σκορπιζομένων γὰρ τούτων, ἡ χάρις ἡ εὐαγγελική A bit. Jam futurum erat ut gratia operaretur, ab

χώραν ἕξει. Ημελλε τοῦ ἐνεργεῖν καὶ ἐξ αὐτῶν πρώ-
των ἄρχεσθαι τῶν καθ ̓ ὑπερβολὴν εἰδωλολατρῶν.
Αἰγύπτιοι δὲ ἦσαν οἱ πάντων ἀνθρώπων καὶ πάντων
ἐθνῶν δεισιδαιμονέστατοι. Διὸ ἑξῆς ἐπιλέγει· « Ἥξουσι
πρέσβεις ἐξ Αἰγύπτου. » Κατὰ δὲ τὸν Ἀκύλαν, « Οἴ-
σουσιν ἐσπευσμένως ἐξ Αἰγύπτου· » κατὰ δὲ τὸν Σύμ
μαχον, « Ἐλθέτωσαν ἐκφάναντες οἱ ἐξ Αἰγύπτου. »
Καὶ τὸ μὲν πάντων εἰδωλολατρῶν γένος διὰ τῶν
ἐλευσομένων ἐξ Αἰγύπτου καὶ διαβησομένων ἐπὶ τὴν
τοῦ Θεοῦ γνῶσιν δεδήλωται· διὰ δὲ τοῦ ἑξῆς ἐπιλε
γομένου· ι Αιθιοπία προφθάσει χεῖρα αὐτῆς τῷ Θεῷ, κ
τὰ ἄκρα τῆς τῶν ἀνθρώπων οἰκουμένης. Σημαίνει
γὰρ ὁ λόγος, ὡς ἄρα ἐξ ἁπάντων τῶν ἐθνῶν τῶν
ἀπ' ἀνατολῆς ἡλίου μέχρι δυσμῶν ἤξουσιν, κατὰ τὸ
φάσκον ἐν ἑτέροις λόγιον· ο Μνησθήσονται καὶ ἐπι- Β
στραφήσονται πρὸς Κύριον πάντα τὰ πέρατα τῆς
γῆς, καὶ προσκυνήσουσιν ἐνώπιον αὐτοῦ πᾶσαι αἱ
πατριαὶ τῶν ἐθνῶν. » Κατὰ δὲ τὸν Ἀκύλαν· « Αἰ
θίοψ, φησί, δρομώσει χεῖρα αὐτοῦ τῷ Θεῷ· κατὰ δὲ
τὸν Σύμμαχον· ο Αιθιοπία σπευσάτω διδοῦσα χεῖρα
τῷ Θεῷ. 1 Ἔστι δὲ καὶ κατὰ τὴν ἱστορίαν τοῦτο
πεπληρῶσθαι φάναι ἐπὶ τοῦ Αἰθίοπος, οὗ μέμνηνται
τῶν ἀποστόλων αἱ Πράξεις. Σχεδὸν γὰρ προέφθασεν
οὗτος τὰ λοιπὰ ἔθνη, καταξιωθεὶς πρὸ πάντων τῆς
γνώσεως τοῦ Σωτῆρος. Ὅπως δὲ καὶ πρέσβεις ἦλθον
ἐξ Αἰγύπτου κατὰ τὴν ἱστορίαν, πάλιν αἱ Πράξεις
τῶν ἀποστόλων δηλοῦσιν, ἐν αἷς εἴρηται, ὡς ἄρα
κατὰ τὴν ἡμέραν τῆς Πεντηκοστῆς τὸ Πνεῦμα τὸ
ἅγιον ἐπλήρωσε τὸν οἶκον ἔνθα ἦσαν οἱ ἀπόστολοι,
ἐκάθισέ τε ἐπὶ τοὺς παρόντας ἅπαντας· ἐν οἷς ἦσαν
Πάρθοι καὶ Μῆδοι καὶ Ἐλαμῖται καὶ οἱ κατοικοῦν-
τες τὴν Μεσοποταμίαν, Ἰουδαίαν τε καὶ Καππαδο
κίαν, Πόντον καὶ τὴν ̓Ασίαν, Φρυγίαν τε καὶ Παμ-
φυλίαν, Αἴγυπτον καὶ τὰ μέρη τῆς Λιβύης τῆς κατὰ
Κυρήνην. Οὗτοι δὴ οὖν πάντες ώσπερεί πρέσβεις
ἐτύγχανον τῶν ἐθνῶν, τῆς τοῦ ἁγίου Πνεύματος
ἀπαρχῆς κατηξιωμένοι. Ἀλλὰ γὰρ μετὰ τοὺς ἐξ
Αἰγύπτου, καὶ μετὰ τὴν προφθάσασαν Αιθιοπίαν,
ἑξῆς αἱ λοιπαὶ βασιλεῖαι τῆς γῆς καλοῦνται, δηλαδή
καὶ τὰ ὑπὸ ταύταις ἔθνη. Διὸ ἐπιλέγεται· « Αἱ βασι-
λεῖαι τῆς γῆς, ᾄσατε τῷ Θεῷ, ψάλατε τῷ Κυρίῳ. »
“Α καὶ οὐδ ̓ ἄλλως ἢ διὰ μόνης τῆς τοῦ Σωτῆρος
ἡμῶν διδασκαλίας τέλους ἐτύγχανεν. Οὐκ ἔστιν οὖν
ἔθνος, οὐ χώρα, οὐ γένος ἀνθρώπων, οὐ βασιλεία
καθ' ὅλης τῆς οἰκουμένης, ἔνθα οὐχὶ λαοὶ τῷ Θεῷ D
συστάντες τὸ κέλευσμα ἀποπληροῦσιν. Πάλιν δὲ κάν
ταῦθα ᾄδειν μὲν προστάττει τῷ Θεῷ, ψάλλειν δὲ τῷ
Κυρίῳ οὐχ ἵνα (1) τοῦ τετραγράμμου, τῷ δὲ κοινοτέροις
στοιχείοις δηλουμένῳ ὀνόματι. Καὶ ἵνα σαφέστερον
γνῶμεν τίς ποτε ἦν οὗτος ὁ Κύριος, ἐπισυνάπτει λέγων
ἑξῆς· « Τῷ ἐπιβεβηκότι ἐπὶ τὸν οὐρανὸν τοῦ οὐρα
νοῦ κατὰ ἀνατολάς· ο σφόδρα ἀκολούθως· ἐπειδὴ
γὰρ διὰ τῶν ἀνωτέρω εἴρητο·ι Οδοποιήσατε τῷ
ἐπιβεβηκότι ἐπὶ δυσμῶν, Κύριος ὄνομα αὐτῷ·
ἀκολούθως διὰ τῶν μετὰ χεῖρας οὐκέτι ἐπιβεβηκέναι
αὐτὸν ἐπὶ δυσμῶν φησιν, ἀλλ' ἐπὶ τὸν οὐρανὸν κατ'
69 Psal. xxi, 28. 60 Act. 1, 1-10.
(1) Lege οὐ διά.

