Изображения страниц
PDF
EPUB

AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC TOMO XXIII CONTINENTUR.

EUSEBIUS PAMPHILI CÆSARIENSIS EPISCOPUS.

Commentaria in Psalmos.

Col.

65

Ex Typis MIGNE, an Petit-Montrouge.

ΤΟΥ ΠΑΜΦΙΛΟΥ

ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΑ ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΨΑΛΜΟΥΣ.

EUSEBII PAMPHILI
COMMENTARIA IN PSALMOS.

Ex mss. codicibus eruta, Latine versa, ac notis illustrata, studio et opera D. Bernardi Da
MONTFAUCON, presbyteri et monachi ordinis S. Benedicti, e congregatione S. Mauri.

(Collectio nova Patrum et scriptorum Græcorum, Parisiis, 1707, in-fol., tom. I.)

CLEMENTI XI PONTIFICI MAXIMO.

Cum per Romanum otium colloquio non semel dignatus tuo, Sanctissime Pater, Græcarum quas apprime calles, disciplinarum maximam in te curam animadverterim, ea mihi cum stimules addidit, ut jam multis annis initum Græcarum Musarum curriculum prosequerer ; tum animos fecit, ut hasce lucubrationes meas Sanctitati Tuæ nuncuparem. Est quippe illud iis qui veterum monumentis eruendis ætatem conterunt, nec modicum ad operam navandam incitamentum, cum ii qui dignitate et amplitudine cæteris præstant, parem in re litteraria gradum gustu et peritia rerum assecuti sunt. Cum autem, Sanctissime Pater, rei ecclesiasticæ juxta ac litterariæ judex arbiterque sedeas, quorum aliud tibi summa virtus omnium conjuncta votis detulit, aliud eximia disciplinarum omnium notitia una conciliavit; cui potius labore et sudore nostro parta offeramus, quam ei qui non eruditione minus quam dignitate cæteris antecellat?

Eusebii itaque nostri Commentaria in psalmos Sanctitati Tuæ sistimus. Opus sane egregium, si Scripturæ sacræ notitiam, veterum interpretum copiosam supellectilem, doctas de cujusque psalmi auctore et tempore observationes spectaveris. Huc accedunt frequentes contra atheos ac impios velitationes, ac de Psalmorum sententia, tum litterali, tum mystagogica accuratissimæ meditationes, et alia multa queis rudiores animi ad pietatem perfectiores autem, ad sublimem Scripturæ sacræ notitiam informari solent. Hæc ex diuturna tractatione Eusebius, Pamphili martyris Scripturarum scientissimi contubernio nobilitatus, apprime calluit, hæc docte disseruit et explanavit; unde merito sane Hieronymus eruditissimos hosce Commentarios esse pronuntiat. Quorum tanta fuit apud veteres existimatio, ut Occidentalis Ecclesiæ lumen illud Eusebius Vercellensis in Latinorum usum totum opus, submotis tamen iis quæ Arianismum olerent, Latine fecerit. Hujus nos diligentiam œmulantes, ne, jamdiu tanti viri interpretatione amissa, nostra ætas hoc insigni opere orbata, segnitiei nobis notam inureret, ex bibliothecis erutum et Latine versum publicamus, tibique offerimus, ut tuis, Sanctissime Pater, auspiciis felicius in lucem prodeat, teque duce faciles sibi paret ad rempublicam litterariam aditus.

Verum non perinde laudandus Eusebii conatus Sanctitati Tuæ videatur, si ad doctrinam de Trinitate, si ad vitiatam de Verbo Dei sententiam animum attenderis. Est enim corum, qui nimis ingenio doctrinæque suæ fidunt, perpetuus ille scopulus, ut cum suo marte religionis capita definire audeant, a veræ fidei tramite passim aberrent. Possem innumerabiles PATROL. GR. XXIII.

1

:

proferre, qui nova tentata ejus explanandæ via, naufragium fecerunt; verum unus esto Eusebius salis is in exemplum cunctis offeratur. Nam si vir ille tantus, tot disciplinis excultus, ubi sese fidenter sacrorum interpretem præstitit, tantum a veræ pietatis sententia deflexerit, quid aliis sperandum, qui non paribus ingenii doctrinæque dotibus instructi, parem tamen aleam subire non vereantur? Una, una est veræ fidei anchora, statuta scilicet Ecclesi hujus tu, Summe Pontifex, caput, antistesque sacrorum, cui religionis jura dicere in officio est. Ab hac vero norma quisquis aberraverit, huic extrema et certa pernicies est pertimescenda.

