B τὴν γυναῖκα ταύτην, κἀκείνην δὲ ματαίως τὸν μάταιον πάρελθε βίον; (Sic.) Ἕτερον γὰρ οὐδὲν ὑπολεί πεταί σοι παρὰ ταῦτα, οὐκ ἐνθάδε, οὐδὲ μετὰ θάνατον. ̓Αλλὰ πράττε τὰ προστυχόντα. Οὔτε γὰρ λογισμόν σέ τις τούτων εἰσπράξεται· οὔθ ̓ ὅλως γινώσκεται ἐκτὸς ἀνθρώπων τὰ ὑπ' ἀνθρώπων γινόμενα. "Αδης δὲ, ὅ τί ποτε καὶ ἔστιν, εἰς ὃν ἀπιέναι λεγόμεθα, σοφίας καὶ αἰσθήσεως ἀμοιρεῖ. Ταῦτα μὲν οἱ μάθ ταιοι. Ἐγὼ δὲ εὖ οἶδα, ὡς οὔτε οἱ κουφότατοι δια κοῦντες τὸν μέγαν δρόμον ἐκεῖνον ἀνύσουσιν, οὔτε οἱ δυνατοὶ καὶ φοβεροὶ παρὰ ἀνθρώποις δεδοξασμέ τὸν φοβερὸν πόλεμον νικήσουσιν. Αλλ' οὐδὲ ἐν ἐδωδῆς πλήθει φρόνησις δοκιμάζεται, οὐδὲ σύνεσις πλούτῳ κοινωνεῖν εἴωθεν. Οὐδὲ συγχαίρω τοῖς οἰο μένοις ἅπαντας τῶν ὁμοίων τεύξεσθαι. Πάνυ δὲ ὑπνώττειν ἐοίκασιν οἱ τὰ τοιαῦτα ἐνθυμούμενοι, καὶ μὴ λογιζόμενοι, ὡς δίκην ἰχθύων καὶ ὀρνέων ἀνάρπαστοι γινόμενοι, ἐν κακοῖς κατατριβήσονται, ἄφνω τῆς ἀξίας λαχόντες ἐπιτιμίας. Ἐγὼ δὲ σοφίαν οὕτω τι μέγα ἡγοῦμαι, ὡς καὶ πόλιν μικρὰν ὑπ' ὀλίγων μὲν οἰκουμένην, ὑπὸ δὲ μεγάλου πολιορκουμένην βασιλέως χειρὶ, πολλὴν καὶ μεγάλην ἡγοῦμαι, εἰ καὶ ἕνα σοφὸν ἄνδρα πολίτην ἔχοι πένητα. Δύναιτο γὰρ ἂν οὗτος καὶ ἐκ τῶν πολεμίων, καὶ ἐκ τῶν χαρακω μάτων τὴν ἑαυτοῦ διασῶσαι πόλιν. Καὶ ἄλλοι μὲν τὸν σοφὸν ἐκεῖνον οὐ γινώσκουσι πένητα· ἐγὼ δὲ καὶ πάνυ προκρίνω τὴν ἐν σοφίᾳ ἰσχὺν ταύτης τῆς δημώδους δυνάμεως. Αλλ' ἐνθάδε μὲν ἀτιμάζεται σοφία πενίᾳ συνοικοῦσα· ἀκουσθήσεται δὲ μετέπειτα ὑπερφωνοῦσα δυνάστας καὶ τυράννους κακῶν ὀρεγομένους. Σοφία γὰρ καὶ σιδήρου δυνατωτέρα Αφροσύνη τε ἑνὸς πολλοῖς κίνδυνον ἐργάζεται, κἂν πολλοῖς (25) καταφρόνητος ᾖ. eum participem esse, qui semel ex hac vita migra- Α νεόπλυτον, καὶ μύρῳ τὴν κεφαλὴν χρισάμενος, ὅρα rit. Hæc error accinens, hujusmodi quoque consim lium porrigit: 7. Heus tu quid facis, ac non deliciis indulges, nec omnis generis eduliis ingurgitaris, vinoque te immodice exples? Annon intelligis tibi hæc divino munere concedi, ut arbitrio tuo ac sine impedimento fruaris? 8. Quin tu vestem recens sordibus detersam induis, capiteque unguentis delibuto, 9. hanc atque illam mulierem cernis, vanamque vitam vane transigis? Nihil enim præter hæc tibi reliquum est, nec in hac vita, nec post mortem. 10. Facito igitur, quæ temere et ultro occurrunt. Neque enim rationem horum quisquam a te exiget : nec hominum facta, nisi apud homines, ullo modo cognoscuntur. Orcus autem, quicunque tandem ille est, ad quem abire aicimur, sapientiæ 5 et sensus est expers. Atque hæc vani homines loquuntur. 11. Ego vero certum habeo, nec eos qui pedum levitate præstare videntur, magnum illum cursum peracturos; nec eos qui potentes et formidabiles apud homines habiti fuerint, bellum illud formidabile confecturos. Nec vero prudentia in ciborum copia exploratur, nec sagacitas quidquam commune habere cum opibus consuevit. 12. Nec iis gratulandum puto, qui omnes ad eadem perventuros esse arbitrantur. Gravi enim sopore oppressi mihi videntur, qui res hujusmodi cogitant; nec sccum reputant fore, ut piscium instar atque avium abrepti, in malis versentur, ac subito pro scelerum merito ponas Iuant. 