G

C

iis prioribus orsa qui supra modum idololatre
erant: Ægyptii autem illi erant omnium gentium
ac populorum superstitiosissimi. Quare postea sub
jungit : e Venient legati ex Ægypto. Secundum
Aquilam vero, Ferent festinanter ex Egypto; ›
secundum Symmachum, Veniant efferentes ex
Ægypto. Totumque idololatrarum genus, per eos
qui ex Ægypto venturi, et ad Dei notitiam trans-
ituri sunt, indicatur; per id vero quod mos addi-
tur: « Athiopia porriget manum suam Deo, ex-
trema orbis significantur. Declaratur porro ex uni-
versis gentibus ab oriente sole usque ad occiden-
tem accessuros esse, ut alibi dicitur : «Remini-
scentur et convertentur ad Dominum universi fines
terra : et adorabunt in conspectu ejus univers
familiæ gentium. . Secundum Aquilam : « Athiops
accurrere faciet manum suam Deo; secundum
Symmachum Ethiopia festinet dare manum
Deo. Ex historia porro licet eam rem impletam
dicere in Ethiope, cujus mentionem habent Acta
apostolorum. Ipse namque cæteras gentes fere
prævenit, Salvatoris cognitione ante omncs digna-
tus. Quomodo autem legati venerint ex Ægypto,
rursum enarrant Acta apostolorum, ubi dicitur,
in die Pentecostes Spiritum sanctum replevisse
domum, ubi erant apostoli, sedisseque supra on-
nes qui aderant. In quibus erant Parthi, Medi,
Elamitæ, et qui habitabant Mesopotamiam, Ju..
dæam et Cappadociam, Pontum et Asiam, Phry-
giam et Pamphyliam, Ægyptum et partes Libya
circa Cyrenem 60. Hi igitur omnes ceu legati gen-
tium erant, Spiritus sancti primitiis donati. At.
enim post Ægyptios, post Ethiopiam quæ præve-
nerat, cætera deinde regna terra vocantur, vide-
licet gentes iis subjectæ. Quare subjungitur:
«Regna terra, cantale Deo, psallite Domino.,
Quæ non alio modo quam per unam Servatoris
nostri doctrinam finem acceperunt. Nulla igitur
gens, nulla regio, nullum genus hominum, nullum
in toto orbe regnum, in quo non populi Deo con-
gregati jussum exsequantur. Hic vero rursum ca-
nere Deo, psallere Domino jubet non per illud
quatuor litterarum nomen, sed eo qui vulgaribus
elementis enuntiatur. Atque ut clarius perspicia-
mus quis sit ille Dominus, subdit: • Qui ascendit
super cœlum cœli ad orientem: › idque admodum
consequenter, quia superius dictum fuit : « Iter fa-
cite ei qui ascendit super occasum, Dominus nomen
illi. E re in præsenti non ait ipsum ascendisse
super occasum, sed super cœlum ad orientem.
Par quippe erat nos qui descensum ejus edidice-
ramus, reditum item edoceri. Descensus itaque
ut deitatis suæ lumina occultaret ad occasum fa-
ctus est; ascensus autem ejus ad cœlum cœli, ad
orientem, ob gloriosam ejus in cœlum remigra-
tionem. Hoc porro dictum exemplo solis intelligas.

Sicut enim sel in occidente occulte progreditur, Α ἀνατολάς. Ἔδει γὰρ ἡμᾶς, τὴν κάθοδον αὐτοῦ προ deindeque postquam ad orientalem horizontem ad- μεμαθηκότας, καὶ τὴν ἐπάνοδον διδαχθῆναι. Η μὲν venit, recta in cœlo pergit, omnia illuminans, lu- οὖν κάθοδος διὰ τοῦ καλύπτειν αὐτοῦ τὰ φῶτα τῆς cidamque diem efficiens, eadem ratione Dominus θεότητος ἐπὶ δυσμῶν ἐγίνετο· ἡ δὲ ἄνοδος ἐπὶ τὸν hic enuntiatus, qui tempore passionis et mortis, οὐρανὸν τοῦ οὐρανοῦ κατ ̓ ἀνατολὰς διὰ τὴν ἔνδοξον occasum, ut ita dicam, fecerat, postquam regionis αὐτοῦ εἰς οὐρανοὺς ἀποκατάστασιν. Νοήσεις δὲ τὸ illius cursum confecisset, postea dicitur ascendisse λελεγμένον ἐκ τοῦ κατὰ τὸν ἥλιον παραδείγματος. super coelum cœli ad orientem. Secundum Aqui "Ωσπερ γὰρ ὁ ἥλιος, κατὰ δυσμάς γενόμενος, τὴν lam vero : • Qui ascendit in coelum coeli ab initio ; » ἀφανῆ πορείαν ποιεῖται, εἶτ ̓ ἐπὶ τὸν ἀνατολικὸν ὀρίsecundum Symmachum : « Qui vehitur in cœlo cœli ζοντα καταντήσας, εὐθὺ τοῦ οὐρανοῦ φέρεται τὰ ex prima. Illud autem, e ex prima, » et, • ab in- σύμπαντα φωτίζων καὶ λαμπρὰν ἡμέραν ἐργαζόμε itio, probe cognoscas audiens Servatorem ita lo- νος, κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ ὁ δηλούμενος ἐνquentem : Pater, glorifica me gloria quam ha- ταῦθα Κύριος, τὴν ἀποδοθεῖσαν κατάδυσιν ποιησάbui antequam mundus esset apud te 1. μενος κατὰ τὸν καιρὸν τοῦ πάθους καὶ τοῦ θανάτου, τὴν χώραν διαπορευθεὶς, μετὰ ταῦτα λέγεται ἀναβεβηκέναι ἐπὶ τὸν οὐρανὸν τοῦ οὐρανοῦ κατ ̓ ἀνατολάς. Κατὰ δὲ τὸν ̓Ακύλαν, « Τῷ ἐπιβεβηκότι ἐν οὐρανῷ οὐρανοῦ ἀρχῆθεν · » Κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον, • Τῷ ἐποχουμένῳ ἐπὶ τὸν οὐρανὸν τοῦ οὐρανοῦ ἐκ πρώτης, ο εἴρηται. Τὸ δὲ, « ἐκ πρώτης ο καὶ, ο άρ χῆθεν, » νοήσεις αὐτοῦ λέγοντος ἀκούων τοῦ Σωτῆρος · « Πάτερ, δόξασόν με τῇ δόξῃ ᾗ εἶχον πρὸ τοῦ τὸν κόσμον εἶναι παρὰ σοί. ο

