δὲ προσέθηκαν ἐμοὶ τὰ ἑαυτῶν κακά. « Εδωκαν ο γοῦν A mihi addiderunt. Dederunt, igiture in escam meam

49

fel, et in siti mea potaverunt me aceto; › non solum tempore passionis meæ, sed in sequentibus blasphema contra me dicta proferre perseverantes. Quare, secundum Aquilam, pro illo, e addiderunt, dicitur, enarrabunt; secundum Symmachum vero‹enarrabant. Non enim sat illis fuit quod semel ipsum vulnerassent, et talia contra cun ausi fuissent; sed quasi re bene gesta gloriosi, ausus suos filiis enarrabant. Quoniam igitur illi talem portionem cooptarunt, quem tu percussisti persequentes, iniquitates autem et impietates in se et in filios suos coacervantes; jure adjicitur: «Ap pone iniquitatem super iniquitatem ipsorum, id est,appones : ipsis namque malorum accessio erit. Alia enim nobis hominibus ex interioribus eveniunt; alia vero aliunde ex sequentibus interiora nostra. Quare alicubi Deo dicitur: Cum sancto sanctus eris, et cum perverso perverteris 4. In lege quoque ex ipsius persona dicitur: Si veniatis ad me obliqui, accedam et ego ad vos animo obliquo ". » Quia igitur illi quasi funiculo oblonga peccata sua trahebant, jure tu quoque justus judex appones iniquitatem super iniquitatem ipsorum ; ad priorem illam, aliam imputans. Imo quoque ait : Non intrent in justitiam tuam. › Nam justitia quidem tua justos advocat, omnesque ad intima regni tui secundum promissionem recipit. Qui vero talia ausi sunt non intrabunt cum iis qui una cum justitia tua ingressuri sunt: sed neC que in libro viventium scribentur ; imo contraria iis qui descripti sunt patientur. Etiamsi enim gratia, donati mea aliquando in libro viventium, patrum suorum apud Deum viventium causa, conscripti fuerint, ita ut et ipsis promissa oblata sint; at quoniam talia sunt ausi, deleantur de libro viventium. Libri autem viventium rationem explicans, subdit postea, e Et cum justis non scribantur. Electione quippe facta eorum qui in mundo erant hominum, alii quidem vita quæ apud Deum est digni, ob propriam justitiam apud ipsum describentur; qui autem ex libro delebuntur, ii erunt qui vite principem repudiarunt. Εt hic finis erit Et eorum qui jam memorata contra Servatorem nostrum aggressi sunt. Quæ sequuntur autem, in ltiorem formam mutantur: nam inde evangelica gratiæ initium ducitur.

«εἰς τὸ βρῶμά μου χολὴν, καὶ εἰς τὴν δίψαν μου ἐπότισάν με ὄξος· κ οὐ μόνον καθ ̓ ἂν ἔπασχον ὑπ' αὐτῶν καιρὸν, ἀλλὰ καὶ ἐν τοῖς μετὰ ταῦτα χρόνοις ταῖς κατ' ἐμοῦ βλασφημίαις παραμένοντες. Διὸ κατὰ τὸν ̓Ακύλαν, ἀντὶ τοῦ, « προσέθηκαν, ο διηγήσονται, εἴρηται κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον, « ἐξηγοῦντο. » Οὐ γὰρ ἀπήρκει τὸ ἅπαξ ποτὲ τραυματίσαι αὐτὸν, καὶ τοιαῦτα κατ' αὐτοῦ τολμῆσαι· ἀλλ' ὥσπερ ἐπὶ κατορθώμασιν ἐγκαι χώμενοι τοῖς ἑαυτῶν τέκνοις, τὰ κατ' αὐτοῦ τολμηθέντα αὐτοῖς διηγοῦντο. Ἐπεὶ τοίνυν αὐτοὶ ταύτην είλαντο τὴν μερίδα, διώξαντες μὲν ὃν σὺ ἐπάταξας, ἀνομίας δὲ καὶ ἀσεβείας ἐφ' ἑαυτοὺς καὶ ἐπὶ τὰ τέκνα αὐτῶν σωρεύσαντες· εἰκότως ἐπιλέγεται τούτοις· « Πρόσθες ἀνομίαν ἐπὶ τὴν ἀνομίαν αὐτῶν· ἀντὶ τοῦ, • προσθήσεις· » ἔσται γὰρ αὐτοῖς κακῶν προσθήκη. Β Τὰ μὲν γὰρ ἐκ τοῦ ἐφ' ἡμῖν ἀνθρώποις γίγνεται, τὰ δὲ ἐκ τῶν ἐπακολουθούντων ἔξωθεν τῷ ἐφ' ἡμῖν. Διὸ λέλεκται που πρὸς τὸν Θεόν· « Μετὰ ὁσίου ὁσιωθήσῃ, καὶ μετὰ στρεβλού διαστρέψεις· Καὶ ἐν τῷ νόμῳ δὲ εἴρηται ἐκ προσώπου αὐτοῦ. Καὶ ἐὰν πορευθῆτε πρὸς μὲ πλάγιοι, πορεύσομαι κἀγὼ πρὸς ὑμᾶς θυμῷ πλαγίῳ. » Ἐπεὶ τοίνυν αὐτοὶ ὥσπερ μακρῷ σχοινίῳ τὰς ἀνομίας ἑαυτῶν ἐπεσπάσαντο, εἰκότως καὶ σὺ ὁ δίκαιος κριτής προσθήσεις ἀνομίαν ἐπὶ τὴν ἀνομίαν αὐτῶν· δευτέραν αὐτοῖς πρὸς τῇ προτέρα λογιζόμενος. Ἀλλὰ καὶ . Μὴ εἰσελθέτωσαν, φησίν, ἐν δι καιοσύνῃ σου. » Ἡ μὲν γὰρ σὴ δικαιοσύνη δικαίους εἰσκαλεῖται, καὶ πάντας εἰς τὰ ἐνδοτάτω τῆς σῆς βα σιλείας κατὰ τὰς ἐπαγγελίας ὑποδέχεται· οἱ δὲ τοι αῦτα τολμήσαντες οὐκ εἰσελεύσονται μετὰ τῶν τῇ σῇ δικαιοσύνῃ συνελευσομένων· ἀλλ ̓ οὐδὲ ἐγγραφήσονται ἐν βίβλῳ ζώντων· τοὐναντίον δὲ πείσονται τοῖς ἐγγραφομένοις. Εἰ γὰρ καὶ πρῶτοι τῆς ἐμῆς χάριτος ἀξιωθέντες ἐνεγράφησαν ποτε ἐν τῇ βίβλῳ τῶν ζών των διὰ τοὺς παρὰ τῷ Θεῷ ζῶντας πατέρας αὐτῶν, ὡς καὶ αὐτοῖς δεδόσθαι τὰς ἐπαγγελίας· ἀλλ' ἐπεὶ τοι· αῦτα τετολμήκασιν, ο Ἐξαλειφθήτωσαν ἐκ βίβλου ζώντων. » Διασαφῶν δὲ τὴν ἔννοιαν τῆς βίβλου τῶν ζώντων, ἐπιλέγει ἑξῆς· « Καὶ μετὰ δικαίων μὴ γρα φήτωσαν. » Εκλογῆς γὰρ γιγνομένης τῶν κατὰ τὸν ἀνθρώπινον βίον, οἱ μὲν ζωῆς ἄξιοι τῆς παρὰ τῷ Θεῷ διὰ τὴν οἰκείαν δικαιοσύνην ἀνάγραπτοι γενήσονται παρ' αὐτῷ· οἱ δὲ ἀπόβλητοι τῆς βίβλου ἔσονται οἱ τὸν ἀρχηγὸν τῆς ζωῆς παραιτησάμενοι. Καὶ τοῦτο μὲν D τὸ τέλος τῶν τὰ προλεχθέντα κατὰ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν τετολμηκότων· τὰ δ ̓ ἑξῆς ὁ λόγος ἐπὶ τὸ φαιδρότερον μεταβάλλει, ἐντεῦθεν λοιπὸν τῆς εὐαγγελικῆς χάριτος ἀπαρχόμενος.

