cer sum vero illud intelligas ex hoc dicto: • Fiat A Νοήσεις δὲ καὶ τὸ θυμίαμα ἀπὸ τῆς λεγούσης φωνῆς· oratio mea sicut incensum in conspectu tuoTM.› Hæ igitur animæ, spirituali igne purgatæ, holocausta fuere: sive sacerdotum instar ipsæ corpora sua, utpote igne consummata, in holocausta obtulerunt. Orationes autem ipsarum thymiamata fuerint. Quoniam vero arietes, boves et hircos oblaturas se pollicentur, tecum reputes velim hæc ipsa ex apostolorum Servatoris persona dicta fuisse, perque hircos, boves et arietes eos, qui sua apostolorum ductu fuerunt, intelligas. Nam primo ipsi martyres Dei fuere; deinde alios sui infinitos imitatores et æmulos excitarunt, quos quasi culturam suam Deo offerunt. Arietes dixeris, principes Ecclesiarum, de quibus in præcedenti psalmo dicebatur: c Induti sunt arietes ovium ":, Β quos velut gregum duces ipsi constituerunt; boves autem, animas in armentis Ecclesiæ constitutas ; etenim . An de bobus, inquit, cura est Deo 76?, sed de nobis prorsus loquitur. Hirci vero fuerint ii qui recens nati, et procellæ tempore orti sint. Quare secundum reliquos interpretes, ‹ et deserti,› utpote qui persecutionem effugerint, vocantur. Et hos itaque quasi novellos et ab se ductos Deo offerunt, gloriantes singuli de iis quos adduxerunt. Hæc itaque a nobis modo spirituali, et divinarum Scripturarum promissis consentaneo, considerata sunt. Et sane par est hæc quæ jam tractamus verba sic intelligere, potius quam Judæorum ineptas illas fabulas admittamus, Deum scilicet holocaustis, thymiamatis sensum moventibus, aut arietum, boum et hircorum sanguine delectari. Quæ sane omnia per prophetam ipse Deus repudiat his verbis: «Quid mihi multitudinem sacrifi ciorum vestrorum, dicit Dominus: plenus sum holocaustis arietum, et adipem agnorum, sanguinemque laurorum et hircorum nolo. Quis enim hæc requisivit de manibus vestris 77 ? Et alias hæc contraria fuerint iis quæ prius psalmo XLIX dicta sunt, ubi ex persona Dei fertur: « Non in sacrificiis tuis arguam te ; › et: ‹ Non accipiam de domo tua vitulos, neque de gregibus tuis hircos. Quoniam meæ sunt omnes feræ silvarum, jumenta in montibus et boves 7; » sub hæc autem: • Nunquid manducabo carnes taurorum, aut sanguinem hircorum potabo 80 ?, Qui enim illis consonent quæ de holocaustis, arietibus, bobus et hircis bic traduntur? Et sane ipse David superius confitendo dixerat: Quoniam si voluisses sacrificium, dedissem utique, holocaustis non delectaberis 81 ;; et in alio iterum: Sacrificium et oblationem noluisti, corpus autem aptasti mibi. Holocausta et pro peccato non grata habuisti 82. › • Γενηθήτω ἡ προσευχή μου ὡς θυμίαμα ενώπιόν σου, Αὗται μὲν οὖν αἱ ψυχαί, τῷ πνευματικῷ πυρὶ καθαρθεῖσαι, ὁλοκαυτώματα γεγόνασιν, ἢ δίκην ἱερείων αὗται τὰ ἑαυτῶν ὀνόματα (1), ὡς ἂν διὰ πυρὸς τελείω θέντα, ὁλοκαυτώματα προσηνέγκαντο. Αἱ δὲ προσευ χαὶ αὐτῶν εἶεν ἂν τὰ θυμιάματα. Ἐπεὶ δὲ κριοὺς καὶ βόας μετὰ χιμάρων ἀνοίσειν ἐπαγγέλλονται, επιστήσεις