61

61

Vens. 54-56. • Ecce dabit voci suæ vocem vir- B tutis, date gloriam Deo super Israel. Notitiam præbet memorati Domini dicens : c Ecce dabit voci suæ vocem virtutis. Hic vere licet formam describere virtutis ejus, qui in principio erat apud Deum, Dei Verbi, quod vox ejus non hominum voci similis, sed divina virtute plena sit. Nam • dabit, inquit, voci suæ vocem virtutis. Superius item dicebatur: Dominus dabit verbum evangelizantibus, virtute multa.› Quia enim vox ejus virtute replebatur, merito prædicationem suam evangelizantibus verbum dabat cum virtute multa. Opus autem ipsum virtutem declarat. Nam cum simplici vocula discipulis suis dixisset, ‹ Venite, sequimini me, et faciam vos piscatores hominum 63,, opus ipsum virtute sua edebat : ac C rursum cum præcepisset iisdem dicens: Euntes docete omnes gentes in nomine meo “,, opere virtutem exhibuit: ac rursum cum diceret: « Oportet prædicari Evangelium regni in toto orbe in testimonium omnibus gentibus ",, verbi virtutem ipsis operibus conspiciendam præbuit, et alias sic locutus : c Supra petram ædificabo Ecclesiam meam, et portæ inferi non prævalebunt adversus eam 66, re ipsa vim declaravit. Eodem prorsus modo in cæteris omnibus ejus doctrinæ verbis admistam divinam ejus virtutem deprehendas. Cujus causa dictum est : « Ecce dabit voci suæ vocem virtutis. Sed etiam his traditis institutis, sub hæc præcipit: « Date gloriam Deo super Israel: magnificentia ejus et virtus ejus in nubibus. Illud quidem, • Date gloriam Deo, omnibus dicitur, qui ad salutarem fidem vocantur; illud autem, ‹ super Israel magnificentia ejus, significat eos ex Israele qui deitatis ejus præcones fuerunt, apostolos scilicet et evangelistas, a quibus magnificentia ejus, videlicet deitatis, noscebatur. Quare alibi dicitur :

• Ἰδοὺ δώσει τῇ φωνῇ αὐτοῦ φωνὴν δυνάμεως, δότε δόξαν τῷ Θεῷ ἐπὶ τὸν Ἰσραήλ. » Γνώρισμα του δηλωθέντος Κυρίου παραδίδωσι λέγων· « Ἰδοὺ δώσει τῇ φωνῇ αὐτοῦ φωνὴν δυνάμεως. · Ἐντεῦθεν οὖν ἀληθῶς ἐστι χαρακτηρίσαι τὴν ἀρετὴν κ τοῦ ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν Θεὸν » Θεοῦ Λόγου, ἐκ τοῦ τὴν φωνὴν αὐτοῦ μὴ ὁμοίαν εἶναι ἀνθρώποις, δυνάμεως δὲ πεπληρῶσθαι θείας. • Δώσει ο γάρ, φησί, « τῇ φωνῇ αὐτοῦ φωνὴν δυνάμεως. » Καὶ ἀνωτέρω δὲ ἐλέγετο· « Κύ ριος δώσει ῥῆμα τοῖς εὐαγγελιζομένοις δυνάμει πολλῇ. · Ἐπειδὴ γὰρ ἡ φωνὴ αὐτοῦ πεπλήρωτο δυνάμεως, εἰκότως καὶ τοῖς εὐαγγελιζομένοις τὸ περὶ αὐτοῦ κήρυγμα ἐδίδου ῥῆμα σὺν δυνάμει πολλῇ. Παρίστησι δὲ τὸ ἔργον τὴν δύναμιν. Ψιλῇ γὰρ φωνῇ τοῖς αὐτοῦ μαθηταῖς εἰπών· . Δεῦτε ἀκολουθεῖτέ μοι, καὶ ποιήσω ὑμᾶς ἁλιεῖς ἀνθρώπων, » δυνάμει τὸ ἔργον ἐποίει· καὶ πάλιν ἐντειλάμενος αὐτοῖς καὶ εἰπών· • Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη ἐν τῷ ὀνόματί μου, » ἔργῳ τὴν δύναμιν ἐδείκνυ· καὶ αὖθις εἰπών· « Δεῖ κηρυχθῆναι τὸ Εὐαγγέλιον τῆς βασι λείας ἐν ὅλῃ τῇ οἰκουμένῃ εἰς μαρτύριον πᾶσι τοῖς ἔθνεσι, » τοῦ λόγου τὴν δύναμιν αὐτοῖς ἔργοις παρεῖχεν ὁρᾷν· καὶ ἄλλοτε φήσας· . Ἐπὶ τὴν πέτραν οικοδομήσω μου τὴν Ἐκκλησίαν, καὶ πύλαι ᾅδου οὐ κατισχύσουσιν αὐτῆς, ἡ αὐτῷ πράγματι τὴν δύναμιν παρεστήσατο. Τὸν αὐτὸν οὖν τρόπον καὶ τοῖς λοιποῖς ἅπασι τοῖς τῆς διδασκαλίας αὐτοῦ ῥήμασι συγκεκραμένην εὕροις ἂν τὴν θεϊκὴν δύναμιν. Οὗ χάριν εἴρη ται· ι Ἰδοὺ δώσει τῇ φωνῇ αὐτοῦ φωνὴν δυνάμεως. » ̓Αλλὰ γὰρ ταῦτα παιδεύσας, ἑξῆς παρακελεύεται φάσκων· « Δότε δόξαν τῷ Θεῷ ἐπὶ τὸν Ἰσραήλ· ἡ μετ γαλοπρέπεια αὐτοῦ καὶ ἡ δύναμις αὐτοῦ ἐν ταῖς νε φέλαις. » Τὸ μὲν οὖν, « Δότε δόξαν τῷ Θεῷ, » πᾶσιν εἴρηται τοῖς κεκλημένοις ὑπὸ τὴν σωτήριον πίστιν Τὸ δὲ, « ἐπὶ τὸν Ἰσραὴλ ή μεγαλοπρέπεια αὐτοῦ, κ σημαίνει τοὺς ἐξ Ἰσραὴλ γενομένους τῆς θεότητος αὐτοῦ κήρυκας, ἀποστόλους δηλαδὴ καὶ εὐαγγελιστάς, σε Matth. xxνη, 19. 65 Matth. XXIV, 14. σε Matth.