30

«Πτωχὸς καὶ ἀλγῶν ἐγώ εἰμι, ἡ σωτηρία σου, ὁ Θεὸς, ἀντελάβετό μου.» Ο εἰπὼν ἐν Εὐαγγελίοις· ! Μάθετε ἀπ ̓ ἐμοῦ, ὅτι πρᾶός εἰμι καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ, ο διὰ τῶν προκειμένων πτωχὸς καὶ ἀλγῶν ἐγώ εἰμι, φησί. Πτωχὸς δὲ ἦν τὸν πλοῦτον τῆς αἰωνίου βασιλείας ἀποθέμενος. Διό φησιν ὁ Παῦλος· ι Ἰησοῦς Χριστὸς πλούσιος ὤν, δι' ἡμᾶς ἐπτώχευσεν, ἵνα ἡμεῖς τῇ αὐτοῦ πτωχείᾳ πλουτήσωμεν. » Αλλὰ καὶ « ἀλγῶν » "Psal. xvii, 26, 27. to Levit, xxvi, 23, 24. se Matth. x1, 29. " ll Gor. vult, 9.

VERS. 30, 31. Ego sum pauper et dolens, salus tua, Deus, suscepit me. Qui in Evangeliis dixit : Discite a me quia mitis sum et humilis corde ",, in præsenti se pauperem et dolentem dicit. Pauper autem erat, depositis æterni regni divitiis. Quamobrem ait Paulus: Jesus Christus cum dives esset, propter nos inops effectus est, ut nos ejus inopia divites essemus ". . Sed etiam e dolens . fuit ; quare

1

supra dicebat : « Εt super dolorem vulnerum meo- Α γέγονε διὸ ἔλεγεν ἀνωτέρω· ι Καὶ ἐπὶ τὸ ἄλγος τῶν

53

rura addiderunt. › Dolebat enim pro iis qui in perniciem ibant, et patiebatur eorum causa qui ad salutem abs se procuratam non accederent. Ideo seu dolens clamabat: ‹ O generatio incredula et perversa, quousque vobiscum ero? quousque vos paliar sa ? » Ideo dicit : « Ego sum pauper et dolens, salus tua, Deus, suscepit me. • His porro salutem subindicat qua post mortem donandus est. Nam cum pridem infixus in limo profundi, venerit in altitudinem maris, ut in prophetia dicebat, jam vero dicit, c Salus tua, Deus, suscepit me : » aperte declarat se, postquam in altitudinem maris venerat, postquam memorata superius passus fuerat, patrocinium consecutum esse. Quare in vicesimo primo psalmo hymnum pro susceptione matuti- Β na , emittit. Deinde vero, ut patrocinium consecu tus, ad jucundiora sermonem convertit hymnis Patrem celebrans, cum ait, Laudabo nomen Dei cum cantico. Cum melodia autem et cantico sermones proferre, id signum gaudii et lætitiæ erat. Sed eliam e magnificabo eum, inquit, scilicet Patremn suum. Qui magnificabit postea subjicit, c in laude, sive, secundum Aquilam, e in gratiarum actione. Gratiarum vero actionem et laudem qua Patrem Filius magnificat intelliges, si Novi Testamenti mysteriis animum adhibens, ubi Ecclesia Dei per totum orbem ad gratiarum actiones, ad rationabilem et sine fumo cultum Deo offerendum instituta est. Laus isthæc et gratiarum actio corporeis hostiis, quæ olim secundum legem Moysis offerebantur, C multo præstantior est. Quamobrem adjicit : « Et placebit Domino super vitulum novellum, cornua producentem et ungulas. Si namque de iis Judæi gloriantur, sciant utique longe meliorem Deoque acceptiorem meam gratiarum actionem et laudem supra memoratis esse. Quamobrem secundum Symmachum dicitur, Et placebit Domino magis, quam bos taurus, ungulas difindens, cornutus. » Cur hic vitulum dicat, non aliud animal in sacrificio offerri solitum, non sine examine prætermittendum. Nam ex animalibus secundum legem Moysis immolari jussis, alia ex armento boum, alia ex grege ovium adducebantur, alia ex volatilibus ; quorum alia masculi, alia feminæ erant ; alia spontanea ex arbitrio, alia ex debito ; alia sacrificium salutaris, alia pro peccato vocabantur; alia pro summo sacerdote, alia pro universo populo, alia pro principe peccante offerebantur. Cum magnum itaque in his discrimen esset, nunquam ta men pro principe quolibet vel pro quopiam privato vitulus offerebatur. Vitulus masculus aliquando immolabatur; aliquando vero, cum tota synagoga in peccatum lapsa esset, sacerdos, qui universi populi seu caput erat, ut peccati consors vitulum offerebat. Hæc porro in Levitico deprehendas, in quo scribitur: Et locutus est Dominus ad Moysem

