ECCLES. VIENNENS. ET LUGDUN. EPISTOLA DE MARTYRIO. S. POTHINI 1402

“Α σοι χορηγεῖ τὸς πατὴρ (39) Σατᾶν ἀε! (40)
Δι' ἀγγελικῆς δυνάμεως (41) 'Αζαζὴλ (42) ποιεῖν·
Ἔχων σε πρόδρομον ἀντιθέου πανουργίας (43).

▲ Quæ tibi præstal tuus pater Satanas

Per angelicam virtutem Azazel facere,

Habens te præcursorem contrariæ adversus Deum nequitiæ.

Et hæc quidem amator Dei senior. Nos autem, etc.

(ROUTH, Reliquiæ sacræ, Oxonii, 1814, in-8°, tom. I, p. 260; GALLAND., Vet. Patr. Biblioth., 1. 691.)

PROCEMIA

(GALLAND. ibid., tom. I, Proleg. p. cxxv.)

1. Præstantia et amplitudo Epistolæ de martyribus ecclesiarum Viennensis et Lugdunensis.

II. Horum martyrum Acta ab iis qui aderant, litteris consignata. Quisnam illa perscripsisse existimetur. III. Quo tempore ferantur hi martyres passi.

VI. Editio ex Valesiano Eusebio descripta. Præmillitur fragmentum epistolæ martyrum Lugdunensium ad S. Eleutherum Romanum pontificem.

II. Jam vero que ad hanc epistolam spectant re- A saltem post aliquod tempus renovatam fuisse; cum liqua,ea potissimum ex Ruinartio repetere juverit. inficiari non audiret, persecutionem sub ejus impeSic igitur vir iste doctus (2): « Cum Acta marty- ratoris initiis, in orientalibus saltem provinciis fuisse commotam. rum Lugdunensium ab iis ipsis conscripta sint qui rebus gestis præsentes adfuerunt, his nihil certius aut luculentius haberi potest. Tam pretiosum antiquitatis ecclesiastica monumentum nobis servavit Eusebius, qui ut aliquod specimen gravissimæ persecutionis qua sub M. Aurelio imperatore agitata est Ecclesia, posteris relinqueret, Epistolam ecclesiarum Viennensis et Lugdunensis in qua hæc Acta continentur, Historiæ suæ ecclesiasticæ inseruit (3), asserens in suæ narrationis prooemio, innumerabiles prope martyres tunc per universum orbem enituisse, cum non minus in aliis provinciis quam in Gallia persecutio fureret. >>

Porro de hujus Epistolæ auctore silet Ruinartius, quem tamen alii fuisse Irenæum eo tempore Lugdunensis Ecclesiæ presbyterum, haud immerito existimant. Quod quidem primus omnium suspicatus est Valesius (4), quem deinceps secuti sunt Tillemontius (5), Dodwellus (6) ac Massuetus (7), ut alios prætereamus. OEcumenius enimvero non. nulla refert de martyribus Lugdunensibus, ex iis desumpta, ut ipsemet testatur (8), quæ scripsit Irenaus Περί Σάγκτου καὶ Βλανδίνης τῶν μαρτύρων, De sancto et Blandina martyribus. Haud avtoλeže i quidem ea recitat OEcumenius, compendio usus : ὡς δὲ διὰ βραχέων παραθέσθαι· quæ tamen in me. dium profert ipse, non aliunde quam ex nostra Epistola exscripsisse videtur.

B

C

Nec objiciendum est, quod Eusebius in Chronico martyrum Gallicanorum necem ad M. Aurelii annum 7 videatur referre. Certum est enim, Eusebium in Chronico sæpius temporum seriem accurate non observasse, præsertim cum de martyribus egit, quos potius ad aliquam a persecutionibus quas decem enumerat, quam ad annum quo passi fuerunt referre curavit. Unde sub tertiæ persecutionis titulo, Symeonem Cleopa filium simul cum sancto Ignatio et iis qui a Plinio Secundo interfecti sunt, conjungit. Cæterum favet nobis Eusebius etiam in Chronico, qui Eleutheri papæ initium ad annum 177 refert, sub cujus pontificatus initio martyres Lugdunenses passos fuisse certum est, non ex Eusebii solum verbis, sed ex ipsorummet martyrum Lugdunensium epistola, quam per sanctum Irenæum ad eum pontificem direxerunt. Te per omnia, inquiunt, ac perpetuo optamus in Deo valere, pater Eleuthere. »