παρ' οἷς ή μεγαλοπρέπεια αὐτοῦ ἐγνωρίζετο· οὕτω A Quoniam elevata est magnificentia tua super

Β

69

cœlos 67. Quod autem non omnes qui ex Israele
sunt, Israel vocandi sint; neque quia semen Abra-
hæ sunt, ideo omnes filii ejus sint; quodque filii
carnis non filii Dei sint 68, neque qui palam Ju-
dæus, vere talis sit, neque vera circumcisio sit ea
quæ in carne fit; sed Judæus verus in occulto, et
circumcisio cordis in spiritu, non in littera site,
clare docet Apostolus. Super Israel igitur magni-
ficentia ejus ; sed etiam e virtus ejus in nubibus :
de quibus Isaias vaticinatur dicens : . Et nubibus
mandabo ne pluant supra vineam pluviam 70; › in-
dicans scilicet prophetas, et divinarum discipli-
narum doctores, qui, subministrante Spiritu, co-
lesti pluvia animas hominum ut bonum agrum irri-
gabant. Ita ergo virtus ejus in nubibus. • Mirabi-
lis Deus in sanctis suis, qui alii sunt a supra
memoratis prophetis et apostolis. Quinam illi,
nisi qui ex omnibus gentibus castitate et sancti-
monia donati sunt? in quibus mirabilis Deus est,
qui virtutem et robur ipsis impertiit. Quare deinde
subjungitur: Deus Israel ipse dabit virtutem et
fortitudinem plebi suæ, benedictus Deus. Alic
rursum virtutem sancto populo ejus necessario
dari ait, ut possit dicere: Omnia possum in co
qui me confortatri, Oportuit enim, ut evangeli-
zantibus verbum datum fuerat cum virtute multa,
ita quoque populo ejus robur et virtutem submi-
nistrari, ut possit contra versutias diaboli consi-
stere, ac perinde atque Paulus dicere: Quis nos
separabit a charitate Dei? tribulatio, an angustia,

τῆς θεότητος αὐτοῦ καλουμένης. Διὸ λέλεκται ἐν ἑτέ ροῖς· « Οτι ἐπήρθη ἡ μεγαλοπρέπειά σου ὑπεράνω τῶν οὐρανῶν. ὁ Ὅτι δὲ οὐ πάντες οἱ ἐξ Ἰσραὴλ οὗ τοῦ Ἰσραήλ, οὐδὲ ὅτι εἰσὶ σπέρμα ̓Αβραὰμ πάντες τέκνα· καὶ ὡς οὐ τὰ τέκνα τῆς σαρκὸς ταῦτα τέκνα τοῦ Θεοῦ· οὐδὲ ὁ ἐν τῷ φανερῷ Ἰουδαῖός ἐστιν, οὐδὲ ἡ ἐν τῷ φανερῷ ἐν σαρκὶ περιτομὴ, ἀλλ' ὁ ἐν τῷ κρυπτῷ Ἰουδαῖος, καὶ περιτομὴ καρδίας ἐν πνεύματι, οὐ γράμματι, διδάσκει σαφῶς ὁ ̓Απόστολος. Ἐπὶ τὸν Ἰσραὴλ τοίνυν ἡ μεγαλοπρέπεια αὐτοῦ· ἀλλὰ καὶ ι ή δύναμις αὐτοῦ ἐν ταῖς νεφέλαις· περὶ ὧν Ησαΐας θεσπίζει λέγων· ι Καὶ ταῖς νεφέλαις ἐντελοῦμαι μὴ βρέξαι ἐπὶ τὸν ἀμπελῶνα ὑετόν. » Εδήλου δὲ ἄρα τοὺς προφήτας καὶ τοὺς τῶν θείων μαθημάτων διδασκάλους, οἳ τῇ τοῦ Πνεύματος χορηγίᾳ τὸν οὐράνιον ὑετὸν ταῖς τῶν ἀνθρώπων ψυχαῖς ὥσπερ ἐν χώραις ἀγαθαῖς ἐπήρδευον. Οὕτως οὖν καὶ ἡ δύναμις αὐτοῦ ἐν ταῖς νεφέλαις. • Θαυμαστὸς ὁ Θεὸς ἐν τοῖς ἁγίοις αὐτοῦ, ἡ ἑτέροις οὖσι παρὰ τοὺς προωνομασμέ νους προφήτας καὶ ἀποστόλους. Τίνες δ' ἂν εἶεν οὗτοι ἀλλ' οἱ ἐξ ἁπάντων τῶν ἐθνῶν ἁγνείας καὶ ἁγιωσύνης ἠξιωμένοι; ἐν οἷς καὶ θαυμαστός ἐστιν ὁ Θεὸς, διδοὺς αὐτοῖς δύναμιν καὶ κραταίωσιν. Διὸ συνῆπται ἑξῆς· • Ο Θεός Ἰσραὴλ αὐτὸς δώσει δύναμιν καὶ κραταίω σιν τῷ λαῷ αὐτοῦ, εὐλογητὸς ὁ Θεός. » Πάλιν δὲ κάνε ταῦθα δύναμιν ἀναγκαίως διδόναι λέλεκται τῷ ἁγίῳ λαῷ αὐτοῦ, ἵνα δύνηται λέγειν· « Πάντα ἰσχύω ἐν τῷ ἐνδυναμοῦντί με. ο Εδει γάρ, ὥσπερ τοῖς εὐαγγε λιζομένοις δέδοτο ῥῆμα σὺν δυνάμει πολλῇ, οὕτω καὶ τῷ λαῷ αὐτοῦ κραταίωσιν καὶ δύναμιν παρέχειν, G πρὸς τὸ δύνασθαι ἵστασθαι πρὸς τὰς μεθοδείας τοῦ an persecutio, an fames 79 ?, et his similia. διαβόλου, καὶ λέγειν ὁμοίως Παύλῳ· « Τίς ἡμᾶς χωρίσει ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ; θλίψις ἢ στενοχωρία, ἢ διωγμὸς, ἢ λιμός; » καὶ τὰ τούτοις παραπλήσια. ΕΙΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ, ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΑΛΛΟΙΩΘΗΣΟΜΕΝΩΝ, ΤΩ ΔΑΥΙΔ. ΞΗ'.