Accedit igitur ad pedes Sanctitatis Tuæ Eusebius ille Pamphili, ut ejus de Verbo Dei dectrina, quam cum ex pestiferorum hominum afflatu, tum ex ingenii sui arbitrio protulit, judicium subeat tuum. Verum talibus onustus mercibus vix conspectum illum ferret, vix illam oculorum orisque dignitatem sustineret, nisi permista malis bona innumera, nisi multa offerret, quæ passim in opere decerpi possint emolumenta: ut hac in re nobis Eusebii diligentiam laudare liceat, si minus liceat in aliis doctrinæ sinceritatem. Nos vero, etsi pro more nostro hæc ad codicum fidem, uti se dabant, publica fecerimus, Eusebii tamen Vercellensis cautionem alia cautione pensamus : in præliminaribus quippe, Eusebii de Verbo Dei opinionem, non ex his modo Commentariis, sed ex aliis item scriptis ejusdem aperimus, confutamus: ac ne malum occultis subinde verbis obvolutum latius serpat, a quibus cavendum sit indicamus, et argumenta contra fidem oblata pro virili depellimus.

Huic nostræ operæ, Sanctissime Pater, si calculum addideris, si hæc studio vigiliisque nostris parta lubenti animo acceperis, unus nobis instar omnium auctor eris, ut cæteris quæ per otium parantur, alacrius manum admoveamus. Te quippe hoc in honoris culmine, hac in specula sedente, ad virtutis studium, et ad litterarum cultum acuuntur animi; ut spes sit afflictam et labantem in dies rem litterariam ope et patrocinio tuo restauratum iri. Qued omni exspectatione maturius accidet, si nobis fausta precantibus faverit omnium moderator alle, qui rebus prospicit humanis, nec te modo incolumem diutius servaverit, sed etiam tranquilla pacataque tempora plebi suæ providerit, quod cum primis efflagitat,

Sanctitatis Tuæ,

Obsequentissimus et addiclissimus filius et servus, F. Bern. DE MONTFAUCON.

PRÆLIMINARIA

IN EUSEBII COMMENTARIA IN PSALMOS.

PROOEMIUM.

Tantum sibi nomen in re litteraria peperit Eusebius Casariensis, ut cum in ejus scriptis restaurandis, si prostent, eruendis, si lateant, opera navatur, id in præcipua officii parte ponant eruditi. Is enim tot in historia, in chronologia, in antiquitatis notitia, ingenii sui specimina dedit, ut cum primis Ecclesiæ scriptoribus censeri mereatur. Unum restabat in quo nullidum Eusebii peritiam internoscendi potestas fuerat, interpretatio videlicet Scripturarum. Qua in re cum non minoris apud veteres pretii fuerit, temporum tamen injuria ignotus pene ad nostrum ævum mansit. Jam vero ubi celeberrimi ili in Psalmos commentarii, situ et vetustate pene obruti, in lucem veniunt, in omnibus sui se similem

A prodit Eusebius: qui si quantam eruditionis, tantam sinceræ fidei laudem tulisset, vix parem admitteret. Hos itaque commentarios, diu expetitos, sed nunquam tentatos, tibi, lector erudite, legendos sistimus. Versionem porro Latinam pro more nostro ita adornavimus, ut, etsi compendiaria, ut plurimum, via dicta Eusebii interpretemur, Græca tamen non penitus e vestigio sectemur: neque enim importuno scrupulo ita litteræ hæremus, ut concinnam sententiæ exprimendæ rationem deseramus, non nescii, iis qui talem vertendi modum aggressi sunt, non feliciter cessisse conatum. Quam vero Latinæ linguæ peregrinitatem intulerunt Ecclesiæ Patres, eam non omnino exuere licitum fuit: neque enim abstineri potest a vocibus diuturno scripto

rum Ecclesiæ usu tritis, ut sunt, mortificare, vivifi- A haberi, ac maturandæ editionis auctor fuit. Accer