15. At enimvero sapientiam ο tanti facio atque æstimo, ut parvam etiam civitatem a pâucis habitatam, atque adeo a magno rege cum exercitu circumsessam, magnam et frequentem existimem, si vel pauperem unum sapientem virum civem habeat. 14. Hic enim, tum ab hostium impetu, tum a circumvallationibus et oppugnationibus civitatem suam incolumem tueri poterit. 15. Et quamvis alii pauperem illum sapientem non agnoscant : 16. ego tamen sapientiæ vires, populari huic potentiæ longe antepono. Verum hic quidem jacet et contemnitur sapientia, quæ cum paupertate conjuncta est 17. cæterum postea audietur, altiorem vocem edens, quam principes et tyranni, malorum cupiditate flagrantes. Sapientia enim ferro etiam ipso fortior est : 18. Stultitia autem unius, multis periculum accersit; etiamsi multis levis et contenptibilis sit. CAPUT X. 1. Nam muscæ in unguentum prolapsæ et sufocatæ, indecorum suavis illius liquoris aspectum et unctionem reddunt: sapientiæ autem et stultitiæ simul meminisse, nihil convenit. 2. Sapiens quippe ad res dextras et honestas sibi ipsi dux est: stultus autem ad laevas propendet, nec unquam ad res præ (25) Κἂν πολλοῖς. Sic Bodleianus Anglicus liber et cod. Medic. At mss. reg. card. Lothar. et Thuan., κἂν πολύ. Rursus idem codex Medic. pro καταφρόνη τος scriptum exhibet εὐκαταφρόνητος ᾖ. Ita postea cap. xi, 5, ὥσπερ μελαίνης καὶ εὐκαταφρονήτου καππάρεως. Duc. (24) Χρίσιν. Prava lectio pravam peperit OEcolampadii versionem: Muscæ tam uncționem quam unguenti faciem reddunt deformem. Neque Billius aliter interpretatus est, quod non animadvertisset in codice Medic. scriptum χρήσιν, usum ; quo pacto emendandum censuit Musculus cum dixit: Unguenti ΚΕΦΑΛ. Ι'. Καὶ γὰρ μυῖαι ἐμπεσοῦσαι μύρῳ, καὶ ἐναποπνιγεῖσαι, ἀσχήμονα τοῦ ἡδέος ἐκείνου χρίσματος, την τε ὄψιν, καὶ τὴν χρίσιν (24) ἐργάζονται· σοφίας δὲ καὶ ἀφροσύνης οὐδὲν ἐν ταυτῷ μεμνῆσθαι προσῆκον. Ο μέν γε σοφὸς ἑαυτὸν ἐπὶ δεξιὰ τῶν πραγμάτων ὁδηγεῖ· ἄφρων δὲ εἰς ἀριστερὰ (25) ἀπονένευκεν, οὐδ' illius et speciem et usum deturpant. Catena Græca ms., καὶ γὰρ μυῖαι ἐναποπνιγεῖσαι μύρῳ, ἄχρηστον αὐτὸ ἐργάζονται· τῶν Ἰουδαίων καὶ αἱρετικῶν οἱ λογισμοί ἐμπίπτοντες τῇ τῶν Γραφῶν εὐωδία, ἑαυτούς τε θα νατοῦσι, καὶ σαπρὸν παρασκευάζουσι τοῖς πειθομέ νοις τὸ μύρον. Νam musca suffocatæ in unguento, inutile ipsum reddunt: sensus Judæorum et hæreticorum in bonam Scripturæ fragrantiam incidentes, et se ipsos morte afficiunt, et unguentum putridum efficiunt illis, qui obsecuti eis fuerint. Ib. (25) Εἰς ἀριστερά. Codd. reg. et Savil., εἰς ἀρι στεράν, ad lavam. ID. Β ἔστιν ὅτε καλῶν ὁδηγῷ πραγμάτων ἀφροσύνη χρήσε- A claras duce stultitia utetur. 3. Quin ipsius quoque ται. Μάταια δὲ αὐτοῦ καὶ τὰ ἐνθυμήματα, ἀφροσύνης ἀναπεπλησμένα. Εἰ δὲ καὶ πνεῦμά σοί ποτε, ὦ φίλος, πολέμιον προσπέσοι, ἔνστηθι ἐῤῥωμένως, για νώσκων ὡς καὶ πολλῶν ἁμαρτημάτων πλῆθος Θεός Ελάσασθαι δύναται. Τυράννου δὲ ἔργα ταῦτα, καὶ πα τρὸς πάσης πονηρίας· τὸν μὲν ἄφρονα εἰς ὕψος αἴρεσθαι, τὸν πλούσιον δὲ φρονήσει ταπεινοῦσθαι· καὶ δούλους μὲν ἁμαρτιῶν ἐπὶ ἵππον φερομένους, ἄνδρας δὲ ἱεροὺς βαδίζοντας ἀτίμως ὁρᾶσθαι, τῶν πονηρῶν γαυρουμένων. Εἰ δέ τις ἑτέρῳ ἐπιβουλεύει, λέληθεν αὐτὸν ὡς ἑαυτῷ πρώτῳ καὶ μόνῳ ἔνεδρον