγράμμασι, διαφόρους φιλοκαλίας καταλέλοιπεν. Ἐπίσκοπος δ'

II.

C

simi (Isidorum, et Hieronymum, et Clementem dico), licet dissimilia mensium principia pro diversitate linguæ senserint; tamen ad unam eamdemque, Paschæ certissimam rationem, die et luna et tempore convenientibus, summa veneratione Dominicæ Resurrectionis, consenserunt. Sed et Origenes omnium eruditissimus, et calculi componendi perspicacissimus (quippe qui et χαλκευτής vocatus), libellum de Pascha luculentissime edidit.

cap. 20, interprete II. Valesio.

1

Eadem tempestate multi ecclesiastici viri doctrina excellentes florebant: quorum epistolas quas ad se vicissim scripserunt, hactenus asservatas facile est reperire. Exstant enim nostra quoque ætate in bibliotheca Eliæ urbis, ab Alexandro Ecclesiæ illius episcopo constructa... Inter hos fuit Berylus Bostrenorum in Arabia episcopus, qui præter epistolas et lucubrationes, varia quoque elegantis inINTERPRETATIO RUFINI.

Florebant autem per idem tempus (regnante Geta, Macrino, etc.) plurimi disertissimi in Ecclesiis viri, quarum epistolas quas ad se invicem dabant, reperimus in Hierosolymorum bibliotheca, ad nos usque servata, quam construxerat vir eruditissimus de quo superius memoravimus, Alexander loci ipsius episcopus..... Erat inter cæteros et Beryllus scriptorum præcipuus, qui et ipse diversa opuscula dereliquit. Episcopus fuit hic apud Bostram, Arabiæ urbem maximam. Erat nihilominus et Hippolytus, qui et ipse aliquanta scripta dereliquit, episcopus.

(44) In cod. mss. S. Maximini ap. Trevir. legitur sub die v Kal. Sept., eamque lectionem in sequenti Versione retinuimus, quamvis in dissertatione prohabilem causam afferamus legendi a. d. v Kal. Febr., ut in contextu Græco. Dreviatio Septembris fraudi librariis fuit, unde alii mensem Januarium, alii Februarium substituerunt: omnes tamen diem

servarunt v Kal.

(45) Doxologia sequioris ævi a Græcis librariis huc invecta: Gratia et miserationibus, et humanitate Domini nostri Jesu Christi, quocum Fatri, cum S. Spiritu gloria, potentia, honor et adoratio nunc et

semper in sæcula sæculorum. Priorem formulan exhibet Latinus interpres.