42 Matth. xv, 16. 38 Psal. xxi, 1.

D

τραυμάτων μου προσέθηκαν. » Ηλγει γὰρ ἐπὶ τοῖς ἀπολλυμένοις, καὶ ὑπερέπασχε τῶν μὴ προσιόντων τῇ δι' αὐτοῦ προξενουμένη σωτηρία. Διὸ ὥσπερ ἀλγῶν ἐβόα· « "Ω γενεὰ ἄπιστε καὶ διεστραμμένη, ἕως πότε μεθ' ὑμῶν εἰμι; ἕως πότε ἀνέχομαι ὑμῶν; » Διό φησι· « Πτωχὸς καὶ ἀλγῶν ἐγώ εἰμι ἡ σωτηρία σου, ὁ Θεός, ἀντελάβετό μου. » Αἰνίττεται δὲ διὰ τούτων τὴν μετὰ τὸν θάνατον αὐτοῦ σωτηρίαν. Εἰ γὰρ ένε πάγη εἰς ὕλην βυθοῦ, καὶ ἦλθεν εἰς τὰ βάθη τῆς θα λάσσης, ὡς διὰ τῶν τῆς προφητείας ἐδήλου, νυνὶ δὲ φησιν· « Ἡ σωτηρία σου, ὁ Θεὸς, ἀντελάβετο μου σαφῶς παρίστησιν ἀντιλήψεως τετυχηκέναι, μετά τὸ ἐληλυθέναι εἰς τὰ βάθη τῆς θαλάσσης, μετὰ τὸ πεπονθέναι τὰ προλεχθέντα. Διὸ καὶ ἐν κα' ψαλμῷ τὸν ε ὑπὲρ τῆς ἀντιλήψεως τῆς ἑωθινῆς, ἀνέπεμπεν ὕμ νον. Εἶθ ̓ ὡς τυχὼν ἀντιλήψεως, μεταβάλλει τοὺς λόγους ἐπὶ τὸ φαιδρότερον, ὕμνους ἀναπέμπων τῷ ἑαυ τοῦ Πατρί, ἐν οἷς φησιν· « Αἰνέσω τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ μετ' ᾠδῆς. Τὸ δὲ μετὰ μέλους καὶ ᾠδῆς λόγους προσφέρεσθαι σύμβολον ἦν θυμηδίας καὶ εὐφροσύνης. ̓Αλλὰ καὶ ο μεγαλυνῶ αὐτόν, » φησίν· δῆλον δ' ὅτι τὸν αὐτοῦ Πατέρα. Πῶς δὲ καὶ αὐτὸν μεγαλυνεῖ, ἐπιλέγει ἑξῆς, ι ἐν αἰνέσειν ἢ κατὰ τὸν ̓Ακύλαν, «ἐν εὐχαριστία. Νοήσεις δὲ τὴν εὐχαριστίαν καὶ τὴν αἴνεσιν δι' ἧς ὁ Υἱὸς μεγαλύνει τὸν Πατέρα, επιστήσας τοῖς μυστηρίοις τῆς Καινῆς Διαθήκης, ἐν οἷς καθ ̓ ὅλης τῆς οἰκουμένης ἡ Ἐκκλησία τοῦ Θεοῦ τὰς εὐχαριστίας καὶ τὰς λογικὰς καὶ ἀκάπνους λατρείας ἀναφέρειν τῷ Θεῷ παρείληφεν. Αὕτη δὲ ἡ αἴνεσις καὶ ἡ εὐχαριστία πολὺ κρείττων τυγχάνει τῶν σω ματικῶν θυσιῶν, τῶν κατὰ τὸν Μωϋσέως νόμον πάλαι προσαγομένων. Διὸ ἐπιλέγει· « Καὶ ἀρέσει τῷ Κυρίῳ ὑπὲρ μόσχον νέον, κέρατα εκφέροντα καὶ ὁπλάς. Εἰ γὰρ ἐπὶ τούτοις σεμνύνονται Ἰουδαίων παῖδες, ἔστωσαν, ὅτι πολὺ βελτίων καὶ τῷ Θεῷ προτιμοτέρα ἡ ἐμὴ εὐχαριστία καὶ ἡ ἐμὴ αἴνεσις τῶν προλεχθέν των. Διὸ κατὰ τὸν Σύμμαχον εἴρηται· ι Καὶ ἀρέσει τῷ Κυρίῳ μᾶλλον ἢ βοῦς ταῦρος διχηλών, κεράσ στης.» Διὰ τί δὲ ἐνταῦθα μόσχου μνημονεύει καὶ οὐχ ἑτέρου τινὸς τῶν προσφέρεσθαι εἰωθότων εἰς θυσίαν ζώων, ἄξιον μή ἀβασανίστως παρελθεῖν. Τῶν γὰρ κατὰ τὸν Μωϋσέως νόμον θύεσθαι προσταττομένων ζώων τὰ μὲν ἐξ ἀγέλης βοῶν προσήγετο, τὰ δὲ ἐκ προβάτων, τὰ δὲ ἀπὸ πετεινῶν· καὶ τὰ μὲν ἄῤῥενα, τὰ δὲ θήλεα· καὶ τὰ μὲν ἑκούσια κατά προαίρεσιν, τὰ δὲ κατὰ ὀφειλὴν· καὶ τὰ μὲν ὠνομάζετο θυσία σωτηρίου, τὰ δὲ ὑπὲρ ἁμαρτίας· καὶ τὰ μὲν ὑπὲρ τοῦ ἀρχιερέως προσεφέρετο, τὰ δὲ ὑπὲρ παντὸς τοῦ λαοῦ, τὰ δὲ ὑπὲρ ἄρχοντος ἡμαρτηκότος. Πολλῆς δὲ οὔσης ἐν τούτοις διαφορᾶς, οὐδὲ πώποτε ὑπὲρ τοῦ τυχόντος ἄρχοντος, οὐδ' ὑπὲρ ἰδιώτου ἀνδρὸς μόσχος ἀνεφέρετο. Ποτὲ δὲ ὁ μόσχος ὁ ἄῤῥην εθύετο, ἄλλοτε πᾶσα ἡ συναγωγὴ ἁμαρτίᾳ περιπεπτώκει, ὑπὲρ ἧς καὶ αὐτὸς ὁ ἱερεὺς ὥσπερ κεφαλὴ ὢν τοῦ παντὸς λαοῦ τῆς ἁμαρτίας κοινωνὸς τὸν μόσχον προσῆγε. Ταῦτα δὲ ἐν Λευιτικῷ εὕροις ἂν ἐπιστήσας, ἐν ᾧ