IV. Ad hæc numerum inquirit et nomina eorum martyrum vir eruditus, sic inquiens: Horum omnium martyrum nomina in eadem Epistola recensita erant. Sed excidit pretiosum illud antiquitatis monumentum, præter unum breve fragmentum quod refert Eusebius (11); cui hæc ille subjungit: Quid opus est expressum in supradicta epistola catalogum martyrum hic recensere, quorum alii securi percussi, alii feris objecti, alii in carcere exanimati sunt? Hos martyres in totidem classes distribuunt Gregorius Turonensis (12), Ado et Notkerus (13); quos quadraginta et octo fuisse aiunt, eorumque nomina recensent, quæ ex istis auctoribus huc proferre visum est, usque dum antiquiora inveniantur monumenta.

<< Hoc itaque ordine a Gregorio Turonensi referuntur (14) Vettius Epagathus, Zacharias, hunc presbyterum fuisse cæteri referunt; Macarius, Alcibiades istum alio nomine, Asclepiadem vocari observat Notkerus; et re ipsa sic nominatur in Martyrologio quod sancto Hieronymo tribuitur ; Silvius, Primus, Ulpius (15), Vitalis, Comminius,

III. Pergit porro V. C. ad tempus inquirendum, quo hi martyres feruntur passi; qua de re alibi quoque agit, Dodwellum perstringens (9). « Id vero, ait, anno 17. M. Aurelii imperatoris contigisse tradit Eusebius disertis verbis in procemio jam laudato, ubi eodem anno Eleutherum Romanum pontificem in Soteris mortui locum electum fuisse affirmat. Is est annus Christi 177, quem idem Eusebius in Chronico cum M. Aurelii anno 16 conjungit. Hunc numerandi modum amplexus est Chronici Alexandrini auctor, qui ad eumdem 16 Marci annum, Pothini cæterorumque martyrium Lugdunensium passionem refert. Aliam tamen viam iniit Henricus Dod wellus (10); hanc enim persecutionem D October, Philominus, Geminus, Julia, Albina, Grata, ad 7. M. Aurelii annum, Christi 167 refert; ne, si eam cum aliis veteribus et recentioribus scriptoribus ad annum ejus imperatoris 16, aut 17 prorogaret, fateri cogeretur persecutionem quæ sub M. Aurelii principatu sæviit, vel diuturniorem, vel (2) Ruinart. Admonit. in Act. SS. martyr. Lugd., p. 50.

(3) Euseb. Hist. eccl., lib. v, capp. 1-3.

(4) Vales. ad Euseb. Hist. eccl. lib. v, cap. 1,

not. 2.

(5) Tillem. Mem. eccl. tom. III, p. 2.

(6) Dodw. Dissert. sing., cap. 10, § 2, p. 154, addit. Opp. post. Pears.

(7) Massuet. dissert. 11, Iren. §§ 11, 60. (8) OEcum. Comment. in I Petr. epist., cap. 3, tom. II, p. 498.

:

Rogata hanc Gregorius Turonensis cum Martyro-
logio Hieronymiano omisit; Æmilia, Posthumiana :
sic Gregorius, alii Potamiam appellant; Pompeia,
Rodone seu Rhodana, Biblis, Quarta, Materna, El-
penipsa, Slamas: sio Gregorius; Ado autem et
(9) Ruinart. Præfat. in Act. martyr., § 38, p. 37.
(10) Dodw. dissert. 11, Cypr. § 36, p. 259, et
Dissert. singul. de Rom. pontif. success., cap. 14,
§ 3,
p. 180.

(14) Euseb. Hist. eccl., lib. v, cap. 4. Habes il· lud infra, p. 693.

(12) Greg. Tur. De glor. martyr., lib. 1, cap. 49.
(13) Ado et Notk. in Martyrol. ad d. 2. Jun.
(14) Vid. Baron. ad ann. 179, § 35.

(15 Al. Alpius. Ruinart. ad Gregor. Turon.,

p. 779.