ὅπως εἴρηται καὶ ταῦτα ἐκ προσώπου τῶν ἀποστόλων τοῦ Σωτῆρος, τοὺς ὑπ' αὐτῶν προηγμένους χιμάρους καὶ βόας καὶ κριοὺς νοήσας. Πρῶτοι μὲν γὰρ μάρτυρες αὐτοὶ τοῦ Θεοῦ γεγόνασιν· εἶτα μιμη τὰς ἑαυτῶν καὶ ζηλωτὰς μυρίους ἄλλους κατεστήσαν το, οὓς ὥσπερ οἰκεῖα γεώργια τῷ Θεῷ προσφέρουσι. Κριοὺς μὲν τοὺς ἄρχοντας τῶν Ἐκκλησιῶν, περὶ ὧν καὶ ἐν τῷ πρὸ τούτου ψαλμῷ ἐλέγετο· « Ἐνεδύσαντο οἱ κριοὶ τῶν προβάτων· › οὓς ὥσπερ ποιμνίων ἡγουμέ νους αὐτοὶ κατέστησαν· βόας δὲ τὰς ἐν τῇ Ἐκκλη σίᾳ ἀγελαζομένας ψυχάς· « Μὴ γὰρ τῶν βοῶν, φησί, μέλει τῷ Θεῷ ; » ἢ δι ̓ ἡμᾶς πάντως λέγει· χίμαροι δὲ οἱ ἀρτιγενεῖς καὶ τῷ καιρῷ τοῦ χειμῶνος γεγενημένοι εἶεν ἄν Διὸ κατὰ τοὺς λοιποὺς ἑρμηνευτάς, • καὶ ἔρημοι, ν ὡς τὸν τοῦ διωγμοῦ καιρὸν ἐκφυγόντες, ὠνομάσθησαν. Καὶ τούτους τοιγαροῦν ὡς ἂν νεογνοὺς καὶ ὑπ' αὐτῶν προηγμένους τῷ Θεῷ προσάγουσιν ἕκαστος ἐφ ̓ οἷς προηγάγετο σεμνυνόμενος. Ταῦτα μὲν οὖν πνευματικῶς καὶ πρεπόντως τῇ τῶν θεοπνεύ στων Γραφῶν ἐπαγγελίᾳ τεθεώρηται ἡμῖν. Καὶ πρέπει γε ὄντως ἀκούειν τῶν προκειμένων, ἢ κατὰ τὰς Ἰου δαίων ταπεινὰς μυθολογίας ὁλοκαυτώμασι χαίρειν τὸν C Θεόν, ἢ θυμιάμασιν αἰσθητοῖς, ἢ κριῶν καὶ βοῶν καὶ χιμάρων αἵμασιν ὑπονοούντων. "Α δὴ πάντα διὰ τοῦ προφήτου αὐτὸς ὁ Θεὸς παραιτεῖται λέγων· «Τί μοι πλῆθος τῶν θυσιῶν ὑμῶν; λέγει Κύριος· πλήρης εἰμὶ ὁλοκαυτωμάτων κριῶν, καὶ στέαρ ἀρνῶν καὶ αἵματα ταύρων καὶ τράγων οὐ βούλομαι. Τίς γὰρ ἐξεζήτησε ταῦτα ἐκ τῶν χειρῶν ὑμῶν ; Καὶ ἄλλως γ' ἂν εἴη ταῦ τα ἐναντία τοῖς ἔμπροσθεν κατὰ τὸν μθ' ψαλμὸν λελεγμένοις, ἐν οἷς ἐκ προσώπου τοῦ Θεοῦ ἐλέγετο· «Οὐκ ἐπὶ ταῖς θυσίαις σου ἐλέγξω σε· » καί· « Οὐ λήψομαι ἐκ τοῦ οἴκου σου μόσχους, οὐδὲ ἐκ τῶν ποιμνίων του χιμάρους· ὅτι ἐμά ἐστι πάντα τὰ θηρία τοῦ δρυμοῦ, κτήνη ἐν τοῖς ὄρεσι καὶ βόες· καὶ ἑξῆς· « Μὴ φάγομαι κρέα ταύρων, ἢ αἷμα κριῶν πίομαι ; › Πῶς γὰρ ἐκείνοις σύμφωνα ἂν εἴη τὰ ὡς περὶ ὁλοκαυτωμάτων καὶ κριῶν καὶ βοῶν καὶ χιμάρων ἐνταῦθα λελεγμένα; Καὶ μὴν αὐτὸς ὁ Δαυΐδ διὰ τῶν ἔμπροσθεν ἐξομολογούμενος ἔλεγεν· « Οτι, εἰ ἠθέλησας θυσίαν, ἔδωκα ἂν, ὁλοκαυτώματα οὐκ εὐδοκήσεις. » Καὶ πάλιν ἐν ἑτέρῳ· « Θυσίαν καὶ προσφορὰν οὐκ ἐθέλησας, σῶμα δὲ κατηρτίσω μοι. Ολοκαυτώματα καὶ περὶ ἁμαρτίας οὐκ ηὐδόκησας. ο 78 VERS. 16-20. Venite, audite et narrabo, omnes qui timetis Deum, quanta fecit animæ meæ.» lidem superius dicebant: Venite et videte opera Dei, 7 Psal. CXL, 2. 75 Psal. LXIV, 14. 76 1 Cor. 1x, 9. se ibid. 13. 81 Psal. L, 18. 82 Psal. XXXIX, 7 (4) Legendum σώματα. D « Δεῦτε, ἀκούσατε, καὶ διηγήσομαι, πάντες οἱ φοβούμενοι τὸν Θεὸν, ὅσα ἐποίησε τῇ ψυχῇ μου. » Οἱ αὐτοὶ καὶ ἐν τοῖς ἔμπροσθεν ἔλεγον· « Δεῦτε καὶ ἴδετε τὰ 77 Isa. 1, 11, 12. 78 Psal. xLIX, 8. 