sacerdos qui unctus est peccaverit, ut peccare faciat populum, offeret pro peccato suo quo pecca vit, vitulum ex bobus immaculatum Domino ac deinde: Quod si omnis synagoga Israel ignoraverit, et latuerit verbum ex oculis synagogæ : aut fecerit unum ex omnibus præceptis Domini ; aut non fecerit, et deliquerit et cognoverit peccatum suum quo peccavit; offeret synagoga vitulum ex bobus pro peccato "*. Sub hæc autem pro sacerdote inducitur in sacrificium vitulus, nam dicitur: Et obtulit Moyses vitulum pro peccato : et imposuit Aaronet filii ejus manus super caput vituli pro peccato, et immolavit eum s. » Vides quibus de causis vitulus offerretur pro universa synagoga Israelis peccante, et pro summo sacerdote peccante; nec modo peccante, sed etiam populum in peccatum inducente; dicit enim: Si summus sacerdos, qui unctus est, peccaverit, ut peccare fa ciat populum. Pro quo Aquila sic interpretatus est In delictum populi. Quia igitur tempore passionis Domini summi sacerdotes et principes Judaicæ gentis convenerunt in unum adversus Dominum et adversus Christum ejus, totique populo perversionis auctores fuere, scriptum est enim: Principes sacerdotum et consilium totum quærebant falsum testimonium contra Jesum, qucmodo morti traderent eum 57; › ac rursum: ‹ Principes sacerdotum et seniores persuaserunt turbis ut peterent Barabbam, Jesum vero perderent *8. Jis porro qui talia ausi fuerant purgatione opus erat, et sacrificio, non alio quam vituli, ut Scriptura superius allata testificatur. Jure hic Servator noster ait : Non sensibilem ego vitulum profero, sed puram et incruentam hostiam, quam ego ipse in Ecclesia mea constitui, per incruentum et igne vacuum ministerium, quod laude persolvitur; quod sane Deo longe acceptius et gratius erit, quam ille Moysis lege assignatus vitulus. Quapropter dictum est : • Magnificabo eum in laude. Et placebit Deo, laus scilicet, super vitulum novellum, cornua producentem et ungulas. » Et sane veniam purgationemque cum principes sacerdotum, tum populus omnis consecuti essent, si novum et salutare Testamentum suscipientes, tali sacrificio fuissent