ἐργάζεται. Ὁ δὲ καθαιρῶν ἄλλου ἀσφάλειαν, περιπεσεῖται ὄφεως δήγματι. ̓Αλλὰ μὴ [ἴσ. μὴν] ὁ λίθους ἐξαιρούμενος, ὑπνίσει πόνον οὐ μικρόν· ἀλλὰ καὶ σχίζων ξύλα, ἐν αὐτῷ τῷ οἰκείῳ ὅπλῳ τὸν κίνδυνον οἴσει. Ἐὰν δὲ συμβῇ τοῦ στελεοῦ (26) τὸν πέλεκυν ἐκπηδῆσαι, θορυβηθήσεται ὁ ταῦτα ἐργαζόμενος, οὐκ ἐπ' ἀγαθῷ συγκομίζων, καὶ ἐπαύξων αὐτὸς τὴν ἑαυτοῦ ἄδικον καὶ ὠκύμορον δύο ναμιν. Οφεως δὲ δῆγμα λαθραῖον· οὐδὲν παραμυθήσονται οἱ ἐπάδοντες· μάταιοι γάρ εἰσιν. Αλλ' ὁ μὲν ἀγαθὸς ἀνὴρ ἀγαθὰ ἐργάζεται αὑτῷ τε καὶ τοῖς πλησίον· ὁ δὲ ἄφρων εἰς ὄλεθρον ἐμπεσεῖται διὰ τῆς αὐτοῦ φλυαρίας. Καὶ ἅπαξ ἀνοίξας τὸ στόμα, ἄρχει ται ἀφρόνως, καὶ παύεται ταχέως, διὰ παντὸς ἐνδει κνύμενος τὴν ἑαυτοῦ ἄνοιαν. ̓Ανθρώπῳ δὲ ἀδύνατόν τι γνῶναι, καὶ παρὰ ἀνθρώπου μαθεῖν τὰ ἀπ' ἀρχῆς, ἢ τὰ ἐπιόντα. Τίς γὰρ ἔσται ὁ μηνύσων; Ανθρωπος δὲ ὃς οὐκ οἶδεν εἰς τὴν ἀγαθὴν πορευθῆναι πόλιν, κάτ κωσιν ὑπομένει, τοῖς τε ὀφθαλμοῖς, καὶ τῷ παντὶ προσώπῳ. Πόλει δὲ ἐκείνῃ κακὰ προλέγω, ἧς ὅ τε βασιλεὺς νέος, καὶ οἱ ἄρχοντες γαστρίμαργοι. Μακαρίζω δὲ γῆν τὴν ἀγαθήν, ἧς βασιλεύει ὁ τοῦ ἐλευθέ ρου υἱός· ἔνθα εὐκαίρως ἀπολαύσουσιν ἀγαθῶν, οἱ ἐκεῖσε ἄρχειν ἠξιωμένοι. Οκνηρὸς δὲ καὶ ἀργὸς, οἶκον ἐλαττοῦσι χλευασταὶ γενόμενοι· καὶ εἰς τὴν ἑαυτῶν λαιμαργίαν, τοῖς πᾶσι καταχρώμενοι, άργυρίῳ ἀγώγιμοι, ἕνεκα ὀλίγου τιμήματος πάντα αἰσχρῶς καὶ ταπεινῶς πράσσειν ὑπομένοντες. Βασιλεῖ δὲ, καὶ ἄρχουσιν, ἢ δυνάσταις ὑπακούειν προσήκει, καὶ οὐκ ἀπεχθάνεσθαι, οὐδ ̓ ὅλως λυπηρόν τι εἰς αὐτ τοὺς ῥῆμα ἀποῤῥίπτειν. Δέος γὰρ, μὴ τὸ καὶ τὸ καὶ ταμόνας εἰρημένον, εἰς φανερόν πως ἔλθῃ. Τῷ γὰρ μόνῳ καὶ πλουσίῳ καὶ μεγάλῳ βασιλεῖ ἄγγελοι ἐξεῖς καὶ ὑπόπτεροι ἅπαντα διακομίζουσι, πνευματικὴν D ὁμοῦ καὶ λογικὴν τελοῦντες ὑπηρεσίαν. C cogitationes vanæ sunt, stultitia opplet. 4. Quod si te, o amice, spiritus hostilis aliquando adortus fuerit, forti animo resiste, sciens Deum vel ingentem peccatorum multitudinem benignitate sua condonare posse. 5. Tyranni autem patrisque omnis malitiæ, hæc opera fuerint : 6. stultum quidem in sublime attolli; prudentiæ autem opibus affluentem, deprimi: 7. et peccatorum quidem servos, equis vectos; sacrosanctos vero homines, pedibus iter inhonorate facientes conspici, improbis exsultanti bus. 8. Quod si quis alteri insidias moliatur, imprudens sibi ipsi primo et soli insidias struit. Qui autem alterius securitatem evertit, in serpentis morsum prolabetur. 9. Quin is etiam qui lapides extrahit, laborem haud parvum sufferet; et qui ligna conscindit, in suimet armis periculum feret. 10. Quod si forte securis e manubrio exsilierit, conturbabitur qui huic operi incumbit, haudquaquam fauste comportans, suasque injustas et brevi perituras vires ipsi adaugens. 11. Est vero morsus serpentis furtivus ac clandestinus: et nihil solatii afferent incantatores; vani enim sunt. 12. Enimvero bonus vir, tum sibi, tum proximis bona operatur: 13. Contra, stultus inepta sua loquacitate in perniciem ruet. 14. Cum semel os aperuerit, stulte orditur, et statim dicendi finem facit, stoliditatem suam ubivis ostendens. Fieri autem minime potest, ut homo ea quæ a principio fuerunt aut postea futuma sunt, cognoscat et ab homine discat. Quis enim erit, qui aperiat? 