77 ibid. 9, 10. his gentes alloquebantur. Nunc igitur ipsi eosdem compellant bis verbis : « Venite, et audite, et narrabo. » Quinam, venite? deinde infert : « Omnes qui timetis Deum: quos supra modo omnem terram nuncupaverant, modo omnes gentes. Eosdem enim in præsenti declarant, cum timentes Deum compellant. Plerumque in aliis commonstravimus, eos ex gentibus qui piam colunt religionem, timentes Dominum Scripturam appellare solere. Quoniam igitur prædicatio evangelica commentario eget, se ejus interpretationem tradituros necessario gentibus pollicentur, dicentes : « Venite, a11dite, et narrabo. Hæc porro quasi ex uno ore proferunt propter consummationem : omnes quippe ἔργα τοῦ Θεοῦ, φοβερὸς ἐν βουλαῖς ὑπὲρ τοὺς υἱοὺς A terribilis in consiliis super filios hominum., El τῶν ἀνθρώπων· : καὶ ταῦτα ἔλεγον τοῖς ἔθνεσι. Καὶ νῦν οὖν πάλιν οἱ αὐτοὶ αὐτοῖς τοῖς προσφωνοῦσι φάσκοντες· • Δεῦτε καὶ ἀκούσατε, καὶ διηγήσομαι. » Τίνες δὲ δεῦ τε; ἐπιλέγει ἑξῆς· « Πάντες οἱ φοβούμενοι τὸν Θεόν, οὓς ἀνωτέρω ποτὲ μὲν πᾶσαν τὴν γῆν ὠνόμαζον, ποτὲ δὲ πάντα τὰ ἔθνη Τοὺς αὐτοὺς γὰρ καὶ ἐπὶ τοῦ παρόντος δηλοῦσι φοβουμένους τὸν Θεὸν ἀποκαλοῦντες. Πολλάκις δὲ καὶ ἐν ἑτέροις ἀπεδείξαμεν, ὡς τοὺς ἐξ ἐθνῶν θεοσεβοῦντας φοβουμένους τὸν Κύριον καλεῖν εἴωθεν ὁ Λόγος. Ἐπεὶ τοίνυν μνείας δεῖται τὸ κήρυγμα τὸ ἀποστολικὸν, ἀναγκαίως ἐπαγγέλλονται τὴν ἑρμη νείαν παραδώσειν τοῖς ἔθνεσι λέγοντες· « Δεῦτε, ἀκούσατε, καὶ διηγήσομαι· . Λέγουσι δὲ ταῦτα ὡς ἐξ ἑνὸς στόματος διὰ τὴν τελείωσιν· οἱ γὰρ πάντες ἓν γεγόνασι τελειωθέντες ἐν Κυρίῳ. Καὶ ταῦτα θεσπίζει τὸ B in Christo consummati unum effecti sunt. Et hoc Πνεῦμα τὸ ἅγιον ὡς ἐξ ἑνὸς χοροῦ τοῦ ἀποστολικοῦ τοῖς ἔθνεσι προσφωνοῦν, ἐπαγγελλόμενόν τε διερμηνεύειν, ὅσα ἐποίησεν ὁ Θεὸς τῇ ψυχῇ αὐτῶν. Πάλαι μὲν οὖν ἔλεγον· · Δεῦτε καὶ ἴδετε τὰ ἔργα τοῦ Θεοῦ, ὡς μετέ στρεψέ ποτε τὴν θάλασσαν εἰς ξηρὰν, καὶ ὡς ἐν ποτα μῷ διῆλθον ποδί.» Νυνὶ δὲ οὐκέτι τὰ παλαιὰ, ἀλλὰ τὰ τῆς νέας καὶ καινῆς ἱστορίας παραδεδώκασι, τὰς ἑαυ τῶν πράξεις ὑφηγούμενοι, καὶ τὰς εἰς αὐτοὺς ὑπὸ τοῦ Θεοῦ γενομένας εὐεργεσίας. Διό φασιν· . "Οσα ἐποίησε τῇ ψυχῇ μου· εἶτα διηγοῦνται τὴν ἐπαγγε λίαν πληροῦντες. Τίς δὲ ἡ διήγησις; • Πρὸς αὐτὸν, φησί, τῷ στόματί μου ἐκέκραξα, καὶ ὕψωσα ὑπὸ τὴν γλῶσσάν μου. » Ἐπειδὴ γὰρ τὰς εἰς αὐτοὺς εὐερ γεσίας τοῦ Θεοῦ κατηριθμήσαντο, ὡς ἐπυρώθησαν, ὡς ἐδοκιμάσθησαν, ὡς εἰσῆλθον εἰς τὰς θλίψεις, ὡς ὑπέμειναν, ὡς διῆλθον διὰ πυρὸς καὶ ὕδατος, ὡς ἐξῆλθον εἰς ἀναψυχήν· ὅτι μὴ ἀργῶς ταῦτα αὐτοῖς πάντα, ἡ θεία δεδώρηται χάρις· ἀλλὰ γὰρ αὐτῶν τὰ μεγάλα συμβαλλομένων εἰς τὸ μαρτύριον διδάσκουσιν ἀναγκαίως. Πρῶτον μὲν γὰρ, φασὶν, οὐδέποτε ἀνεχωροῦμεν εὐχόμενοι καὶ βοῶντες πρὸς αὐτόν. Ἐβοώμεν δὲ οὐ κραυγῇ καὶ φωνῇ γεγωνῷ, ἀλλ' ὑπὸ τὴν γλῶσσαν ο εἴσω συνέχοντες αὐτῶν τὰς βοάς· ᾔδειμεν γὰρ, ὅτι καὶ σιωπώντων ἀκούει ὁ Θεὸς, καί εἰσι κραυγαὶ ψυχῆς οὐ διὰ γλώττης προφερόμεναι, ἀῤῥήτῳ δὲ δυνάμει πρὸς τὸν Θεὸν ἀναπεμπόμεναι. Καὶ τοῦτό ἐστιν ὁ ἐδίδαξεν ὁ Σωτὴρ εἰπών· « Εἴσελθε εἰς τὸ ταμεῖόν σου, καὶ κλεῖτον τὴν θύραν σου, καὶ πρόσευξαι· καὶ ὁ Πατήρ σου 5 βλέπων ἐν τῷ κρυπτῷ ἀποδώσει σοι. » Οὕτως οὖν καὶ ἐνταῦθά φασιν, ὅτι ο Πρὸς αὐτὸν τῷ στόματί μου ἐκέκραξα καὶ ὕψωσα ὑπὸ τὴν γλῶσσάν μου· » κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον, « Αὐτὸν, φασί, τῷ στόματί μου έπεσ καλεσάμην, καὶ ὑψώθη παραχρῆμα ἡ γλῶσσά μου.» Ἀλλ ̓ οὐ μόνον ταῖς εὐχαῖς ἐσχολάζομεν καὶ ταῖς πρὸς τὸν Θεὸν δεήσεσι καὶ ἱκετηρίαις· ἀλλὰ καὶ ἔργοις αὐτοῖς ἀπεστρεφόμεθα μὲν πᾶσαν ἀδικίαν, ὡς μηδὲ ἐμβλέπειν αὐτῇ ἐθέλειν, ἢ καὶ τῷ νῷ ἐνθυμεῖσθαί τι ἄδικον. Εἰ γάρ τι τοιοῦτον ἐνενοοῦμεν, οὐδ ̓ εἰσακούεσθαι ἄξιοι ἂν ἦμεν· διό φασιν· « Αδικίαν εἰ ἐθεώρουν ἐν καρδίᾳ μου, μὴ εἰσακουσάτω Κύριος. » Ἐπεὶ τοίνυν καὶ τὴν διάνοιαν τοιαύτην εἶχε καὶ τὰς εὐχὰς τοιαύ 3 Matth. vi, 6. Spiritus sanctus quasi ex uno apostolico choro gentibus loquens vaticinatur; ac pollicetur se declaraturum quanta fecerit Deus animæ ipsorum. Olim quidem dicebant, Venite et videte opera Dei, qui aliquando convertit mare in aridam, et in flumine pertransierunt pede. Nunc autem non vetera ulterius, sed ea quæ novam spectant historiam tradunt, gesta sua, necnon a Deo sibi collata beneficia narrantes. Quare dicunt: Quanta fecit animæ meæ ; deinde promissis stantes narrationem ordiuntur. Quæ narratio illa? Ad ipsum, inquit, ore meo clamavi, et exaltavi sub lingua mea. Nam quia Dei erga se beneficia recensuerunt, quomodo scilicet igne examinati et probati C sint, quomodo in ærumnis positi eas sustinuerint, quo pacto transierint per ignem et aquam, et ingressi sint in refrigerium ; quod non hæc omnia sibi frustra divina gratia contulerit; sed isthæc sibi maxime ad martyrium profuerint, necessario edocent. Primo quidem, aiunt, nunquam finem precandi ipsum et clamandi fecimus. Neque tamen alta et sonora voce clamabamus, sed e sub lingua, intus clamores nostros comprimentes. Noveramus quippe Deum vel tacentes audire, esseque clamores non lingua sed mente prolatos, ac ineffabili virtute ad Deum emissos. Idipsumque a Servatore docetur his verbis: Intra in cubiculum tuum, et clauso ostio ora: et Pater tuus qui videt in abscondito, reddet tibi s. » Sic igitur hic loquuntur : Ad ipsum ore meo clamavi et exaltavi sub lingua mea; secundum Symmachum vero : e Ipsum, aiunt, ore meo invocavi, et exaltata est confestim anima mea. Sed non tantum orationibus, precibus et supplicationibus ad Deum emissis vacavimus; sed ipsis operibus iniquitatem omnem aversati sumus; ita ut ne quidem respicere illam voluerimus, aut quidpiam iniquum vel animo cogitare. Nam si quid simile cogitassemus, non digni eramus qui exaudiremur. Quamobrem aiunt Iniquitatem si aspexi in corde meo, non exaudiat Dominus. Quia ergo tali mente prædi D : 83 tus tales orationes fundebat, jure dicit « Propter Α τας ἀνέπεμπεν, εἰκότως φησί· « Διὰ τοῦτο εἰσήκου ea exaudivit Deus, et attendit voci deprecationis mere. Et hæc in causa erant cur Deus post lot tentationes, eduxerit nos in refrigerium. Pro quibus omnibus debitum gratiarum actionis hyninum Deo emittentes, totum sermonem hoc ceu sigillo concludunt: Benedictus Deus, qui non amovit orationem meam et misericordiam suam a me.› Hæc porro omnia chorus apostolicus ex unius persona, benedictionem, laudem et gratiarum actionem pro omnibus supra memoratis Deo offerens, post tot prolatos sermones obsignavit. 