γέγραπται· ι Καὶ ἐλάλησε Κύριος πρὸς Μωϋσῆν λέ- A dicens : Loquere ad filios Israel, dicens : Si summus γων Λάλησον πρὸς τοὺς υἱοὺς Ἰσραὴλ λέγων· Ἐὰν ὁ ἀρχιερεὺς ὁ κεχρισμένος ἁμάρτῃ τοῦ λαὸν ἁμαρτεῖν, καὶ προσάξει περὶ τῆς ἁμαρτίας αὐτοῦ ἧς ἥμαρτε, μόσχον ἐκ βοῶν ἄμωμον τῷ Κυρίῳ, καὶ ἑξῆς· « Ἐὰν δὲ πᾶσα συναγωγὴ Ἰσραὴλ ἀγνοήσῃ, καὶ λάθῃ ῥῆμα ἐξ ὀφθαλμῶν τῆς συναγωγῆς· καὶ ποιήσωσι μίαν ἀπὸ πασῶν τῶν ἐντολῶν τοῦ Κυρίου, ἢ οὐ ποιηθήσεται, καὶ πλημμελῶσι, καὶ γνωσθῇ αὐτ τοῖς ἡ ἁμαρτία ἣν ἥμαρτον ἐν αὐτῇ· καὶ προσάξει ἡ συναγωγὴ μόσχον ἐκ βοῶν περὶ τῆς ἁμαρτίας. » Και μετὰ ταῦτα ἡ ἱστορία εἰσάγει ὑπὲρ τοῦ ἀρχιερέως θυσίαν μόσχον, ἐν οἷς εἴρηται· ι Καὶ προσήγαγε Μωϋσῆς τὸν μόσχον τὸν περὶ τῆς ἁμαρτίας, καὶ ἐπέθηκεν Ααρὼν καὶ οἱ υἱοὶ αὐτοῦ τὰς χεῖρας ἐπὶ τὴν κεφαλὴν τοῦ μόσχου τοῦ τῆς ἁμαρτίας, καὶ ἔσφαξεν Β αὐτόν. ὁρᾷς ἐπὶ ποίοις ὁ μόσχος προσεφέρετο ἐπὶ πάσῃ τῇ συναγωγῇ Ἰσραὴλ ἁμαρτούσῃ, καὶ ἐπὶ ἀρ χιερεῖ ἡμαρτηκότι· καὶ οὐχ ἁπλῶς ἡμαρτηκότι, ἀλλὰ καὶ τῷ λαῷ αἰτίῳ γενομένῳ ἁμαρτίας· λέγει γάρο • Ἐὰν ὁ ἀρχιερεὺς ὁ κεχρισμένος ἁμάρτῃ τοῦ τὸν λαὸν ἁμαρτεῖν·, ἀνθ ̓ οὗ ὁ ̓Ακύλας ηρμήνευσεν • Εἰς πλημμέλησιν τοῦ λαοῦ. Ἐπεὶ τοίνυν κατὰ τὸ σωτήριον πάθος οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ ἄρχοντες τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους συνήχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ κατὰ τοῦ Κυρίου καὶ κατὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ, τῷ τε παντὶ λαῷ διαστροφῆς αὐτοὶ γεγόνασιν αἴτιοι· γέγραπται γάρο « Καὶ οἱ ἀρχιερεῖς καὶ τὸ συνέδριον ὅλον ἐζή τουν ψευδομαρτυρίαν κατὰ τοῦ Ἰησοῦ, ὅπως θανωτών σωσιν αὐτόν· καὶ πάλιν ἑξῆς· « Οἱ δὲ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ πρεσβύτεροι ἔπεισαν τοὺς ὄχλους ἕνα αἰτήσωσι τὸν Βαραββάν, τὸν δὲ Ἰησοῦν ἀπολέσωσιν, Χρεία δὲ ἦν καθάρσεως τοῖς ταῦτα τετολμηκόσι, καὶ θυσίας οὐκ ἄλλης, ἢ τῆς διὰ τοῦ μόσχου, ὡς μεμαρτύρηται διὰ τῆς προτεθείσης Γραφῆς· εἰκότως, Οὐκ αἰσθητὸν ἐγώ, φησί, μόσχον προσφέρω, διὰ τῶν προκειμένων ὁ Σω τὴρ ἡμῶν, ἀλλὰ τὴν καθαρὰν καὶ ἄναιμον θυσίαν, ἦν αὐτὸς ἐγὼ συνεστησάμην ἐν τῇ ἐμαυτοῦ Ἐκκλησίᾳ διὰ τῆς ἀναίμου καὶ ἀπύρου λειτουργίας, τῆς δι' αἰνέσεως· ἥτις ἀρέσει τῷ Θεῷ μᾶλλον ἢ ὁ παρὰ Μωϋσεῖ νενομοθετημένος μόσχος. Διὸ λέλεκται· Με γαλυνῶ αὐτὸν ἐν αἰνέσει. Καὶ ἀρέσει τῷ Θεῷ,ν ἡ αἴ νεσις δηλαδή, « ὑπὲρ μόσχον νέον, κέρατα ἐκφέροντα καὶ ὁπλάς. » Ἔτυχον δ' ἂν ἀφέσεως καὶ καθάρσεως τῶν ἡμαρτημένων αὐτοῖς οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ τοῦ D παντὸς ἔθνους, εἰ κέχρηντο ταύτῃ τῇ θυσίᾳ, τὴν και νὴν καὶ σωτήριον Διαθήκην παραδεξάμενοι.

Εἶτα εὐχὴν ἀναπέμπει ὁ προλεχθεὶς πτωχὸς ὑπὲρ τῶν παραπλησίως αὐτῷ πτωχῶν, περὶ ὧν διδάσκει λέγων· ο Μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι, ὅτι αὐτ τῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν. Καί φησι διὰ τῆς εὐχῆς· ὁ Ἰδέτωσαν πτωχοὶ καὶ εὐφρανθήτωσαν.» Εύχεται δὲ ἤδη ποτὲ εἰς ἔργα χωρῆσαι τὰ προλεχθέντα, ὥστε ὀφθαλμοῖς αὐτὰ θεάσασθαι τοὺς εἰρημένους πτωχούς, δηλαδὴ τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ καὶ τοὺς ἀποστόλους, Ἰδεῖν δὲ τούτοις εὔχεται τὴν ἀποδομασμένην ὑμῖν βασιλείαν ἀπὸ καταβολής κόσμου.»

C

usi.

Deinde mendicus ille orationem effundit pro pauperibus sui similibus, de quibus hae tradit : e Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum. calorum 59. > In oratione vero sua ait : c. Videant pauperes et lætentur. › Jam autem precatur ut quæ supra dicta sunt eveniant, ita ut pauperes isti, scilicet discipuli et apostoli sui, videant. Precatur vero ut laudem illam vitulo novello cornua producente et ungulas gratiorem conspiciant. Et sane Ea vero quæ sursum est Jerusalem libera est, s7 Matth. xxvi, 59. se Matth. xxντι, 20.

5. Levit. IV, 1.3. ** ibid. 15, 14. 56 Levit. vi,

* Matth. v, 5.

14.

:

ἐκφέροντα καὶ ὁπλάς. Καὶ δὴ πληρουμένης αὐτοῦ τῆς εὐχῆς μακροῖς ὕστερον χρόνοις, εμακάριζε τού, κατηξιωμένους τῆς τῶν πραγμάτων θέας· διὸ ἐν Εὐαγγελίοις ἀναγέγραπται τοῖς αὐτοῦ μαθηταῖς εἰπών· 4 Ὑμῶν δὲ μακάριοι οἱ ὀφθαλμοί, ὅτι βλέπουσι, καὶ τὰ ὦτα ὑμῶν, ὅτι ἀκούουσι.» Ταῦτα γὰρ σύμφωνα ἦν τῷ φήσαντι λόγῳ· « Ιδέτωσαν πτωχοὶ καὶ εὐφρανθήτωσαν· ἐκζητήσατε τὸν Θεὸν, καὶ ζήσεται ἡ ψυχὴ ὑμῶν., Εὐξάμενος ὑπὲρ τῶν πτωχῶν, πρὸς αὐτοὺς λοιπὸν ποιεῖται τὸν λόγον, εὐαγγελίζεται τε αὐτοῖς ζωὴν οὐ σωμάτων, ἀλλὰ ψυχῶν· καὶ ταύτην αὐτοῖς εὑρεθήσεσθαι ἐκζητήσασι τὸν Θεὸν ἐπαγγέλ λεται· διό φησι· . Εκζητήσατε τὸν Θεὸν, καὶ ζήσεται ἡ ψυχὴ ὑμῶν. • Πηγὴ γὰρ ζωῆς παρ' αὐτῷ. Διὰ πάντα δεύτερα θεμένους τοὺς εἰρημένους πτωχούς, ἐκζητεῖν αὐτὸν προστάττει μετὰ πίστεως καὶ ἀγαθῆς ἐλπίδος· ζήσεσθαι γὰρ αὐτοὺς ἐπαγγέλλεται ζωὴν ψυχῆς, περὶ ἧς καὶ ὁ Ἀπόστολος ἐδίδασκε λέγων· « Ἡ γὰρ ζωὴ ὑμῶν κέκρυπται σὺν τῷ Χριστῷ ἐν τῷ Θεῷ. Ὅταν ὁ Χριστὸς φανερωθῇ ἡ ζωὴ ὑμῶν, τότε καὶ ὑμεῖς σὺν αὐτῷ φανερωθήσεσθε ἐν δόξῃ. » Είτ' ἐπιλέγει· «Ὅτι εἰσήκουσε τῶν πενήτων ὁ Κύριος, καὶ τοὺς πεπεδημένους αὐτοῦ οὐκ ἐξουδένωσε. Πάλιν δὲ κἀνταῦθα τὸ, εἰσήκουσεν, ἀντὶ τοῦ, « εἰσακούσεται, ν εἴρηται, καὶ τὸ, ο οὐκ ἐξουδένωσεν, ἡ ἀντὶ τοῦ, κ οὐκ ἐξουδενώσει. Προειπών γὰρ, «Ζητήσατε τον Θεὸν, καὶ ζήσεται ἡ ψυχὴ ὑμῶν, θαρσούντως φησί, Ζητήσατε, ὅτι εἰσακούσεται τῶν πενήτων. Οὐ γὰρ τρυφώντων ἐστὶν ὁ Θεὸς, οὐδὲ ἐπηρμένων καὶ ἀλαζο

quoniam oratio ejus diuturniis postea temporibus A θεῖσαν αὐτοῦ αἴνεσιν τὴν ὑπὲρ μοσχον νέον τὸν κέρατα effcctum consecuta est, beatos praedicabat eos qui talium rerum spectaculo dignati essent: quare in Evangeliis discipulis suis dixisse scribitur : « Vestri autem beati oculi, quia vident; et aures vestræ, quia audiunto. Hæc quippe affinia huic dicto erant, Videant pauperes, et lædentur: quærite Deum, et vivet anima vestra. Cum pro pauperibus rogasset, ipsos demum alloquitur, ipsisque vitam denuntiat, non corporum, sed animarum quam ab ipsis Deum quærentibus reperiendam esse pollicetur, talia fatus: Quærite Deum, et vivet anima vestra. » Fons quippe vitæ penes illum est. Quamobrem iisdem pauperibus præcipit, ut, omnia postponentes, illum fide bonaque spe muniti perquirant; ita enim eos vita animæ victuros pollice- Β tur: de qua vita hæc Apostolus docuit: Nam vita vestra abscondita est cum Christo in Deo. Cum autem Christus apparuerit vita vestra, tunc et vos cum illo apparebitis in gloria". Postea subdit: Quoniam exaudivit pauperes Dominus, et vinctos suos non despexit. » Hic rursum, exaudivit, a pro, c exaudiet; » et, « non despexit, pro, • non despiciet, dictum est. Cum jam enim dixisset, Quærite Deum, et vivet anima vestra; › fidenter ait, quærite, quoniam exaudiet pauperes. Neque enim voluptariorum, superborum et arrogantium Deus est; sed humilium et pauperum. Quapropter dicitur : c In quem respiciam, nisi in mansuetum et humilem et quietum et trementem sermones meos 62?, Fiducia igitur instructi quærite C νευομένων, ἀλλὰ ταπεινῶν καὶ πενήτων. Διὸ εἴρη Deum, gnari Dominum vos pauperes exauditurum, et vinctos suos non despecturum esse; sive secundum Symmachum : « Et vinctos suos non parvi faciet. Quo pacto autem hi pauperes, vincti et compediti fuerint intelliges, si Paulum audias dicentem: « Paulus vinctus Jesu Christi 63 : ac similiter reliqui discipuli pro Christi vinctis habendi. Quin etiam ii qui in tabernaculo (corporis) quasi in vinculis sunt, lugent supplicantes a vinculis eripi : quare dicunt : « Infelix ego homo, quis me liberabit ex corpore mortis hujus ?, Qui ergo corrupti bili corpore onusti sunt, et corruptionem aversantur, gementes in hac corruptibili vita, vincti Dei sunt, et compediti ejus, quorum deprecationes non despiciet neque aversabitur. Qui vero vincula sua D impinguant, et nimia voluptate fovent, vincti corruptionis et mortis jure dicantur.