45. Homo, qui in bonamu civitatem proficisci nescit, et oculis et toto vultu afictatur. 16. Huic autem civitati mala prænuntio, cujus et rex adolescens est, et principes helluones. 17. Contra, bonam illam terram beatam prædico, cujus ingenuus vir regnum tenet: ubi tempestive bonis fruuntur, qui illic præfecturis et dignitatibus ornati sunt. 18. At piger et ignavus domum minuunt, derisores et scurræ facti: 19. atque ad ingluviem suam rebus omnibus abutentes, argento ductiles, exigui pretii causa turpiter et abjecte quidvis facere sustinentes. 20. Regi autem et præfectis aut proceribus audientem esse convenit, ac non ipsis in offensam venire, nec molestum ullum verbum in eos projicere. Periculum enim est, ne id etiam quod occulte ac remotis arbitris dictum fuerit, in lucem forte veniat. Etenim soli et diviti et magno regi nuntii celeres et pennati omnia perferunt, spiritali simul et rationali ministerio fungentes. ΚΕΦΑΛ. ΙΑ'. Κοινωνεῖν γε μὴν ἄρτου καὶ τῶν ἀναγκαίων, ἃ πρὸς τὸν βίον ἀνθρώποις, δίκαιον. Εἰ γὰρ καὶ παραυτίκα τισὶ δόξεις ἀπολλύναι, ὥσπερ ὕδατι τὸν ἄρτον παραδιδοὺς, ἀλλ ̓ οὖν προϊόντος τοῦ χρόνου, οὐκ ἀνόνητός σοι φανεῖται ἡ φιλανθρωπία. Δίδου δὲ ἀφειδῶς, καὶ μέριζε τὰ σαυτοῦ πλείοσιν· οὐ γὰρ ἐπίστασαι τί ποτε ἡ ἐπιοῦσα ἐποίησεν ἡμέρα. Κατέχουσι δὲ οὐδὲ νεφέλαι τὸν ἑαυτῶν πολὺν ὑετόν, ἀλλὰ τὸν ὄμβρον ἐπὶ (26) Στελεοῦ. Codd. reg. et Medic., στελέχους. Duc. CAPUT XI. 1. Justum est autem egenti panem, et ea quæ ad vitam tuendam necessaria sunt, impertiri. Quamvis enim id statim perdidisse quibusdam videaris, quemadmodum si panem in aquam conjecisses ; tamen progressu temporis nequaquam infrugiferam tibi fuisse beneficentiam comperies. 2. Quin liberaliter quoque elargire, pluribusque tuas facultates divide : non enim tibi notum est, quid tandem postera dies κἂν ἄνδρες αὐτοῦ φείσωνται, ἀνέμῳ γοῦν ἀνατραπή σεται. Πολλοὶ δὲ βούλονται καὶ τὰ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἐσόμενα προγινώσκειν, και τις εἴς τε νεφέλας ἀφορῶν, καὶ περιμένων ἄνεμον, ἀμήτου ἢ λικμητοῦ ἀπό σχετο, ἐπὶ μηδενὶ πεπεισμένος, μηδὲ γινώσκων τὶ τῶν ἐκ Θεοῦ ἐσομένων· ὥσπερ οὐδὲ οἷον ἡ κυοφοροῦσα τέξεται. Σπείρας δὲ ἐν καιρῷ, συγκόμιζε τους καρποὺς, ὁπότ' ἂν τούτου καιρὸς ἐνστῇ· ἄδηλον γάρ, ὁποῖα αὐτῶν ἔσται ἀμείνω τῶν φυέντων. Γένοιτο δὲ ἅπαντα εἰς ἀγαθόν. Λογιζόμενος δέ τις, ὡς καλὸς μὲν ὁ ἥλιος, ἡδὺς δὲ οὗτος ὁ βίος, ἀγαθὸν δὲ καὶ τὸ που λυχρόνιον γενέσθαι διαπαντὸς εὐφραινόμενον, καὶ ὡς φοβερὸν ὁ θάνατος, καὶ ἀΐδιον κακὸν, καὶ εἰς τὸ μηδὲν ἄγων, οἴεται χρῆναι, πάντων μὲν ἀπολαύειν τῶν παρ efficiet, 3. Nan neque nubes copiosam suam plu- Α γῆν ἀφιᾶσι· καὶ οὐδὲ δένδρον εἰς ἀεὶ ἕστηκεν, ἀλλὰ viam retinent, sed imbrem in terram fundunt: nec arbor perpetuo stat, verum etiam si homines ei pepercerint, a vento certe convelletur. 4. Jam multi, quæ a cœlo eventura sint, præscire gestiunt; nec deest, qui in nubes intuens ventumque exspectans, a messe aut ventilatione abstinuerit, re inani confisus et persuasus; 5. nec corum quæ divinitus futura sunt, quidquam cognoscens; quemadmodum nec quid mulier prægnans paritura sit. 6. Cum autem sementem tempestive feceris, fructus collige alque comporta, cum hujus rei tempus advenerit : incertum est enim quaenam, ex his quæ consita suit, meliora futura sint. Utinam omnia bene succedant. 