care, persecutio, tribulatio, et similes, quæ quodammodo consecratæ, et in libris frequenti Scripturæ lectione intermistis prorsus necessariae sunt. Ubi Occurrunt Scripturæ sacræ dicta, Vulgatam, si res ita ferat, sequimur: sed quando ex Veteri Testamento sententiæ afferuntur, quia plerumque Vulgata, ex Hebræo expressa, cum Græca versione non quadrat, tum necesse prorsus est litteræ obsequi, aliamque interpretationem parare: quod item necessario præstandum sicubi vel lectio diversa, vel Eusebii sententia aliam versionem postulat. In decursu autem operis breves rarasque notas dedimus: quia ea si huc illuc conjiciantur, vulgo pereunt inobservatæ, intactæ. Quare si quid in his commentariis notatu dignum occurrit, id in præliminaria contulimus, ubi de stylo, de genere interpretanli, de doctrina, de disciplina deque aliis, quæ omnia unum sub aspectum conjicere e re fore visum est neque putamus eruditis et sagacibus consilium displiciturum.

CAPUT PRIMUM.

COMMENTARII EUSEBII EX QUIBUS CODICIBUS PRODEANT. 1. De codice Taurinensi cardinalis Perronii. 11. De codice cardinalis Coislinii. III. De Colbertino et catenis Regiis. IV. Græci Eusebio et aliis suspecta fidei scriptoribus infensi. V. Catena commentaFios pessumdederunt. VI. De præfationibus Eusebii.

B

situm itaque codicem deprehendi ipsissimum esse commentarium Eusebii, quem cardinalis Perronius in Italia degens ex antiquioribus codicibus exscribi curaverat. Is etsi ad centesimum usque et duodecimum psalmum pertingeret, in multis deficiebat ; ita ut etiam psalmi a quadragesimo octavo ad octogesimum abessent, in cæterisque non pauca deside

rarentur.

II. De codice cardinalis Coislinii.

Tunc iteranda mihi diligentia fuit, ut si quid in illo deesset, aliorum subsidio sarcire possem. Forte fortuna accidit ut in bibliotheca Segueriana alter codex Eusebii in Psalmos adesset. Hunc ab eminentissimo cardinali Coislinio impetravi, qui qua pol· let bumanitate et beneficentia, suadente ac monen te domino de la Vergne, in publicum usum codi cem hujusmodi commodare nobis dedignatus non est. Habet is Psalmos cum commentariis plenis inLegrisque a quinquagesimo ad nonagesimum quintum; ita ut hujus adminiculo lacunam illam ingentem explendi facultas esset. Quod sane mihi inopinatum et gratum accidit: nam solent esse qua minus exspectantur lætiora. Est porro codex ille deci. cimi sæculi, egregiæ notæ, cui titulus hujusmodi secunda manu xu sæculi præfixus est: EsεGiov τοῦ Παμφίλου Αρειανοῦ ἐξήγησις εἰς τοὺς ν' ψαλ μοὺς τοῦ Δαυΐδ, τοὺς ἀπὸ να' ἕως ρ', id est, Eusebii Pamphili Ariani expositio in quinquaginta psalmos C Davidis, a quinquagesimo primo ad centesimum. Nam plerique omnes Græci Eusebium, nec immerentem, pro Ariano passim habuerunt. Codex autem ille temporum injuria postremis quinque psalmis multatus est. nam in nonagesimum quintum desinit.

I. De codice Taurinensi cardinalis Perronii. Commentarios Eusebii in Psalmos in bibliotheeis latere multorum narratu jam pridem acceperam : verum haud certis notis indiciisque; alii eniin quod rumore nuntio, nonnullisque referentibus audierant, nulla data experiundi facultate, dictitabant; alii indicibus codicum decepti, quædam in Psalmos ἀποσπασμάτια, Eusebii nomine insignita, pro veris Eusebii commentariis habuerant. Annis vero ab hinc circiter decem renuntiarunt sodales nostri Sancti Taurini Ebroicensis monachi, exstare in bibliotheca sua, quæ olim cardinalis Perronii fuerat, antiquissimum codicem commentariorum Eusebii Casariensis in Evangelia, ac recentiorem alium in quo commentarii ejusdem in Psalmos. Tum animo utriusque operis publicandi, rogavi ut mihi antiquioris illius copiam facerent. Mittitur, evolvo, et D statim fucum olfacio. Quia enim his commentariis, ex variorum interpretationibus consarcinatis, vulgati illi Eusebii canones erant præfixi, hinc Eusebio totum ascriptum fuerat. Pari igitur me fortuna usurum in codice alio, quem recentiorem prædicabant, ratus, consilium intermisi: ac ut principia sese dabant, de restituendis Eusebii commentariis prope despondebain animum. Sub hæc cum vir cl. Boivinius, Græce peritissimus, istac haberet iter, renuntiavit non ex variis scriptoribus, neque ex catenis collectum, sed verum commentarium isthic