Notkerus, Helpes quæ et Amnas. Hi quidem diver- A ut ait Gregorius Turonensis 1. c, vocantur a non

sissimis mortibus interempti sunt. Hi autem bestiis traditi sunt: Sanctus, Maturus, Attalus, a Gregorio omissus; Alexander, Ponticus, Blandina. Hi sunt qui in carcere spiritum reddiderunt; Arescius; Ado et Notkerus, Aristærus Fotinus, Cornelius, Zotinus, Titus, Zolicus, Julius, Apollonius, Geminianus, Julia, Ausonia, quatuor postremos non habet Gregorius; Æmilia, Gamnite, sic Gregorius; alii Jamnica; Pompeia, Alumna, Mamilia, hæ duæ desunt in Adone et Notkero; sed habent Domnam, quæ in Gregorio desideratur; Justa, Trifime, Ado et Notkerus, Trophima; Antonia et beatus Fotinus (16) episcopus. In fragmento Vitæ sancti Barnardi (17) archiepiscopi Viennensis, Severinus, Exsuperius et Felicianus ex horum martyrum numero laudantur.

B

V. «< Eorumdem martyrum,sed absque nominum recensione, meminerunt etiam alia Martyrologia; Bedæ sincerum, Usuardi, Rabani cum duplici Romano, Florentinii scilicet et Baronii ad eumdem diem 2 Junii; quamvis diversis diebus, idque potissimum circa finem Julii et initium Augusti, ut ex Actis patet, passi sint. De his martyribus homlliam habuit Eucherius Lugdunensis,quæ De sancta Blandina inscribitur; exstatque inter eas quæ sub Eusebii Gallicani nomine vulgatæ sunt (18). Hos populum martyrum ibi appellat Eucherius: unde plures fuisse conjicimus, quam a Gregorio enume. rantur. Certe in Actis sanctorum Alexandri et Epipodii legimus (19), plurimos quidem ex his martyribus distinctis passionibus atque nominibus ad succedentium memorias pervenisse : innumeros vero, qui C vel indiscreta cæde concisi sunt, vel vineti in ergastulis defecerunt, inscriptos in cœlestis vitæ libro tan tum contineri.

« Celebris est etiam nunc locus, Athanacum (20) appellatum,ubi passi dicuntur ii martyres; a quo,

nullis Martyres Athanacenses. » Hucusque vir doctus.

VI. Ecclesiarum Viennensis et Lugdunensis Epistolam, prout eam refer! Eusebius (21), proferimus; iis omissis quæ historiographus Cæsariensis intexuit. ubi unum alterumve ejusdem Epistolæ locum præteriit,ne velustissimi simulque pretiosissimi hujus monumenti scriptoris verba abrumperentur alienis. Valesii versionem addidimus cum eruditis ejus observationibus, quibus et nonnulla subjecimus aliunde petita.

Eidem porro Epistolæ præmittendum censuimus ex ipso Eusebio (22) fragmentum Epistolæ sanctorum martyrum Lugdunensium ad sanctum Eleutherum Romanum pontificem. « Has quidem litteras, verbis utor Massueti viri doctissimi (23), a martyribus ipsis scriptas fuisset negat Blondellus (24), sed potius a clero Lngdunensi, quia, inquil, auno 7 imperii Marci, Christi 167, quo martyrium Pothini ae Lugdunensium contigit, Soter Romanam Ecclesiam regebat, non Eleutherus. Sed ut id assequatur, prius Eusebii fidem elevet necesse est, qui eas litteras a martyribus adhuc in carcere positis scriptas, eosque sub Eleuthero, anno 17 Marci Aurelii, passos esse affirmat. Hinc ergo potius concludere debebat Blondellus, eos saltem anno 170 quo pontificatum iniisse vult Eleutherum, (tardius ego iniisse putem) martyrium subiisse, quam id vanis conjecturis nixus ad annum 167 referre. Certe post annum 167, imo et 170 eratam fuisse illam epistolam, demonstrat scribendi occasio. Hucusque cum V.C. quem tamen in eamdem sententiam præcesserat Pearsonius (25), Salmasium simul ipsumque Blondellum perstringens. Ea de re præterea doctum quoque Coutantium adire juverit (26).