IN FINEM, PRO IIS QUI COMMUTABUNTUR,
IPSI DAVID. LXVIII.

VERS. 2, 3. Salvum me fac, Deus, quoniam intraverunt aquæ usque ad animam meam. › Quatuor psalmi Pro iis qui commutabuntur inscripsi sunt. Duo Davidis, nempe hic quem tractamus et Lix : filiorum Core unus, scilicet xLIV ; Asahi similiter LXXIX. In omnibus porro illius loco, Pro iis qui commutabuntur, ο Aquila, e Super lilia, » edidit ; Symmachus vero, e Pro floribus. » Quadrage simus itaque quartus de Dilecto prophetiam, atque

• Σῶσόν με, ὁ Θεὸς, ὅτι εἰσήλθοσαν ὕδατα ἕως ψυχῆς μου. » Τέτταρες εἰσιν οἱ ἐπιγεγραμμένοι • Ὑπὲρ τῶν ἀλλοιωθησομένων·, δύο μὲν τοῦ Δαυΐδ, ὁ μετὰ χεῖρας καὶ ὁ νθ'· τῶν δὲ υἱῶν Κορὲ εἷς, ὁ μδ', καὶ τοῦ ̓Ασάφ ὁμοίως ὁ οθ'. Ἐπὶ πάντων δὲ ἀντὶ τοῦ, « Ὑπὲρ τῶν ἀλλοιωθησομένων, κ ὁ μὲν ̓Ακύ λας, ο Ἐπὶ κρίνων, ν ἐκδέδωκεν· ὁ δὲ Σύμμαχος, • Ὑπὲρ τῶν ἀνθῶν. » Ὁ μὲν οὖν μδ' τὴν περὶ τοῦ Αγαπητοῦ προφητείαν περιείχε, τῆς τε ἐξ ἐθνῶν Ἐκκλησίας τὴν ἀπὸ τῶν χειρόνων ἐπὶ τὰ κρείττω D gentium Ecclesiæ a pejoribus ad meliora immuta

ἀλλοίωσιν· ὁ δὲ πεντηκοστὸς ἕνατος ἀποβολὴν τοῦ
Ἰουδαίων ἔθνους καὶ τῶν ἀλλοφύλων ἐθνῶν τὴν ἐπὶ
τὰ κάλλιστα μεταβολήν· ὁ δὲ οθ' αὖθις τὴν τοῦ Ἰου
δαίων ἔθνους ἀπόπτωσιν, καὶ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν τὴν
ἐνανθρώπησιν σημαίνει. Εικότως οὖν καὶ ὁ μετὰ χεῖ
ρας, ο Ὑπὲρ τῶν ἀλλοιωθησομένων, ο ή, « Ὑπὲρ
τῶν ἀνθῶν, » κατὰ τὸν Σύμμαχον, ἢ, « Ἐπὶ κρίνων, ο
κατὰ τὸν ̓Ακύλαν, ἐπιγέγραπται· ἐπειδὴ τὴν ἐπὶ τὸ
χεῖρον ἀλλοίωσιν τοῦ ἐκ περιτομῆς λαοῦ καὶ αὐτὸς
περιέχει, οὓς, κρίνα καὶ ἄνθη κατὰ καιρὸν ὀφθέντας,
ἡ ἐπὶ τὰ χείρω διεδέξατο μεταβολή. Ανθεσι δὲ αὐτ
67 Psal. viii,
2. 68 Rom. ix, 6-8. 69 Rom. 11,

tionem, complectitur ; quinquagesimus nonus abjectionem Judaici populi, alienigenarunque gentium ad praestantissima conversionem ; rursum septum gesimus nonus Judaici populi lapsum, et Salvatoris nostri incarnationem significat. Jure itaque præsens item psalmus, c Pro iis qui commutabuntur; s aut c Pro foribus, ut Symmachus; aul, • Super lilia, ut Aquila, inscriptus est, quia populi ex circumcisione ad pejora mutationem conti net, qui cum liliis et floribus olim similes visi fuissent, jam ad deteriora declinarunt. Floribus

28, 29. 70 Isa. v, 6. 71 Philipp, IV, 13. 7. Rom.

autem illos Isaias comparat dicens : « Omnis caro Λ τοὺς παραβάλλει καὶ ὁ Ἡσαΐας λέγων· . Πᾶσα σὰρξ