7. At enimvero cum quispiam animo reputat, quod et sol pulcher, et suavis hac vita, et bo- Β όντων καὶ δοκούντων ἡδέων. Συμβουλεύει δὲ καὶ num longa tempora in perpetuis voluptatibus explere ; 8. et res horrenda mors, malumque sempiternum, atque in nihilum ducens : faciendum sibi censet, ut praesentibus vitæ commodis, speciemque jucunditatis habentibus perfruatur. 9. Atque etiam juvenes admonet, ut ætatis flore abutantur, animas suas in omnem voluptatem laxantes, cupiditatibusque obsequantur ; et quæ ipsis visa fuerint, faciant; et quæ oblectationem afferunt, spectent; et quæ aliter se habent, aversentur. Ad quem hoc tantum dixerim : 10. Parum sana mentis es, o homo, qui Dei judicium hæc omnia vindicaturum non exspe etas. Sed et flagitiosa est comessatio, et libido, et impura corporum nostrorum contumelia pestilens. Juventutis enim assecla est stultitia: stultitia autem ad exitium ducit. CAPUT XII. 1. Opera pretium autem est, dum juvenili adhuc G ætate flores, Dei timore affici, priusquam malis te ipsum tradas, priusquam veniat dies Domini magnus et horrendus; 2. cum jam nec sol splendorem edet, nec luna, nee reliqua sidera: 5. verum supernæ virtutes in illa rerum omnium tempestate atque tumultu movebuntur, hoc est, angeli orbis custodes ; 4. ut et viri præpotentes conquiescant, et mulieres operandi finem faciant, 5. in obscuras et caliginosas ædium partes fugientes, januis omnibus clausis: ac mulier quædam, molæ operam dare ob metum desinens, perexili voce, instar tenuissimae aviculae, utetur; atque omnes nefariæ mulicres in terram corruent, et urbes, et earum magistratus immanes et sanguinarii supernum supplicium exspectantes, ingruente acerbissimo et cruento tempore, quasi florente amygdala, continuisque pœnis incumbentibus, velut numeroso quodam volantium locustarum agmine, ac de medio ejectis et sublatis flagitiosis hominibus, haud secus ac nigra quadam despicabili capparide. 6. Ac vir quidem probitate ciarus, in domum suam sempiternam latus proficiscetur: improbi autem sua omnia plan (27) Καθέξει πληγή. Ita constanter codex Medic. et alii mss. libri. Nec fuit causa, cur Ecolampadius verteret, Magnus enim fons: magis enim convenit hæc prædictio magna plage cum his quæ præcesserunt, πρὶν ἐλθεῖν τὴν τοῦ Θεοῦ μεγάλην ἡμέραν καὶ φοβεράν, priusquam veniat dies Domini magnus D τοῖς νέοις, τῇ ἑαυτῶν ὥρᾳ καταχρῆσθαι ἀνέντας τὰς ἑαυτῶν ψυχὰς εἰς πᾶσαν ἡδονὴν, καὶ χαρίζεσθαι μὲν ἐπιθυμίαις, πράττειν δὲ τὰ αὐτοῖς δοκοῦντα, καὶ βλέπειν τὰ τέρποντα, καὶ ἀποστρέφεσθαι τὰ μὴ οὕτως ἔχοντα. Πρὸς ὂν τοσοῦτον λέξω· Οτι ἀνοηταίνεις, ὦ οὗτος, μὴ προσδοκῶν τὴν ἐφ ̓ ἅπασι τούτοις ἐκ Θεοῦ κρίσιν ἐσομένην. Πονηρὸν δὲ ἀσωτία καὶ ἀπέλα γεια, καὶ ῥυπαρὰ σωμάτων ἡ μετέρων ὕβρις Ολέθριος. Νεότητι μὲν γὰρ ἄνοια παρέπεται· ἄνοια δὲ ἄγει εἰς ὄλεθρον. ΚΕΦΑΛ. ΙΒ. Χρὴ δὲ ἔτι νέον ὄντα φοβεῖσθαι Θεὸν, πρὶν ἢ κάν τὸν παραδοῦναι κακοῖς, πρὶν ἐλθεῖν τὴν τοῦ Θεοῦ μετ γάλην ἡμέραν καὶ φοβεράν, οπότε ἥλιος μὲν