FRAGMENTUM

EPISTOLÆ SS. MARTYRUM LUGDUNENSIUM

AD ELEUTHERUM RONANUM PONTIFICEM.

(Ap. Euseb. Hist. eccles., lib. v, cap. 4.)

Χαίρειν ἐν Θεῶ (27) σε ἐν πᾶσιν εὐχόμεθα καὶ (16) Al. Photinus, melius ex Græco scriberetur Pothinus. Ruinart., ibiid.

(17) Sic. Extat in sæc. IV Benedict. part. 11, p. 573.

(18) Bibl. PP. Colon., tom. V, part. 1.

(19) Ruinart. Acl. sinc. Mm. Alex. et Epipod., §2, p. m. 63.

(20) Cod. Colb. a. Athenaco, et infra Athenacen. ses: quæ lectio nominis etymologiæ magis congrua videtur. Sic enim dictus est locus ille ab Athenis, quod ibi ara esset celebris apud veteres, ob certamina facundiæ Græcæ et Latina a Caio Caligula instituta. Celebrior postmodum fuit ob sanctos

Te per omnia, ac perpetuo optamus in Deo vamartyres ibique basilica nobilis excitata est cum monasterio insigni Ordinis Benedictini, quod nostris diebus ad canonicos sæculares transiit. Ruinart. ad Greg. Turon. 1. c.

(21) Euseb. Hist. Eccl. lib, v, capp. 1-3.
(22) Id. ibid., cap. 4.

(23) Massuet. Disseat. 2 in Iren., § 6. p. m. 67.
(24) Blondell. Apolog. pro sent. Hivron., cap. 8.
(25) Pears. Vindict. Igoat. part. 11, cap. 13. p.

m. 417.

(26) Coutant. Epist. Romam. pentif., p. 87.

(27) Xalperv Ev p. Post excerptam celoberrimam fratrum Ecclesia Vienn. et Lugdunensis Epi

tere, pater Eleuthere. Has litteras ut ad te perfer- A sententiam mutasse dicitur; ac præterea quædam

stolam, a quibus martyrum hæ litteræ alii cuidam
ipsorum fratrum epistolæ subjunctæ fuisse videntur,
Eusebius cap. 3 et 4, lib. v, hæc verba unico fra-
gmento litterarum martyrum præmisit: Tov o'
ἀμφὶ τὸν Μοντανὸν καὶ ̓Αλκιβιάδην καὶ Θεόδοτον
περὶ τὴν Φρυγίαν ἄρτι τότε πρῶτον τὴν περὶ τοῦ
προφητεύειν ὑπόληψιν παρὰ πολλοῖς ἐκφερομένων,
(πλεῖσται γὰρ οὖν καὶ ἄλλαι παραδοξοποιῖαι τοῦ θείου
χαρίσματος εἰσέτι τότε κατὰ διαφόρους Ἐκκλησίας
Εκτελούμενει, πίστιν παρὰ πολλοῖς τοῦ κἀκείνους
προφητεύειν παρείχον), καὶ δὴ ριαφωνίας υπαρχού
σης περὶ τῶν δεδηλωμένων, αὖθις οἱ κατὰ τὴν
Γαλλίαν ἀδελφοὶ, τὴν ἰδίαν κρίσιν καὶ περὶ τούτων,
εὐλαβῆ καὶ ὀρθοδοξοτάτην ὑποτάττουσιν· ἐκθέμενοι
καὶ τῶν παρ' αὐτοῖς τελειωθέντων μαρτύρων διαφό
ρους ἐπιστολὰς, ἄς ἐν δεσμοῖς ἔτι ὑπάρχοντει, τοῖς
ἐπ' Ἀσίας καὶ Φρυγίας ἀδελφοῖς διεχάραξαν, οὐ μὴν
ἀλλὰ καὶ Ἐλευθέρῳ τῷ τότε Ῥωμαίων ἐπισκόπῳ, Β
τῆς τῶν Ἐκκλησιῶν εἰρήνης ἕνεκα πρεσβεύοντες,
Οἱ δ ̓ αὐτοὶ μάρτυρες καὶ τὸν Εἰρηναῖον πρεσβύτερον
τότ' ὄντα τῆς ἐν Λουγδούνῳ παροικίας, τῷ δηλωθέντι
κατὰ Ῥώμην ἐπισκόπῳ συνίστων, πλεῖστα τῷ ἀνδρὶ
μαρτυροῦντες, ὡς αἱ τοῦτον ἔχουσαι τὸν τρόπον δή
λοῦσι φωναὶ· Χαίρειν ἐν Θεῷ, etc. Cæterum cum
Montanus et Alcibiades ac Theodotus, tunc primum
in Phrygia opinione hominum tanquam prophetæ
celebrari coepissent (multa quippe divinæ gratiæ mi-
racula in pluribus Ecclesiis etiam tum fieri solita,
fidem plurimis faciebant eos quoque prophetare),
cumque illorum hominum causa dissensio orta esset,
qui in Gallia erant fratres, privatum de his judicium
suum, religiosum imprimis et cum recta fide con-
sentieus, rursus eidem epistolæ subjunxerunt, prola-
tis interfectorum apud se martyrum variis edi.tolis,
quas illi dum in vinculis adhuc essent, partim ad
fratres in Asia et Phrygia degentes, partim ad Eleu-
therum Romanæ urbis episcopum scripserant, pro C
pace Ecclesiarum quasi legatione fuugentes. Sed et
iidem martyres Irenæum qui tunc temporis adhuc
presbyter Lugdunensis erat Ecclesiæ, supradicta
Eleuthero per litteras commendarunt, eum testimo-
nio suo non mediocriter ornantes, sicut ipsorum
verba declarant qnæ sic se habent: «<< Te per om-
nia, » etc. Nunc accipe quæ ante hoc fragmentum
docte notavit Petrus Coustantius ad pag. 87 Rom.
pontif. Epistolar., Parisiis editarum an. 1721 :