Β

fenum, et omnis gloria ejus quasi flos feni. Exsic-
catum est fenum, et flos decidit 3. Queis spe-
ciosum illum ad breve tempus florentem corporeum
Judæorum cultum feno et floribus confert. In præ-
senti quoque floridi eorum status ad deteriora mu-
fationem et conversionem declarat in sequentibus,
ubi dicitur: Fiat mensa eorum coram ipsis in
laqueum, et in retributionem et in scandalum.
Obscurentur oculi eorum, ne videant, , etc. Et
quia longis postea temporibus hæc eventura erant,
necessario, 4 In finem, o inscriptum est. Εt vero
neque psalmus, neque canticum, neque hymnus,
neque quid simile est : quia ea quæ subsequuntur
non consentanea tali titulo erant. Quare dixeris
prophetiam esse ex persona Servatoris nostri enar-
rantis ea quæ sibi postea contigerunt; prædictio-
nemque eorum quæ Judæis post tantos ausus illata
St. Orditur itaque Servator orationem emittens
ad Patrem his verbis : • Salvum me fac, Deus,
quoniam intraverunt aquæ usque ad animam
meam. Videnturque mihi de industria hæc cum
dictis in præcedenti psalmo conjuncta esse. In illo
namque dicebatur: Dixit Dominus: Ex Basan
convertam, convertam ex profundo maris "; 1 in
hoc vero, Veni in altitudinem maris, et tempestas
demersit me. Oportuit enim edoceri nos quo pacto
descenderit Dominus in Basan, quod est ignominia,
et quomodo dixerit, Convertam ex profundo ma-
ris. » Quare hæc ipsa in præsenti declarat: de
ignominia quidem in sequentibus, dicens : • Quo- G
niam propter te sustinui opprobrium, operuit con-
fusio faciem meam ; ac rursus : e Tu scis impro-
perium meum et confusionem meam et reverentiam
meam. De profundo autem maris illud, Salvum
me fac, Deus, quoniam intraverunt aquæ usque ad
animam meam. Infixus sum in limo profundi, et
non est substantia. Veni in altitudinem maris, et
tempestas demersit me. Hæc enim magnam affi-
nitatem habeant cum iis quæ in præcedenti psalmo
dicta sunt, nempe in illo: c Dixit Dominus : Ex
Basan convertam, convertam ex profundo maris. »
Quia in illo ipse Dominus sic dicebat; et nunc
quoque eumdem ipsum esse qui hæc loquitur exi-
stimandum.

Ipse igitur quem non alium esse quam Dei Verbum superius demonstravimus, orationem effundit ad Patrem, hominis quem assumpsit cruciatus sibi proprios reputans, quare ait: c Salvum me fac, Deus, quoniam intraverunt aquæ usque ad animam meam. Infixus sum in limo profundi, et non est substantia. Veni in altitudinem maris, et tempestas demersit me. Præcedens utique psalmus his compellabat Iter facite ei qui ascendit super occaSum, Dominus nomen illi 78. » Deinde suam cum

χόρτος, καὶ πᾶσα δόξα αὐτῆς ὡς ἄνθος χόρτου· έξη
ράνθη ὁ χόρτος, καὶ τὸ ἄνθος ἐξέπεσε·, δι' ὧν τὸ
πρὸς βραχύν τινα χρόνον ἀνθῆσαν καὶ ὡραῖον ὀφθὲν
τῆς σωματικῆς Ἰουδαίων θρησκείας χόρτῳ καὶ ἄν
θεσιν ἀπεικάζει. Καὶ διὰ τῶν προκειμένων τοίνυν
τὴν ἀλλοίωσιν καὶ τὴν ἐπὶ τὸ χεῖρον μεταβολὴν τῆς
ἄνθης (sic) αὐτῶν παρίστησι προϊὼν ὁ λόγος ἐν οἷς
φησι· « Γενηθήτω ἡ τράπεζα αὐτῶν ἐνώπιον αὐτῶν
εἰς παγίδα καὶ εἰς ἀνταπόδοσιν καὶ εἰς σκάνδαλον,
Σκοτισθήτωσαν οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτῶν τοῦ μὴ βλέπειν, »
καὶ τὰ ἑξῆς. Καὶ ἐπειδήπερ μακροῖς ὕστερον χρόνοις
ταῦτα δι' ἔργων χωρεῖν ἔμελλον, ἀναγκαίως ο Εἰς τὰ
τέλος ο προγέγραπται. Οὔτε δὲ ψαλμός ἐστιν, οὔτε
ᾠδὴ, οὔτε ὕμνος, οὔτε τι τοιοῦτον· ἐπεὶ μηδὲ κατ
άλληλα ἦν τὰ ἐπιλεγόμενα τοιαύτῃ προγραφή. Διδ
εἴποις ἂν προφητείαν ἐκ προσώπου τοῦ Σωτῆρος
ἡμῶν διεξιόντος τὰ περὶ αὐτὸν συμβεβηκότα, προ
αναφώνησίν τε τῶν Ἰουδαίοις ἐπελθόντων μετὰ τὰ
κατ' αὐτοὺς τετολμημένα. Αρχόμενος δ' οὖν ὁ Σω
τὴρ, εὐχὴν ἀναπέμπει πρὸς τὸν Πατέρα λέγων· « Σῶ
σόν με, ὁ Θεὸς, ὅτι εἰσήλθοσαν ὕδατα ἕως ψυχῆς
μου. » Καί μοι δοκεῖ κατὰ λόγον ταῦτα τοῖς ἐν τῷ
προλεχθέντι συνήφθαι ψαλμῷ. Ἐν ἐκείνῳ μὲν γὰρ
ἐλέγετο· « Εἶπε Κύριος· Ἐκ Βασὰν ἐπιστρέψω, ἐπι-
στρέψω ἐκ βυθῶν θαλάσσης· ἐν τούτῳ δὲ, ο Ηλ
θον εἰς τὰ βάθη τῆς θαλάσσης, καὶ καταιγὶς κατ
επόντισέ με. » Ἔδει γὰρ ἡμᾶς διδαχθῆναι πως εἰς
τὴν Βασὰν κατῆλθεν ὁ Κύριος, ὅπερ ἐστὶν αἰσχύνη,
καὶ πῶς ἔλεγεν, « Επιστρέψω ἐκ βυθῶν θαλάσσης. »
Διὸ δὴ ταῦτα αὐτὰ διὰ τῶν προκειμένων παρίστησι
περὶ μὲν τῆς αἰσχύνης προϊὼν καὶ λέγων· ι θτε
ἕνεκα σοῦ ὑπήνεγκα ὀνειδισμόν, ἐκάλυψεν ἐντροπὴ
τὸ πρόσωπόν μου · » καὶ αὖθις· ι Σὺ γινώσκεις τὸν
ὀνειδισμόν μου καὶ τὴν αἰσχύνην μου καὶ τὴν ἐντρο
πήν μου, περὶ δὲ τοῦ βυθοῦ τῆς θαλάσσης τὸ,
• Σῶσόν με, ὁ Θεὸς, ὅτι εἰσήλθοσαν ὕδατα ἕως ψυχῆς
μου. Ενεπάγηνείς ὕλην (1) βυθοῦ, καὶ οὐκ ἔστιν ὑπό
στασις. Ἦλθον εἰς τὰ βάθη τῆς θαλάσσης, καὶ κατ
αιγὶς κατεπόντισέ με. » Ταῦτα γὰρ πλείστην ἔχοι
ἂν ἀκολουθίαν πρὸς τὰ ἐν τῷ πρὸ τούτου ψαλμῷ λε
λεγμένα· ἐν τῷ, « Εἶπεν ὁ Κύριος· Ἐκ Βασὰν ἐπι-
στρέψω, ἐπιστρέψω ἐκ βυθῶν θαλάσσης. » Επειδή
ἐν ἐκείνῳ αὐτὸς ἦν ὁ Κύριος ὁ ταῦτα λέγων· ἔπειτα
καὶ νῦν τὸν αὐτὸν εἶναι ἡγεῖσθαι τὸν τὰ προκείμενα
διεξιόντα.