οὐκέτι λάμψει, οὐδὲ σελήνη, οὐδὲ οἱ λοιποὶ ἀστέρες, κινηθής σονται δὲ αἱ ὑπέρτεραι δυνάμεις, ἐν ἐκείνῳ τῷ τῶν ὅλων χειμῶνι καὶ ταράχῳ, οἱ κοσμοφύλακες ἄγγελοι· ὡς παύσασθαι μὲν ἄνδρας δυνάστας, παύσασθαι δὲ καὶ γυναῖκας ἐργαζομένας, φευγούσας εἰς τὰ σκο τεινὰ τῶν οἰκημάτων, κεκλεισμένων ἀπασῶν τῶν θυ ρῶν· καί τις γυνὴ τοῦ ἀλήθειν ἀποσχομένη διὰ τὸ δέος, ἰσχνοτάτῃ φωνῇ χρήσεται ὥσπερ λεπτότατον ὄρνεον· ἅπασαι δὲ ἄναγνοι γυναῖκες εἰς γῆν πεσοῦν ται, καὶ πόλεις καὶ αἱ τούτων ἀρχαὶ αἱ μιαιφόνοι, που ριμένουσαι τὴν ἄνωθεν κόλασιν, ἐνστάντος καιρού πικροτάτου καὶ αἱματώδους, ὥσπερ ἀνθοῦντος ἀμυγδά λου καὶ συνεχῶν ἐπικειμένων κολάσεων, ὥσπερ πλήθους ἐφιπταμένων ἀκρίδων, καὶ ἐκποδῶν ῥιπτουμένων τῶν παρανόμων, ὥσπερ μελαίνης καὶ εὐκαταφρονή του καππάρεως. Καὶ ὁ μὲν ἀγαθὸς ἀνὴρ εἰς αἰώνιον οἶκον τὸν ἑαυτοῦ χαίρων πορεύσεται· οἱ δέ γε φαῦλοι, πάντα τὰ αὐτῶν ἐμπλήσουσι κοπτόμενοι, καὶ οὔτε ἀργύριον ἀποτεθησαυρισμένον, οὔτε χρυσίον δόκιμον επωφελὲς ἔτι. Μεγάλη γὰρ ἅπαντα καθέξει πληγὴ (27), et horrendus, et rursus, περιμένουσαι τὴν ἄνωθεν κόλασιν ἐνστάντος καιροῦ πικροτάτου καὶ αἱματών δους, supernum supplicium exspectantes ingruente acerrimo et cruento tempore. Itaque hæc eo consilio dicuntur, quod exponitur in Catena Grecorum Μετανόησον πρὶν παρελθεῖν τὸν βίον, ἐν ᾧ τὸ τῆς καὶ μέχρις ὑδρίας ἑστώσης πρός τινι κρήνῃ, καὶ τρο- Β ctibus implebunt; nec jam argentum reconditum τοῦ ὀχήματος, ὃν ἂν τύχῃ καταλελείφθαι ἐν τῷ κοι σώματι (28) παυσαμένης, χρόνον τε περιδρομῆς, καὶ τῆς δι' ὕδατος ζωῆς παροδεύσαντος τοῦ λουτροφόρου αἰῶνος (29). Ανθρώπων δὲ ἐπὶ γῆς κειμένων μία σω τηρία, εἰ ἐπιγνοῖεν αὐτῶν αἱ ψυχαί, καὶ πρὸς αὐτὸν ἀναπταῖεν ὑφ' οὗ καὶ γεγέννηται. Λέγω τοίνυν αὖθις ἃ καὶ πρότερον εἴρηκα, πάνυ ματαίως ἀνθρώπους διακεῖσθαι, καὶ μήτε ὑπερβολὴν ὅλως ἐνδέχεσθαι τῶν ἐπινοουμένων πραγμάτων τὴν ματαιότητα. Περιττός δέ μοι ὁ κάματος ἐκκλησιάζοντι σοφῶς, ὅτι διδάσκειν ἐπιχειρῶν τὸν λαὸν τοῦτον ἀδιδάκτως καὶ ἁνιάτως ἔχοντα. Δεῖ δὲ ἀνδρὸς γενναίου, πρὸς τὸ συνιέναι λόγους σοφίας δυνηθῆναι. Ἐγὼ δὲ ἤδη πρεσβύτης ὢν, καὶ μακρὸν βίου διελθὼν χρόνον, ἔκαμον εἰς τὸ ἀνευρεῖν τὰ τῷ Θεῷ ἀρεστὰ διὰ τῶν τῆς ἀληθείας B μυστηρίων. Ἐπίσταμαί τε ὡς ἐπεγείρει ψυχὰς, καὶ νύττει οὐχ ἧττον τὰ τῶν σοφῶν παραγγέλματα, ἢ διατίθεται σώματα (30) βουκέντρῳ, ἢ ὅλῳ ἐμπερονηθέντα (51). Δώσουσι δέ τινες τὰ σοφὰ ἐκεῖνα διδά γματα, παρ' ἑνὸς ἀγαθοῦ λαβόντες ποιμένος καὶ δι δασκάλου, ὥσπερ ἐξ ἑνὸς στόματος ἅπαντες αὐτοῖς συμφώνως δαψιλέστερον τὰ πιστευθέντα διηγούμενοι. Λόγων δὲ πολλῶν οὐδὲν ὄφελος· οὐδέ σοι συμβουλεύω, ὦ φίλος, ἀνόνητα καταγράφειν τὰ περὶ (515) τὸ προσῆκον, ἐν οἷς τοῦ κάμνειν εἰκῇ ἐστὶν οὐδὲν πλέον. Αλλά μοι λοιπὸν ἐπιλόγου δεήσει τοιοῦδέ τινος, ὅτι· Ω ἄνθρω ποι, ιδού διαρρήδην ὑμῖν καὶ συντόμως προαγορεύω, φοβεῖσθαι μὲν Θεὸν τὸν πάντων δεσπότην τε ὁμοῦ καὶ ἐπόπτην, τηρεῖν δὲ αὐτοῦ καὶ τὰ παραγγέλματα· πείθεσθαι δὲ, πάντα τινὰ μετέπειτα καὶ κριθήσεσθαι, C καὶ κατὰ ἀξίαν ἀπολήψεσθαι ἕκαστον τῶν αὑτοῦ ἔργων τὴν ἀμοιβὴν ἀγαθῶν τε ὁμοῦ καὶ φαύλων. nec aurum probum utilitatis quidquam habiturum est. Magna etiam plaga omnia occupabit, ad hydriam etiam usque ad fontem aliquem stantem, et rotam vehiculi