ται· ι Ἐπὶ τίνα επιβλέψω ἢ ἐπὶ τὸν πρᾶον καὶ τα πεινὸν, καὶ ἡσύχιον καὶ τρέμοντά μου τοὺς λόγους;» Θαρσοῦντες οὖν ζητήσατε τὸν Θεὸν, εἰδότες, ὅτι εἰσακούσεται ὑμῶν τῶν πενήτων Κύριος, καὶ τοὺς πεπεδημένους αὐτοῦ οὐκ ἐξουδενώσει· ἢ κατὰ τὸν Σύμμαχον, ο Καὶ τοὺς δεσμώτας τοὺς ἑαυτοῦ οὐκ ἐξευτελίσει. » Νοήσεις δὲ ὅπως οἱ πτωχοὶ οὗτοι δεσμῶται καὶ πεπεδημένοι γεγόνασιν ἀκούων Παύλου λέγοντος· ο Παῦλος δέσμιος Ἰησοῦ Χριστοῦ· ν ᾧ παραπλησίως καὶ οἱ λοιποὶ μαθηταὶ δέσμιοι ἦσαν Χριστοῦ. ̓Αλλὰ καὶ οἱ ὄντες ἐν τῷ σκήνει ὥσπερ ἐν δεσμοῖς ὄντες στένουσι λυθῆναι τῶν δεσμῶν ἱκε τεύοντες· διό φασι· ι Ταλαίπωρος ἐγὼ ἄνθρωπος, τίς με ῥύσεται ἐκ σώματος τοῦ θανάτου τούτου ;» Οἱ μὲν οὖν τὸ φθαρτόν σῶμα βαρούμενοι, καὶ τὴν φθο ρὰν ἀποστρεφόμενοι, στένοντές τε ἐπὶ τῷ φθαρτῷ βίῳ, δεσμῶται τοῦ Θεοῦ τυγχάνουσι, καὶ πεπεδημέν νοι αὐτοῦ, ὧν τὰς εὐχὰς οὐκ ἐξουδενώσει, οὐδὲ ἀποστραφήσεται. Οἱ δὲ τοὺς ἑαυτῶν δεσμοὺς πιαίνοντες, καὶ διὰ πολλῆς τρυφῆς περιέποντες, δεσμῶται φθορᾶς καὶ θανάτου λεχθεῖεν ἂν εἰκότως.

VERS. 55. 4 Laudent illum cœli et terra, mare et omnia reptilia in eo. › Quoniam regnum cœlorum pauperibus pollicitus est his verbis : c Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum cœlorum ; admodum consequenter postquam de pauperibus locutus est, infert: Laudent illum

60 Matth. XIII, 16. 61 Coloss. m, 3, 4. es Matth. v, 5.

• Αἰνεσάτωσαν αὐτὸν οὐρανοὶ καὶ γῆ, θάλασσα καὶ πάντα τὰ ἕρποντα ἐν αὐτῇ. Ἐπειδὴ τοῖς πτωχοίς ἐπηγγείλατο βασιλείαν οὐρανῶν εἰπὼν, « Μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι, ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν, σφόδρα ἀκολούθως μετὰ τὸν περὶ τῶν πενήτων λόγον ἐπιφέρει· ὁ Αἰνεσάτωσαν αὐτὸν οὐρα 64 Isa, LXVI, 2. 69 Philem. 1, 1. * Rom. vit, 24.

νοί.

Ἐπειδὴ κατὰ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην κατά τε Α cœli. » Quia vero futurum erat, ut per totum orγῆν καὶ θάλασσαν ήμελλον Ἐκκλησίαι τῷ Θεῷ συνέ στασθαι ἐκ τῶν προλελεγμένων πτωχῶν, ἀκολούθως ἐπισυνῆπται, ο καὶ γῆ καὶ θάλασσα καὶ πάντα τὰ ἔρποντα ἐν αὐτοῖς. Έρποντα δὲ ἐπὶ γῆς καὶ θα λάσσης ἐνταῦθα κελευόμενα σὺν οὐρανῷ καὶ γῇ αἰνεῖν τὰ ἔθνη τυγχάνει τὰ ἐν τῷ θνητῷ βίῳ τῶν ἀνθρώπων ἑρπετῶν δίκην τὸ παλαιὸν ἐπὶ τῷ στήθει καὶ τῇ κοιλίᾳ πορευόμενα. Καὶ παρὰ τῷ Ησαΐα θηρία καὶ ἑρπετὰ ἀλληγορικῷ τρόπῳ τὰ ἔθνη κέκληται, ἐν οἷς εἴρηται· ι Καὶ συμβοσκήσεται λύκος μετὰ ἀρνὸς, καὶ πάρδαλις συναναπαύσεται ἐρίφῳ, καὶ λέων ὡς βοῦς φάγεται ἄχυρα. Καὶ παιδίον νήπιον ἐπὶ τρώγλην ἀσπίδων καὶ ἐπὶ κοίτην ἐγγόνων ἀσπίδων τὴν χεῖρα ἐπικαλεῖ, καὶ οὐ μὴ ἀδικήσουσιν, ἃ καὶ διερμηνεύων ἑξῆς ὁ λόγος επιφέρει· ι Καὶ ἔσται ἡ ῥίζα τοῦ Ἰεσσαὶ καὶ ὁ ἀνιστάμενος ἄρχειν ἐθνῶν, ἐν αὐτῷ ἔθνη ἐλπιοῦσι.» Τῆς οὖν μεταβολῆς ταύτης τῶν ἐθνῶν ἐπὶ τῇ τοῦ Χριστοῦ παρουσίᾳ γιγνομένης, εἰκότως σὺν οὐρανῷ καὶ τοῖς κατ' οὐρανὸν ἀγγέλοις τὰ ἀποδο θέντα ἑρπετὰ αἰνεῖν προστάττεται τὸν Θεόν. Διδ λέλεκται· « Αἰνεσάτωσαν αὐτὸν οὐρανοὶ καὶ γῆ, θάλασσα καὶ πάντα τὰ ἕρποντα ἐν αὐτοῖς. » Πῶς δὲ δύναται τὸν Θεὸν αἰνεῖν τὰ ἑρπετὰ, εἰ μὴ μετάσχοι φρονήσεως καὶ Θεοῦ γνώσεως; Οὐκοῦν θύσει τὴν θυσίαν τῆς αἰνέσεως καὶ τὰ ἑρπετά ; "Οτι δὲ ἀνθρώπους διὰ τούτων αινίττεται, διδάσκει τὸ Εὐαγγέλιον,