Αὐτὸς τοιγαροῦν, ὃν οὐδ ̓ ἕτερον εἶναι ἢ τοῦ Θεοῦ
Λόγον διὰ τῶν ἔμπροσθεν παρεστήσαμεν, εὐχὴν ἀνα-
πέμπει τῷ Πατρὶ, ἰδιοποιούμενος τὰ καθ ̓ οὗ ἀνείλη
φεν ἀνθρώπου πάθη· διό φησι· « Σῶσόν με, ὁ Θεὸς,
ὅτι εἰσήλθοσαν ὕδατα ἕως ψυχῆς μου. Ενεπάγην εἰς
ὕλην βυθοῦ, καὶ οὐκ ἔστιν ὑπόστασις. Ἦλθον εἰς τὰ
βάθη τῆς θαλάσσης, καὶ καταιγὶς κατεπόντισέ με.
Ὁ μὲν οὖν πρὸ τούτου ψαλμὸς προσεφώνει φάσκων·
• Οδοποιήσατε τῷ ἐπιβεβηκότι ἐπὶ δυσμῶν, Κύριος
ὄνομα αὐτῷ· ν εἶθ' ἑξῆς τὴν ἅμα ἀνθρώποις διατρι

13 Isa. XL, 6, 7. 7 Psal. LXVII, 23. 75 ibid. 5.
(1)Ύλη». Interpres legisse videtur λύν, quod verisimilius est et nobis quoque magis placet. Epiz.

B

78

6ὴν αὐτου παρίστησι λέγων· « Καὶ ἀγαλλιᾶσθε ἐνώ- A hominibus commorationem enuntiabat dicens : « Et πιον αὐτοῦ, τοῦ πατρὸς τῶν ὀρφανῶν καὶ κριτοῦ τῶν χηρῶν. • Καὶ τῶν μαθητῶν δὲ αὐτοῦ καὶ τῶν ἀποστόλων τὴν κλῆσιν ἐδήλου ἐν τῷ, ο Κύριος δώσει ῥῆμα τοῖς εὐαγγελιζομένοις δυνάμει πολλῇ. » Εἶθ' ἑξῆς εἰς τὸν θάνατον αὐτοῦ κάθοδον καὶ τὴν διέξοδον τὴν ἐντεῦθεν ἐδίδασκεν ἐν τῷ, ο Καὶ τοῦ Κυρίου Κυ ρίου αἱ διέξοδοι τοῦ θανάτου· καὶ ἐν τῷ, « Εἶπε Κύριος· Ἐκ Βασὰν ἐπιστρέψω, ἐπιστρέψω ἐκ βυθῶν θαλάσ σης· ἐπὶ πᾶσι δὲ τούτοις τὴν εἰς οὐρανοὺς ἐπάνοδον αὐτοῦ διὰ τοῦ αὐτοῦ ἐδήλου λέγων· «Ψάλατε τῷ Θεῷ τῷ ἐπιβεβηκότι ἐπὶ τὸν οὐρανὸν τοῦ οὐρανοῦ κατ ̓ ἀνατολάς. » Ταῦτα μὲν οὖν ἐν ἐκείνοις· διὰ δὲ τῶν προκειμένων τὰ ὡς ἐν παραδρομῇ τότε λελεγμένα πλα τύνει, δεικνὺς ὅπως λέλεκτο· « Καὶ τοῦ Κυρίου Κυρίου αἱ διέξοδοι τοῦ θανάτου, » καὶ τὸ, ο Εἶπε Κύ ριος· Ἐκ Βασὰν ἐπιστρέψω, ἐπιστρέψω ἐκ βυθών θαλάσσης. » Ταῦτα γὰρ εἰς πλάτος ἐπὶ τοῦ παρόντος διεξέρχεται λέγων· ι Σῶσόν με, ὁ Θεὸς, ὅτι εἰσήλθο σαν ὕδατα ἕως ψυχῆς μου. Ενεπάγην εἰς ὕλην βυθοῦ, καὶ οὐκ ἔστιν ὑπόστασις. Ηλθον εἰς τὰ βάθη τῆς θαλάσσης καὶ καταιγὶς κατεπόντισέ με. ο Πει ρασμοὺς δὲ καὶ διωγμοὺς καὶ ἐπαναστάσεις ἀσεβῶν ἀνδρῶν ὕδατα καλεῖν εἴωθεν ὁ Λόγος· Οὕτω γοῦν εἴ ρηται ἀλλαχοῦ· . Τὸν χείμαῤῥον διῆλθεν ἡ ψυχή ἡμῶν· ἄρα διῆλθεν ἡ ψυχὴ ἡμῶν τὸ ὕδωρ ἀνυπόστα τον. » Καὶ αὐτὸς δὲ ὁ Σωτὴρ ἐδίδασκε τοῦτο λέγων· • Κατέβη ή βροχή, ἦλθον οἱ ποταμοί, ἔπνευσαν οἱ ἄνεμοι, καὶ προσέῤῥηξαν τῇ οἰκίᾳ ἐκείνῃ, καὶ οὐκ ἔπεσε· τεθεμελίωτο γὰρ ἐπὶ τὴν πέτραν. » Καὶ διὰ τῶν προκειμένων τοίνυν τοὺς πειρασμοὺς καὶ τὰς C κατ' αὐτοῦ ἐπιβουλάς, ὕδατα ὀνομάζων εἰσεληλυθέναι ἕως τῆς ψυχῆς αὐτοῦ διδάσκει. Ἐπὶ μὲν οὖν τοῦ Ἰώβ, καίπερ ὄντος ἀθλητοῦ γενναίου, γέγραπται εἰρηκὼς ὁ Θεὸς τῷ πειράζοντι· ε Ἰδοὺ πάντα ὅσα ὑπάρχει αὐτῷ δίδωμι ἐν τῇ χειρί σου, μόνον τὴν ψυ χὴν αὐτοῦ διαφύλαξον. » Ἐνταῦθα δὲ τὴν ψυχὴν αὐτ τὴν ὁ πειράζων πειράζει, ἥτις ποτὲ ἦν αὕτη, ἧς μέμνητο καὶ αὐτὸς λέγων· ὁ Οὐδεὶς αἴρει τὴν ψυχήν μου ἀπ' ἐμοῦ· ἐξουσίαν ἔχω θεῖναι αὐτὴν, καὶ ἐξου σίαν ἔχω λαβεῖν αὐτήν· » καὶ πάλιν· « Τὴν ψυχήν μου τίθημι ὑπὲρ τῶν προβάτων μου·, και, « Νῦν ἡ ψυχή μου τετάρακται·, και, « Περίλυπός ἐστιν ἡ ο ψυχή μου ἕως θανάτου. » "Οθεν καὶ νῦν φησιν· • Οτι εἰσήλθοσαν ὕδατα ἕως ψυχῆς μου· κατὰ δὲ τὴν Σύμμαχον· ο Ὅτι ἐπῆλθεν ὕδατα ἕως ψυχῆς μου. » Εἶτα ἐπιλέγει· . Ενεπάγην εἰς ὕλην βυθοῦ, καὶ οὐκ ἔστιν ὑπόστασις· κ κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον 4 Εβαπτίσθην εἰς ἀπεράντους καταδύσεις, καὶ οὐκ ἔστι στάσις, ο ἡρμήνευσε· σφόδρα ἀκολούθως. Ἔνθα γὰρ οὐκ ἦν στάσις ἑτέροις, διὰ τὸ πάντας τοὺς αὐτόθι κατελθόντας ὀλίσθῳ περιπεσεῖν καὶ κατασύρεσθαι ὑπὸ τῶν τοῦ θανάτου ρευμάτων, ἐνταῦθα καὶ αὐτὸς ἦλθον, ὁπηνίκα εἰς τὰ βάθη τῆς θαλάσσης ἐλήλυθα· ᾖ, κατὰ τὸν Σύμμαχον, « Εἰσῆλθον εἰς τὰ βάθη τῶν ὑδάτων, καὶ ῥεῖθρον ἐπέκλυσέ με. » Καὶ τὰ παραπλήσια δὲ τούτοις καὶ Ἰωνᾶς ὁ προφήτης ἀπὸ τῆς