quam in cisternæ concavitate relictam esse contigerit: 7. hoc nimirum ablutionem ferente sculo, et circumvolutionis et ejus vitæ quæ per aquam comparatur, tempus prætergresso. Hominibus porro in terra jacentibus hæc una salutis ratio est, ut eorum animæ eum agnoscant, atque, ad eum convolent a quo creatæ sunt. 8. Itaque, ut ea quæ prius dixi repetam, admodum vane mortales affecti sunt, tantaque est rerum,quæ ab illis excogitantur, vanitas, ut ad earum vanitatem accedere nihil omnino possit. 9. Ac mihi quoque inanis et supervacaneus labor suscipitur, sapienter et erudite concionanti quippe qui populum hunc docere aggrediar, ita misere perditeque affectum, ut nec doctrinam nec curationem admittat. Opus est autem viro forti et generoso, ad hoc ut sapientiæ sermones intellectu assequi queat. 40. Ego vero jam grandis natu, longumque vitæ spatium emensus, in iis, quæ Deo grata et accepta sunt, per veritatis mysteria exquirendis, animum defatigavi. 11. Illud autem exploratum habeo, animos non minus exstimulari sapientum præceptis, quam solent corpora, stimulo aut clavo confixa et perforata. Nonnulli autem sapientissima illa documenta a bono uno pastore et magistro accepta, quasi ex uno ore omnes atque inter se concordes dabunt, creditam sibi doctrinam copiosius et ornatius exponentes. 12. Caterum verborum multorum nulla est utilitas : nec tibi, vir amice, auctor fuero, ut ea quæ minus convenit, inuti li opera conscribas, ex quibus præter inanem laborem nihil commodi percipiatur. 13. Reliquum jam est, ut hujusmodi quodam epilogo utar: O homines, en vobis aperte breviterque denuntio, ut Deum omnium Dominum et inspectorem timeatis ejusque præcepta servetis; 14. vobisque persuadeatis, omnia postea judicium subitura, atque unumquemque operum suorum tam bonorum quam malorum mercedem pro meritis accepturum. φιλαργυρίας σχοινίον, τὸ πάσαις ἁμαρτίαις καταδε et dies cunctabundum prætercurrentes. Cum autem vertit Billius, quam in cisternæ concavitate relictam esse contigerit, videtur emendari voluisse δεξαμενής μια παυσαμένης. Εst enim lacus vel cisterna δεν ξαμενή, unde Gregorius noster supra cap. 2, § 6, δεξαμεναὶ πρὸς ὑποδοχὰς ὑδάτων κατεσκευάσθησαν. Duc. Hunc ipsum locum, haud aliter ac Ducaeus, die stinguit Bengelius, 1. c., 252, legitque χρόνων τe pro χρόνον τε, quod habent editi; ab ipso fortasse Ducaeo edoctus: quo nimirum, inquit, obscuritas quam recentior etiam interpres offundit, ultro cesset. (29) Τοῦ λουτροφόρου αἰῶνος. Sic hoc nostrum sæculum vocat; quod quandiu in hac vita sumus, nulla est tam fœda peccati labes, quæ cum Dei ope et misericordia detergi atque ablui non possit. Vel etiam fortasse λουτροφόρον vocat hoc sæculum, propter mystici lavacri ablutionem. BILL. (50) Σώματα. Cod. Μedic., τὰ σώματα. Duc. (51) Ἥλῳ ἐμπερονηθέντα. LXX, Ecde. xi, 11, ὡς ἦλοι πεφυτευμένοι, quasi clavi plantati : pro quo alii libri habent πεπυρωμένοι, igniti. Vulg., quasi clavi in altum defixi. Quæ omnia Metaphrastes hic noster clariora sic reddidit: Suscitant animos supientum præcepta ; et pungunt non minus, quam aff ciantur corpora, stimulo aut clavo trajecta. Voss. (54') Legit interpres παρά. . ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΚΑΝΟΝΙΚΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΝΕΟΚΑΙΣΑΡΕΙΑΣ ΤΟΥ ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΟΥ Περὶ τῶν ἐν τῇ καταδρομῇ τῶν βαρβάρων ειδωλόθυτα φαγόντων ἡ ἕτερά τινα πλημμελησάντων. EPISTOLA CANONICA SANCTI GREGORII ARCHIEPISCOPI NEOCÆSARIENSIS QUI THAUMATURGUS DICTUS EST De iis qui in barbarorum incursione idolothyta comederant, et alia quædam peccala commiserant. ACCESSERUNT SCHOLIA THEODORI BALSAMONIS ET JOANNIS ZONARÆ. (GALLAND., Op. cit., t. III, p. 400.) CANON 1. ΚΑΝΩΝ Α'. • Οὐ τὰ βρώματα (32) ἡμᾶς βαρεῖ, ἱερώτατε • Πάππα, εἰ ἔφαγον οἱ αἰχμάλωτοι ταῦτα ἅπερ παρ · ετίθεσαν αὐτοῖς οἱ κρατοῦντες αὐτῶν, μάλιστα · ἐπειδὴ εἰς λόγος παρὰ πάντων, τους καταδραμόντας « τὰ ἡμέτερα μέρη βαρβάρους εἰδώλοις μὴ τεθυκέ • ναι. Ο δὲ Απόστολός φησι· Τὰ βρώματα τῇ κοι· • λίᾳ, καὶ ἡ κοιλία τοῖς βρώμασιν· ὁ δὲ Θεὸς καὶ · ταύτην καὶ ταῦτα καταργήσει. ̓Αλλὰ καὶ ὁ Σω ι τὴρ ὁ πάντα καθαρίζων τὰ βρώματα, Οὐ τὸ εἰσε • πορευόμενον, φησί, κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον, ἀλλὰ ι τὸ ἐκπορευόμενον. Καὶ τὸ τὰς αἰχμαλώτους για ι ναῖκας διαφθαρῆναι ἐξυβριζόντων τῶν βαρβάρων · εἰς τὰ σώματα αὐτῶν. Ἀλλ ̓ εἰ μὲν καὶ πρότερον • Non cibi nos gravant, sanctissime Papa, si ca- Α ptivi ea comederint, quæ qui in eos dominium • obtinent, eis apposuerunt; maxime quando una de omnibus fama est, barbaros qui in nostras regiones incursiones fecerunt, idolis non sacrifi• casse. Dicit autem Apostolus: Escæ ventri, et • venter escis ; Deus autem et hunc et hus destruet . Sed Servator quoque omnes cibos mundans: Non • quod intrat, inquit, coinquinat hominem, sed quod • egreditur '. Et hoc quoque, quod captivæ mulieres corruptæ fuerunt, barbaris earum corporibus • insolenter abutentibus. Sed si prius quoque damnata vita fuerat, procul ab oculis abeuntibus • fornicatoribus, ut scriptum est, fornicarius scilicet habitus est etiam tempore captivitatis suspe• ctus. Et non oportet facile orationibus cum ejus. Β. λονότι ἡ πορνικὴ ἕξις ὕποπτος καὶ ἐν τῷ καιρῷ τῆς modi communicare. Sed siquidem aliqua quæ in ⚫ I Cor. vi, 13. * Matth. xv, (32) Οὐ τὰ βρώματα. In codice Amerbachiano ad nunc canonem hæc observantur: Σημείωσαι τὴν κανονικὴν ἐπιστολὴν ταύτην, διὰ τοὺς μιαροφαγήσαντας ἐν αἰχμαλωσία, καὶ μὴ φαγόντας ειδωλόθυτα. Ἴσως γὰρ εἴπῃς εἶναι διαφορὰν εἰδωλοθύτων καὶ ἄλλων βρωμάτων ὑπὸ τῶν αἱρετικῶν βιβρωσκομένων. Ωσαύτως σημείωσαι τὴν ἐπιστολὴν διὰ τὰς ἑκοντὶ συναπτομένας τοῖς Ἀγαρηνοίς. Καθ' ἑκάστην γὰρ γίνεται τοῦτο εἰς τὰς τῶν Τούρκων προνοίας καὶ εἰς 11. • κατέγνωστό τινος ὁ βίος πορευομένου ὀπίσω ὀφθαλ• μῶν τῶν ἐκπορνευόντων κατὰ τὸ γεγραμμένον, δη • αἰχμαλωσίας. Καὶ οὐ προχείρως δεῖ ταῖς τοιαύταις τὴν χώραν Ἰβηρίας. Nota hanc canonicam epistolam, propter eos qui in captivitate comederuni polluta, et idolothyta non comederunt. Aliquid enim discriminis forsitan dices esse inter idolothyta et alios cibos ab hæreticis comesos. Itidem nota epistolam, propier eas quæ Agarenis sponte conjunguntur. Hoc e im m Turcarum provinciis et Iberia regione in dies factum est. BEVEREG. |