1. IN FINEM IN HYMNIS PSALMUS CANTICI. LXVI. 86 σεν ὁ Θεὸς καὶ προσέσχε τῇ φωνῇ τῆς δεήσεώς μου.» • Ὁ Θεὸς οἰκτειρήσαι ἡμᾶς καὶ εὐλογήσαι ἡμᾶς, ἐπι VERS. 2, 3. Deus misereatur nostri et benedicat nobis, illuminet vultum suum super nos, et misereatur B nostri. Præsens quoque psalmus, evangelicus cum sit, eidem ac præcedens hæret sententiæ; quare c ad finem » et ipse remittit, atque c canticum psalmi inscribitur; quia ille quoque psalmus cantici esse dicebatur. Fortasse vero ideo neuter eorum cujus sint sermones in titulo declarat, quod manifestum sit quænam personæ in utroque loquentes inducantur. Etenim gentium præcones, sive apostoli Servatoris nostri, in utroque assumuntur. Qui statim ab exordio in præsenti psalmo nec occulte acclamant in terra et in omnibus gentibus salutare Dei, et viam ejus cognosci precantes, deinde aiunt : c Confiteantur tibi populi, Deus, confiteantur tibi populi omnes. Lætentur et exsultent gentes. Quem sermonem secundo ad vaticinii firmitatem repetunt. Chorus igitur apostolicus, qui prius dixerat: Jubilate Deo, omnis terra®;, et rursum : c Omnis terra adoret te&";, iterumque : • Benedicite, gentes, Deum nostrum 8;, in præsenti psalmo similiter, animadvertens magno sibi opus esse ad faustum evangelicæ prædicationis exitum Dei auxilio, quasi sibi accinendo sic precatur: Deus miscreatur nostri et benedicat nobis, illuminet vultum suum super nos, et misereatur nostri. Nos quippe nihil dicimus esse, nihil posse fatemur, cum viles homines, simplices, pauperes et hominum postremi simus. Ipse vero Deus, qui nos in salutis gentium ministros adlegit, primo quidem misereatur nostri, nostræ scilicet infirmitatis commiseratione moveatur; deinde aliquid adjiciat quod confortare valeat; id est, ut benedicat nobis, benedictione sane spirituali; quo illius gratia in nos impleatur, ut par est, hujusmodi benedictio : e Crescite, et multiplicamini, et replete terram, et dominamini illius 7., Haec enim a principio in mundi exortu dicta sunt: quæ Judæi non alio quam corporeo more, per multiplicationem impleta putant. Nos autem gnari animæ quoque prolem esse atque discipulos esse magistrorum filios, hujusmodi benedictionem consequi precamur, ut crescamus et multiplicemur multitudine 84 Psal. Lxv, 1. D 83 ibid. 4. 86 ibid. 8. 81 Gen. 1, 28. θει τῶν μαθητευομένων, μυριάσι τε τῶν δι' ἡμῶν σω- Α discipulorum, atque infinito eorum qui per nos salu 89 tem obtinebunt numero, ut dicamus: Benedictus Deus qui benedixit nos in omni benedictione spirituali in cœlestibus in Christo 88. Sic ergo Deus primum misereatur nostri, deinde misertus benedicat nobis. Id porro nequaquam eveniet, nisi illuminet vultum suum super nos: ita ut et nos dicamus : c Signa tum est super nos lumen vultus tui, Domine > Quod sequitur porro, c et misereatur nostri, cum neque in Hebraico, neque in reliquis interpre tibus legatur, obelo, ut consentaneum erat, notatum est. Ideo autem jam