bem. in terra et in mari Ecclesiæ Deo ex memoratis pauperibus constituerentur, secundum hæc additur et terra et mare et omnia reptilia in eis. › Quæ reptilia in terra et in mari una cum terra et coelo laudare jubentur, gentes sunt, quæ olim in mortali hominum vita reptilium instar supra pectus et ventrem gradiebantur. In Isaia quoque feræ et reptilia allegorico more gentes vocantur, cum dicitur : « Et pascet lupus cum agno, et pardus cum hædo accubabit, et leo quasi bos comedet paleas. Et puer infans in foveam aspidum, et in cubile filiorum aspidum manum injiciet; et nihil lædent eum". Quæ sub hæc explicans infert: ‹ Et erit radix Jesse, et qui surgit ad imperandum gentibus, in eum gentes sperabunter., Tanta igitur gentium mutatione in adventu Christi effecta, jure cum cœlo et iis qui in cœlo sunt angelis prædicta reptilia Deum laudari jubentur. Quare dictum est : Lauldent illum cœli et terra, mare et omnia reptilia in eis. Quomodo possunt reptilia Deum laudare, nisi prudentia et cognitione Dei instructa? An reptilia sacrificium laudis offerent? Quod reptilibus illis homines subindicentur, docet Evangelium his verbis : « Genimina viperarum, quis vos docuit fugere a ventura ira? Facite ergo fructus dignos pœnitentia 48. >

ἐν ᾧ γέγραπται· « Γεννήματα ἐχιδνῶν, τίς ὑπέδειξεν ὑμῖν φυγεῖν ἀπὸ τῆς μελλούσης ὀργῆς; Ποιήσατε οὖν καρποὺς ἀξίους μετανοίας. »

VERS. 36, 37. « Quoniam Deus salvam faciet Sion, et ædificabuntur civitates Judææ. Causam effert cur cœli, terra, mare et omnia quæ in eis sunt Deum laudatura esse dicantur. Ea vero est : « Quoniam Deus salvam faciet Sion, et ædificabuntur civitates Judææ. Quam Sionem dicit, nisi Ecclesiam Servatoris nostri in toto orbe fundatam? Civitates autem Judææ ne cuncteris dicere divinitus afflatas Scripturas, queis Judzorum respublica infornatur. Sed hæ quidem civitates, quantum ad Judæos spectat, de medio sublatæ sunt; sed denuo ædificatæ per novam in Christo doctrinam fuere, qua et vera circumcisio consistit, necnon spiritualia Sabbata, spirituales hostiæ et omnia quæ hæc consequuntur secundum interpretationem spiritualis legis. Sic itaque ædificantur civitates Judææ, in eisque iubabitabunt cives et hæredes promissorum quæ in divinis Scripturis feruntur. Quare dictum est : « Et hæreditabunt illam. Sed etiam semen servorum ejus possidebit eam. » Servi autem ejus qui fuerint, nisi haud dubie Salvatoris nostri discipuli, et semen in universo orbe sparsum, quod hæreditatem in divinis Scripturis promissam obtinebit? Imo, ‹ qui diligunt nomen ejus habitabunt in ea, id est, in ea hæreditate. Quibus dicetur: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum vobis paratum a constitutione mundi 6. Quod si cœlestis sit Dei civitas Sion, de qua Apostolus hæc docuit : 69 Matth. XXV, 54.

«Ὅτι ὁ Θεὸς σώσει τὴν Σιών, καὶ οἰκοδομηθήσονται αἱ πόλεις τῆς Ἰουδαίας.» Αἰτίαν ἀποδίδωσι δι ̓ ἣν οὐρανοὶ καὶ γῆ καὶ θάλασσα καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτ τοῖς αἰνέσειν λέγονται τὸν Θεόν. Ἡ δὲ αἰτία ἐστὶν αὕτη, « Ὅτι ὁ Θεὸς σώσει τὴν Σιών, καὶ οἰκοδομη θήσονται αἱ πόλεις Ἰουδαίας.» Ποίαν δὲ Σιών, ἢ δηλονότι τὴν καθ' ὅλης τῆς οἰκουμένης ἱδρυθεῖσαν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἐκκλησίαν; Πόλεις δὲ Ἰουδαίας μὴ ὄχνει λέγειν τὰς θεοπνεύστους Γραφάς, δι' ὧν ἡ Ἰουδαϊκὴ πολιτεία τετύπωται. Αλλ' αὗται μὲν αἱ πόλεις καθῄρηντο, ὅσον ἐπὶ Ἰουδαίοις, οἰκοδομὴν δὲ εἰλήφασι διὰ τῆς ἐν Χριστῷ καινῆς διδασκαλίας· δι' ἧς καὶ ἡ ἀληθινὴ περιτομὴ συνίσταται, καὶ τὰ πνευ ματικὰ Σάββατα, καὶ αἱ πνευματικαὶ θυσίαι καὶ πάντα τούτοις ἀκολούθως κατὰ τὴν ἑρμηνείαν τοῦ πνευματικοῦ νόμου. Οὕτως οὖν οἰκοδομοῦνται αἱ πόλεις τῆς Ἰουδαίας, καὶ κατοικήσουσιν ἐν αὐταῖς οἱ πολῖται καὶ οἱ κληρονόμοι τῶν ἐν ταῖς θείαις Γραφαῖς ἐπηγγελμένων· διὸ λέλεκται· « Καὶ κληρονομήσουσιν αὐτήν.» ̓Αλλὰ καὶ ι τὸ σπέρμα τῶν δούλων αὐτοῦ καθέξουσιν αὐτήν. » Δοῦλοι δὲ αὐτοῦ τίνες ἂν εἶεν, ἢ πάντως οἱ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν μαθηταὶ, καὶ τὸ σπέρμα τὸ καθ' ὅλης τῆς οἰκουμένης κατασπαρὲν, ὅπερ τὴν κληρονομίαν τὴν ἐπηγγελμένην ἐν ταῖς θείαις Γραφαῖς καθέξει; ̓Αλλὰ καὶ ι οἱ ἀγαπῶντες τὸ ὄνομα αὐτοῦ κατασκηνώσουσιν ἐν αὐτῇ, ο δῆλον δ' ὅτι τῇ κληρονομία· οἷς λεχθήσεται· « Δεῦτε οἱ εὐ λογημένοι τοῦ Πατρός μου, κληρονομήσατε τὴν ἡτοι X1, 6-9. 67 ibid. 10. 69 Luc. 111, 8.

D