III. De codice Colbertino et de catenis Regiis. Cætera quæ deficiebant ex codice Colbertino 646, admodum recenti et ex catenis Regiis 1807 et 1878, nonnulla item ex catena Corderii, mutuati sumus; sunt autem catenæ illæ mss. optimæ notæ et x sæculi. Neque tamen id consequi potuimus ut totum commentarium ad ultimum usque psalmum in lucem proferre liceret: in nullo enim ex memoratis codicibus ultra centesimum decimum octavum psalmum, quidpiam offertur (a). Quodque per mihi mirum visum est, catenæ illæ Regiæ quæ usque ad centesimum decimum octavum psalmum interpretationibus Eusebii utuntur, ita ut nullus veterum interpretum adeo frequentatus occurrat, in centesimo decimo octavo psalmo ita finem faciunt Eusebium in medium afferendi, ut ne verbum quidem ulterius Eusebii compareat.

IV. Græci Eusebio et aliis suspectæ fidei scriptoribus infensi.

Unde conjectare forte liceat a multis jam sæculis Eusebii commentarios hac posteriore sui parte

(a) Hanc lacunam supplevit cardinalis Angelo Mai. Ejus præfationem his præliminaribus subnectimus. EDIT. PATR.

15

truncatos librariorum incuria fuisse, quia scilicet A θως ἐφαρμόσεις αὐτῷ τὰ δι' ὅλου τοῦ ψαλμοῦ δηλού. μενα, ἃ καὶ αὐτοὶ κατὰ τὸν οἰκεῖον καιρὸν ἐπιθεωρή scriptores illos, qui ob temeratam fidem male aucoμev, i. e., Consequenter ad hæc ipsi (Christo scilidiebant, non libenter exscriberent. Atque hinc etiam fuerit quod Origenis, Theodori Heracleote, Apolli- cet) coaptabis ea quæ in toto psalmo declarantur, quæque nos suo tempore speculabimur. Verum non narii, Didymi, et Theodori Mopsuesteni commentaanimadvertit ille hic agi de fusiore ejusdem psairii in Psalmos jamdiu, exceptis Catenarum laciniis, mi interpretatione, quæ lib. IX Demonstrationis pessum ierint. Hi quippe scriptores, violatæ fidei evangelicæ legitur, p. 433, (a) ubi pluribus depugnat sive rei, sive suspecti, adeo perosi Græcis erant, ut Eusebius totum psalmum ad Christi post baptismum ne nomen quidem proferrent sine indignantis animi tentationem pertinere. Unde nihil hic de comniensignificatione. Hinc est quod plerumque in codicibus Græcis, ubi Origenes, Eusebius, Apollinarius, tariis in Psalmos: neque usquam puto Eusebium in in medium afferuntur, ad marginem scriptum ob- iis quæ jam supersunt operibus eorum meminisse, puta quia cum hos commentarios postremis vitæ serves, evon, mentiris. Incidi ego in centonem annis adornarit, vel nulla vel pauca secundum hæc Colbertina bibliothecæ manuscriptum, qui ad sinedidit. gula Origenis, Eusebii, Apollinarii, etc., loca, singularem hanc cautionem, minio exaratam, in mar- B gine affert, ȧvá spá ool, anathema tibi. Quamobrem miror hunc Eusebii commentarium ad nos usque devenisse quam enim interitui proximus fuerit indicat codicum illa paucitas, qui etiam non prorsus integrum exhibeant.

V. Calenæ commentarios pessumdederunt.

Nec una ca est tantæ jacturæ causa: verum quando catenarum usus in orbem invectus est, illa interpretum varietas ita Græcorum animos demulsit, ut commentarios illos plenos integrosque negligerent: unde vix ferendum damnum res cum ecclesiastica tum litteraria subiit. Nam ii catenarum collectores, cum gustu et peritia rerum non valerent, missis vulgo iis, quæ vel ad historiam vel ad disciplinam, vel ad lectionem veterum interpretum pertine- € rent, ea solum excerpserunt, quæ sui captus erant.

VI. De præfationibus Eusebii.

Præfationes illæ Græcæ quæ commentariis præmittuntur ex codice Taurinensi prodeunt, similiterque argumenta psalmorum, ad mystagogicum cujusque psalmi sensum ut plurimum concinnata, quæ omnia haud dubie ab ipso Eusebio sunt adornata. Nam Eusebianæ illæ præfationes variis commentariorum locis adeo affines sunt, ut eamdem utrobique Eusebii manum statim deprehendas. Argumenta vero non in Taurinensi modo codice, sed etiam in prima catena Regia, quæ decimi sæculi es, Eusebii nomine comparent.

CAPUT II.

COMMENTARII EUSEBI IN PSALMOS A QUIBUS ANTIQUIS
SCRIPTORIBUS LAUDATI.

1. Eusebius hos commentarios nusquam memorat.
11. Hieronymus laudat. III. Eusebius Verceilensis
Latine transtulit. IV. Theodoretus eorum meminit.
V. Itemque Gelasius.

1. Eusebius hos commentarios nusquam memorat. Opinatur vir cl. Tillemontius se commentarii in Psalmos sub hæc edendi notam et pollicitationein Eusebii deprehendisse in Demonstratione evangelica, lib. v, c. 21, ubi de psalmo Qui habitat in adjutorio Altissimi, loquens, hæc habet: Toútotę axoλoú

II. Hieronymus laudat

Qui prior itaque hos commentarios memoravit est Hieronymus in libro De scriptoribus ecclesiasticis, ubi hæc de Eusebio: Eusebius Cæsareœ Palestine episcopus, in Scripturis divinis studiosissi mus, et Bibliothecæ divinæ cum Pamphilo riartyre diligentissimus pervestigator, edidit infinita volumina. Sub hæc autem enumeratis aliis, hæc adjicit: Et in CL psalmos eruditissimos commentarios, et multa alia. In epistola autem sua ad AugustiBum, quæ jam in editis Augustini LXXV numero es!, talia fatur: In explanatione Psalmorum, quos apud Græcos interpretati sunt multis voluminibus, primus Origenes, secundus Eusebius Cæsariensis, tertius Theodorus Heracleotes, quartus Asterius Scythopolitanus, quintus Apollinaris Laodicenus, sextus Didymus Alexandrinus. Feruntur et diversorum in paucos psalmus opuscula; sed nunc de integro Psalmorum corpore dicimus. Apud Latinos autem Hilarius Piclaviensis, et Eusebius Vercellensis episcopi, Origenem et Eusebium transtulerunt. Quorum priorem el noster Ambrosius in quibusdam secutus est. Ubi intelligas ab Hilario Origenis commentarios transiatos esse, ut habet idem Hieronymus cum de Hilario agit; ab Eusebio autem Vercellensi gentilis sui Cæsariensis commentarios Latine datos fuisse.

III. Eusebius Vercellensis eos Latine transtulit. Eusebius itaque Vercellensis hos commentarios Latine transtulit, ut alibi narrat idem Hieronymus : Edidit, inquit, ille in Psalmos commentarios EuD sebii Cæsariensis, quos de Græco in Latinum verteral. Quia vero hi commentarii erroribus aspersam de Filio Dei sententiam passim præferrent, ca expunxit Vercellensis quæ Arianam hæresim saperent, eodem teste Hieronymo Contra Vigilantium. Si igitur, ait, quæ bona sunt transtuli, et mala vel ́aptavi, vel correxi, vel tacui, arguendus sum, cur per me Latini bona ejus habeant, et mala ignorent? Sic hoc crimen est, arguatur et confessor Hilarius, qui Psalmorum interpretationem et homilias in Job ex libris ejus, id est, ex Græco in Latinum transtulit; sit in culpa ejusdem confessionis

(a) Hic, et infra non semel, revocatur lector ad numeros crassiores qui librorum Demonstrationis el Præparation's textui inseruntur Patrologiæ nostræ Græcæ tom. XXI et XXII. EDIT.

« ПредыдущаяПродолжить »