Anno 17 imperii Antonini Veri, Christi 177, Viennensis et Lugdunensis Ecclesiæ martyres, dum in vinculis adhuc essent, pro pace Eccle2iarum legatione fungentes, litteras ad Eleutherum scripsisse, Eusebius lib. v Hist, c. 3, tradit. Nempe pii illi martyres consultum volebant paci Ecclesia. rum Asiæ et Phrygiæ,quæ propter novas Montani, Alcibiadis ac Theodoti prophetias turbabantur.

Tum Eleutherus, si Valesius not. in lib. v, Euseb., cap. 3, non fallitur, « litteris atque exhortationibus Lugdunensium martyrum impulsus, ad Ecclesias Asiæ atque Phrygiæ epistolam scripsit de recipiendis in Ecclesiam Montanistis; sed statim admonitus a Praxea quodam Asiano, pacificas quas emiserat litteras revocavit.» Ex Eusebii tamen narratione colligitur, eas fuisse Lugdunensium martyrum ad Eleutherum litteras, quæ illum non ad Montanistas in Ecclesiam recipiendos inducerent, sed ab eorum potius communione avocarent. Masselius vero noster Dissert. Præv. in Irenæi libros, pag. 80, observat, opportune accidisse, ut cum Eleutherus laudatornm martyrum litteras acc pisset, Praxeas ex Asia Romam veniens, ipsi Montanistarum fraudes retegeret; iisque detectis, litteras in Montani, Priscæ et Maximiliæ gratiam jam emissas revocare persuaderet. In eamdem opinionem, ut quæ probabilis et commoda videatur,ultro propenderem. Quia tamen una nititur Tertulliani narratione, in qua non Eleutherus nominatim, sed simpliciter Romanus pontifex, hortante Praxes,

hujus narrationis sint adjuncta, quæ in Eleutheri successorem aptius conveniant: satius visum est hanc mutationem Victori ascribere. Quippe Praxeas, ut Tertullianus loquitur, Romanum pontificem, « præcessorum ejus auctoritates defendendo, coegit litteras pacis » in gratiam Montani «< jam emissas revocare.» Atqui Eleutherus proximus successor Soteris fuit, ad cujus annum quartum Cataphrygum seu Montanistarum originem Eusebius refert.Non igitur Praxeas Eleuthero præcessorum ejus auctoritates,» sed unius Soteris auctoritatem adversur Montanistas proferre potuisset. Deinde ex verbis Tertulliani conficitur, Praxeam in urbem venisse, ibique hæresim suam disseminasse. Aliunde vero notuin est hæresim illius non prius erupisse, quam Victor pontificatum adeptus esset.