exsultate in conspectu ejus, patris orphanorum et
judicis viduarum 76. » Discipulorum item et aposto
lorum suorum vocationem declarabat in illo: Do-
minus dabit verbum evangelizantibus, virtute
multa ". » Sub hæc ejus ad mortem descensum,
et inde reditum docuit ita fatus: Et Domini Domini
exitus mortis F8 ; » et in illo, e Dixit Dominus : Ex
Basan convertam, convertam ex profundo maris.
Ad hæc autem omnia, reditum ejus ad cœlum in
eodem psalmo sic enarravit: Psallite Deo qui
ascendit super cœlum cœli ad orientem ". Hæc
ibi. In præsenti autem quæ quasi in transcursu
tunc dicta fuerant fusius aperit, ostendens quo
sensu dictum de Domino fuerit: Et Domini Do-
mini exitus mortis, atque illud, Dixit Domi-
nus Ex Basan convertam, convertam ex profundo
maris. Hæc enim fusius in præsenti enarrat di-
cens : • Salvum me fac, Deus, quoniam intraverunt
aquæ usque ad animam meam. Infixus sum in limo
profundi, et non est substantia. Veni in altitudi -
nem maris, et tempestas demersit me. » Tentatio-
nes autem, vexationes et insultus impiorum viro-
rum, aquas vocare Scripturæ mos est. Ita enim
dicitur alibi : Torrentem pertransivit anima
nostra, forsitan pertransisset anima nostra aquam
sine fundo 8. Idipsumque idem Servator docet
his verbis : e Descendit pluvia, venerunt llumina,
flaverunt venti, et impegerunt in domum illam, et
non cecidit : fundata enim erat supra petram 89.
In his itaque dictis tentationes et insidias sibi pa-
ratas, aquas nuncupans, usque ad animam suam
venisse docet. De Jobo sane, tametsi strenuus
athleta erat, dixisse Deum tentatori fertur : 4 Ecce
omnia quæcunque ipsi sunt do in manu tua, tan-
tum animam ejus servato 83. › Hic vero ipsam ani-
mam tentator aggreditur, eam ipsam scilicet de qua
Dominus dicit: Nemo tollit animam meam a me : po-
testatem habeo ponendi illam,et potestatem habeo ac-
cipiendi eam s. » Et iterum : « Animam meam pono
pro ovibus meis 85, et, ‹ Nunc anima mea turbata
est 86; et, Tristis est anima mea usque ad mortem87.›
Quamobrem nunc quoque ait : c Quoniam intrave-
runt aquæ usque ad animam meam : sive secundum
Symmachum Quoniam accesserunt aquæ usque ad
animam meam. › Deinde subjungit: Infixus sum in
limo profundi, et non est substantia; secundum
Symmachum vero : « Immersus sum in infinitas vora-
gines, et non est status, explicatur; et quidem
e re admodum. Nam ubi nullus standi modus aliis
erat, quia quotquot eo descenderant in perniciem
ibant, et a fluctibus mortis detrahebantur, eodem
accessi quando veni in altitudinem maris; sive,
secundum Symmachum, c Ingressus sum in pro-
fundum aquarum, et fluctus inundavit me. Et his
similia Jonas propheta a ventre ceti precatus scri-
bitur; ait igitur ille: . Circumfusa est mihi aqus
79.80 ibid. 34. 81 Psal. cxxi, 5. ss Matth. VII, 25.
XII, 27. 87 Matth. xxvΙ, 38.

D

76 Psal. LXVII, 5, 6. * ibid. 12. 78 ibid. 21. 83 Sub 11, 6. ss Joan. x, 18 ss ibid. 15. 86 Joan.

83