Certius est Gallicanos fratres una cum relatione eorum quæ martyres Lugduni passi fuerant, privatum de Montano, Alcibiade ac Theodoto judicium suum, « religiosum, inquit Eusebius,et cum orthodoxa fide accuratissime consentiens,» ad Asiæ et Phrygiæ Ecclesios misisse. Idem judicium simul eos Eleuthero notum fecisse valde probabile est. Hoc certe, Eusebio ipso teste, confirmabant, << prolatis interfectorum apud se martyrum variis epistolis, quas illi, dum in vinculis adhuc essent, partim ad fratres in Phrygia degentes, partim ad Eleutherum Romanæ urbis episcopum scripserant.»> Nec ambigendum videtur, quin litteras illas conscripserint martyres, postquam Alcibiadem, cujus austera vivendi ratio Montanistis favere videbatur, « non recte neque ordine facere » Attalo revelatum fuit. Const. Vide infra ad fin. Epist. Vienn. et Lugdunensium.

Interea statuit sine idoneo, imo spreto valido Viennenses fuisse partium Montanistarum, quamtestimonio Semlerus, martyres Lugdunenses et vis catholici postea hæc nomina suis fastis inscripserint. Observat. nov. §§ 28 et 43. Sed plura de hac re, quando ad finem Fpistolæ fratrum Vienn. et Lugd. venerimus. Ostendere autem vult in notis ad Eusebium Valesius, S. Irenæum litteras martyrum ad Eleutherum nunquam reapse pertulisse, propter angustias Ecclesiæ Lugduni retentum; nam rogatum quidem fuisse eum a mariyribus et ab omni clero Lugdunensis Ecclesiæ, ut litteras ipsorum ad Eleutherum deferret, idque ipsum se facturum promisisse, verum cum Pothini episcopi mors subsecuta esset, Irenæum id præstare non potuisse; postea vero Lugdunenses fratres persecutione finita ad Eleutherum easdem litteras adjuncta sua epistola per alium quemdam misisse, Irenæo jam episcopo facto. Hæc quidem Valesius; cum vero Irenæi iter reapse factum fuisse Eusebius satis aperte significet, Hieronymusque De viris ill. cap. 35, Didem diserte affirmet, rationes quidem allatæ fidem ei demere haud valent. Neque aliter sentiunt Gavius in Vitt. PP. Apostol., Basnagius in Annalibus, ad an. 177; Massuetusque in Iræneum 2,art. 1. Rem. dubiam relinquit Tillemontius Memor. Eccl. tom. III, S. Irénée, art. 3, p. 36. Hieronymus vero 1. c. sic scribit: « Irenæus Pothini episcopi,qui Lugdunensem in Gallia regebat Ecclesiam, presbyter, a martyribus ejusdem loci ob quasdam Ecclesiæ quæstiones legatus Romam missus, honorificas super nomine suo ad Eleutherum episcopum perfert litteras. Postea jam Pothino prope nonagenario ob Christum martyrio coronato, in locum ejus substituitur. >>

(28) Σε ἐν πᾶσιν.... καὶ ἀεί, Deest σε in codd. mss. Bodl. et Norfolc., et y apud Niceph. Vertit Rufinu, tanquam si πάλιν pro ἐν πᾶσιν legisset, hoc modo: Valere te in Deo iterum et semper opla

mus.

(29) Πάτερ Ελεύθερε. Cod. Reg., Maz, et Fuket.

ματα προϋτρεψάμεθα τὸν ἀεδλφὸν ἡμῶν καὶ κοινωνὸν Α ret, fratrem et collegam nostrum Irenæum hortati Εἰρηναῖον διακομίσαι· καὶ παρακαλοῦμεν ἔχειν σε αὐτὸν ἐν παραθέσει, ζηλωτὴν ὄντα τῆς διαθήκης τοῦ Χριστοῦ. Εἰ γὰρ ᾔδειμεν τόπον τινὶ δικαιοσύνην (30) περιποιεῖσθι, ὡς πρεσβύτερον Ἐκκλησίας, ὅπερ ἐστὶν ἐπ' αὐτῷ, ἐν πρώτοις ἂν παρεθέμεθα (34).