memorata assequi rogamus, ut viam ejus in universa terra notam facere valeamus. Quare dicitur : c Ut cognoscamus in terra viam tuam. Quænam terra illa ? quæ via Dei? Terra ζομένων, ὡς ἂν εἰπεῖν· ὁ Εὐλογητὸς ὁ Θεὸς ὁ εὐλο γήσας ἡμᾶς ἐν πάσῃ εὐλογίᾳ πνευματικῇ ἐν τοῖς ἐπου ρανίοις ἐν Χριστῷ. » Οὕτως οὖν ὁ Θεὸς οἰκτειρήσαι ἡμᾶς πρότερον, εἶτ' οἰκτειρήσας εὐλογήσαι ἡμᾶς. Τοῦτο δὲ οὐκ ἄλλως ἔσται, εἰ μὴ ἐπιφάναι τὸ πρόσω ωπον αὐτοῦ ἐφ' ἡμᾶς, ὥστε καὶ ἡμᾶς εἰπεῖν· « Ἐσημειώθη ἐφ' ἡμᾶς τὸ φῶς τοῦ προσώπου σου, Κύριε. Γὸ δὲ ἐπιλεγόμενον ἑξῆς, « καὶ ἐλεήσαι ἡμᾶς, » μὴ κείμενον μήτε ἐν τῷ Εβραϊκῷ, μήτε ἐν τοῖς λοιποῖς ἑρμηνευταῖς, ἀναγκαίως ὠβέλισται. Τῶν δὲ προλεχθέντων εὐχόμεθα τυχεῖν, ἵνα δυνηθῶμεν τὴν ὁδὸν αὐτοῦ γνωστὴν ποιῆσαι ἐν πάσῃ τῇ γῇ. Διὸ λέλεκται· « Τοῦ γνῶναι ἐν τῇ γῇ τὴν ὁδόν σου. » Τίς δὲ ἡ γῆ καὶ τίς ἡ ὁδὸς τοῦ Θεοῦ ; Γῆ μὲν πάντες οἱ τὴν γῆν οἰκοῦντες ἄνθρωποι καὶ πάντα τὰ καθ ̓ ὅλης Β nimirum sunt omnes homines terram incolentes τῆς οἰκουμένης ἔθνη· ὁδὸς δὲ τοῦ Θεοῦ ὁ θεοσεβής βίος· οὗ τὸ τέλος πρὸς αὐτὸν ἄγει τὸν Θεὸν, ὡς ἐπὶ μητρόπολιν ἀγαθῶν. Καὶ αὐτὸς δὲ ὁ σωτήριος λόγος εἴη ἂν ὁδὸς τοῦ Θεοῦ. Διὸ ἑξῆς ὥσπερ διερμηνεύων τὴν διάνοιαν ἐπιλέγει· ι Ἐν πᾶσι τοῖς ἔθνεσι τὸ σωτήριόν σου. • "Οπως οὖν δυνηθῶμεν ἐν πάσῃ τῇ γῇ καὶ ἐν πᾶσι τοῖς ἔθνεσι τοῖς τὴν γῆν οἰκοῦσι τὴν ἐδόν σου καὶ τὸ σωτήριόν σου, ταὐτὸν γάρ ἐστι, γνωστὸν ποιῆσαι, οἰκτείρησον ἡμᾶς, ὁ Θεὸς, καὶ εὐλόγησον ἡμᾶς, καὶ τὸ πρόσωπόν σου ἐπίφανον ἐφ' ἡμᾶς, ἵνα πληρωθέντες φωτὸς ἐκ τοῦ προσώπου σου, καταλάμψωμεν πάντας ἀνθρώπους. Εἰ γὰρ μὴ ταῦθ' ἡμῖν ὑπάρξειεν, οὐδέν ἐσμεν ἡμεῖς πρὸς τὴν τοῦ τηλικούτου πράγματος κατόρθωσιν. C VERS. 4-8. • Confiteantur tibi populi, Deus, confiteantur tibi populi omnes. Lætentur. › Priora quidem sibi præcones gentium postularunt ; hæc vero iis qui prædicationem suam exceperunt. Et primo ipsis confessionis locum dari precantur, ut per confessionem pristina delicta et idololatria impietatem abstergant. Secundo rogant ut purgati latitiam et exsul tationem a Deo consequantur. Quare primo dlcunt : c Confiteantur tibi populi, Deus. » Sed quia nondum nobis notum erat, qui populi indicarentur; nam ipsa quoque Judaica gens cœtus et populos habuit; ut sciamus quibus de populis agatur, necessario repetunt, mentemque suam declarant his verbis: Confiteantur tibi populi omnes. > • Ἐξομολογησάσθωσάν σοι λαοί, ὁ Θεὸς, ἐξομολονησάσθωσάν σοι λαοὶ πάντες. Εὐφρανθήτωσαν. » Τὰ μὲν πρῶτα ἑαυτοῖς ἐπηύξαντο οἱ τῶν ἐθνῶν κήρυκες· τὰ δὲ προκείμενα τοῖς τὸ δι' αὐτῶν κήρυγμα παρα δεξαμένοις. Καὶ δὴ καὶ πρῶτον μὲν αὐτοῖς ἐξομολογήσεως ἐνδοθῆναι χώραν εὔχονται, ὅπως τὰ πρότερα ἑαυτῶν πλημμελήματα καὶ τὰς ἐν εἰδωλολατρείᾳ δυσσεβείας ἀποῤῥύψωνται διὰ τῆς ἐξομολογήσεως· δεύτερον καθαρθέντας αὐτοὺς τυχεῖν εὐφροσύνης καὶ ἀγαλλιάσεως τῆς παρὰ τῷ Θεῷ ἱκετεύουσι. Διὸ πρῶτον φασίν· ο Ἐξομολογησάσθωσάν σοι λαοὶ, ὁ Θεός. » ̓Αλλ ̓ ἐπεὶ συνέβαινε μήπω συνεῖναι ἡμᾶς ποίους εἰ ρήκασι λαούς· ἐπεὶ καὶ τὸ Ἰουδαίων ἔθνος ἀθροίσματα καὶ λαοὺς ἐκέκτητο· ἀναγκαίως, ἵνα νοήσωμεν ποίων ἐμνημόνευσαν λαῶν, δευτεροῦσι τρανοῦντες η Num forte per priores illos, Judæorum populos τὴν διάνοιαν ἐν τῷ λέγειν· · Ἐξομολογησάσθωσάν σοι λαοὶ πάντες. • Μήποτε δὲ διὰ τῶν προτέρων τοὺς παρὰ Ἰουδαίοις λαοὺς αἰνίττονται, ὑπὲρ αὐτῶν πρώτ τον τὴν εὐχὴν ἀναπέμψαντες, διὰ δὲ τῶν δευτέρων τοὺς ἐξ ἐθνῶν λαούς; Ὅπερ ἵνα γνώριμον γένηται τοῖς ἐντυγχάνουσι, διασαφεῖ φάσκων ὁ λόγος· « Εὐα φρανθήτωσαν καὶ ἀγαλλιάσθωσαν ἔθνη. » Ἐπειδὴ δὲ δἰς τὸ, ι ἐξομολογησάσθωσάν σοι, » εἴρηται, ὅρα μήποτε τὸ μὲν πρῶτον ἐδήλου τῶν προτέρων ἁμαρτ τημάτων τὴν ὁμολογίαν, τὸ δὲ δεύτερον, τὴν ἐφ ̓ οἷς ἔτυχον ἀγαθοῖς εὐχαριστίαν. Λαμβάνεται γὰρ ἡ ἑξομολόγησις καὶ ἐπὶ εὐχαριστίας. Οὕτω γοῦν ὁ Σωτὴρ subindicant, pro illisque orationem primo emittunt; per secundos autem, gentium populos? Quod ut legentibus planum fiat, his verbis declaratur : • Latentur et exsultent gentes. Quoniam vero bis illud, « confteantur tibi, dictum est; perpende num primum pristinorum delictorum confessionem significet; secundum vero, gratiarum pro collatis bonis actionem. Nam confessio etiam pro gratiarum actione usurpatur. Sic enim Servator gratias agit dicens : • Confiteor tibi, Pater, Domine coeli et terrae . . Post primam vero et secundam confessionem, jam tertio pro gentibus illis confessis pre 90 cantur. Quibus verbis? • Latentur et exsulent A ηὐχαρίστει λέγων· « Ἐξομολογοῦμαι σοι, Πάτερ, Κύgentes. » Qua vero de causa, deinde docet sic lo- ριε τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς. » Μετὰ δὲ τὴν πρώτην quens : c Quoniam judicabis populos in æquitate ; καὶ δευτέραν ἐξομολόγησιν ἐπεύχονται τοῖς ἔθνεσι populos autem non aliquos, aliis dimissis; sed τοῖς ἐξομολογησαμένοις τὰ τρίτα. Τίνα δὲ ταῦτα; omnes, ut demonstratum superius est: qui gnari • Εὐφρανθήτωσαν καὶ ἀγαλλιάσθωσαν ἔθνη. » Καὶ insuper se abs te ductum iri, ut viam sibi a nobis διὰ ποίαν αἰτίαν, ἑξῆς διδάσκει λέγων· . "Οτι κριindicatam perambulent, jure lætitia et exsultatione νεῖς λαοὺς ἐν εὐθύτητι, » καὶ ὅτι λαούς, οὐ τινὰς replebuntur. Pro illo autem, et exsullent, » Aqui- μέν, τινὰς δὲ οὔ· ἀλλὰ πάντας κατὰ τὰ ἔμπροσθεν la, e et laudabunt ; > Symmachus vero, « et bene- δεδηλωμένα. Ἔτι δὲ γνόντα, ὅτι ὁδηγηθήσεται ὑπὸ dicant, » interpretati sunt. . Confiteantur tibi po- σοῦ πρὸς τὸ βαδίσαι τὴν ὁδὸν τὴν ὑφ ̓ ἡμῶν αὐτοῖς puli, Deus, confiteantur tibi populi omnes : terra γνωριζομένην, εἰκότως εὐφροσύνης καὶ ἀγαλλιάσεως dedit fructum suum. » De bonis promissis tuis le- πλησθήσεται. ̓Αντὶ δὲ τοῦ, καὶ ἀγαλλιάσθωσαν, κ tabundus Spiritus sanctus, iisdem vocibus insistit, · καὶ αἰνέσουσιν, ὁ Ἀκύλας· ὁ δὲ Σύμμαχος, κ καὶ quasi de communi universorum hominum salute εὐφημείτωσαν, » ἡρμήνευσαν. « Εξομολογησάσθωσαν delectatus. Quare bis terve resumit, neque vult a σοι λαοί, ὁ Θεὸς, ἐξομολογησάσθωσάν σοι λαοί πάν salutari et evangelico cantico secedere. Rursumn B τες· γῆ ἔδωκε τὸν καρπὸν αὐτῆς. » Ἐπὶ ταῖς χρησ itaque ait : « Confiteantur tibi populi, Deus. » Quod σταῖς καὶ ἀγαθαῖς ἐπαγγελίαις εὐφραινόμενον τὸ sane maximum erat miraculum, quia Judæi quidem Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ταῖς αὐταῖς ἐνδιατρίβει φωναῖς, universorum Dei cultumn a patribus edocti, in idolo- ὥσπερ ἐντρυφῶν τῇ κοινῇ πάντων ἀνθρώπων σωτηlatriæ errorem frequenter proruebant. Populi au- ρίᾳ. Διὸ ἐπαναλαμβάνει δεύτερον καὶ τρίτον, καὶ οὐ tem per orbem universi, qui a multis retro sæculis βούλεται ἀναχωρεῖν τοῦ σωτηρίου καὶ εὐαγγελικοῦ errori dediti erant, eousque mores immutabunt, ut ᾄσματος. Πάλιν οὖν φησιν· · Ἐξομολογησάσθωσάν non solum te omnium Deum agnoscant; sed etiam σοι λαοί, ὁ Θεός. • "Ο δὴ μέγιστον ἦν θαῦμα, ὅτι ediscant tibi duplici jam tradito more confiteri : Ἰουδαῖοι μὲν, ἐκ πατέρων τὸν τῶν ὅλων Θεὸν σέβειν quod ut eveniat jam vaticinium matura; ut æter- δεδιδαγμένοι, συνεχῶς ἐξετραχηλίζοντο ἐπὶ τὴν πλά narum promissionum oculati testes simus. Hæc νην τῆς εἰδωλολατρείας· λαοὶ δὲ πάντες οἱ καθ' όλης porro sic accipienda sunt, ut possint ex propheta- τῆς οἰκουμένης ἐκ τοῦ μακροῦ αἰῶνος πεπλανημένοι rum persona dici; ita ut quæ ante diapsalma sunt, εἰς τοσαύτην ἥξουσι μεταβολήν, ὡς μὴ μόνον ἐπιapostolorum personæ conveniant; quæ vero secun- γνῶναί σε τὸν ἐπὶ πάντων Θεὸν, ἀλλὰ καὶ ἐπιστήμην dum diapsalma ponuntur, prophetarum choro, qui ἀναλαβεῖν τοῦ ἐξομολογεῖσθαί σοι κατὰ τὸν ἀποδο ea quæ nos videmus, ipsi quoque conspicere flagi- θέντα διττὸν τρόπον· ὅπερ ἵνα γένηται ἤδη ποτέ, tabant, et tamen non viderunt secundum Salvatoris τάχυνον τὰ τῆς προφητείας, ἵνα αὐτόπται τῶν αἰωvocem 91. Deinde dicitur: • Terra dedit fructum νίων ἐπαγγελιῶν γενοίμεθα. Ακουστέον δὲ τῶν προ suum ; s sive, secundum Symmachum : • Terra da- κειμένων ὡς δυναμένων καὶ ἐκ προσώπου τῶν προbit proventum suum. Vere namque fructus se- φητῶν λέγεσθαι· ὥστ ̓ εἶναι τὰ μὲν πρὸ τοῦ διαψάλη cundum terræ naturam est, nosse universorum ματος, ἁρμόζοντα τῷ προσώπῳ τῶν ἀποστόλων, τὰ Deum, eosque queis in illa habitare concessum est, δὲ μετὰ τὸ διάψαλμα, τῷ χορῷ τῶν προφητῶν, οἵτι debitas ipsi confessiones et gratiarum actiones νες ἐπεθύμουν ἰδεῖν ἃ ἡμεῖς βλέπομεν, καὶ οὐκ εἶδον emittere. Nam ea de causa terræ elementum condiκατὰ τὴν σωτήριον φωνήν. Εξῆς τούτοις εἴρηται· tum est, ut qui in illa versarentur, pietatis fructus 4 Γῆ ἔδωκε τὸν καρπὸν αὐτῆς· ν ἢ κατὰ τὸν Σύμμα proferrent; sed ob primi hominis prævaricationem χον· « Γῆ δώσει τὴν φορὰν αὐτῆς. » Καρπὸς γὰρ dictum est : • Maledicta terra in operibus tuis. In ὡς ἀληθῶς ὁ κατὰ φύσιν τῆς γῆς ἐστι τὸ γνωρίζειν dolore comedes ipsam omnibus diebus vitæ tuæ. τὸν ἐπὶ πάντων Θεὸν, καὶ τὰς ὀφειλομένας αὐτῷ ἑξοSpinas et tribulos germinabit tibi 9. » At non erat μολογήσεις καὶ εὐχαριστίας ἀναπέμπειν τοὺς οἰκεῖν hic fructus terra secundum naturam ; sed prædictio D αὐτὴν ἐπιτραπέντας. Ἐπὶ τοῦτο μὲν γὰρ κατεσκεύαmalitiæ quæ præter naturam in ea pullulatura σται τὸ τῆς γῆς στοιχεῖον, ἐπὶ τὸ τοὺς ἐν αὐτῇ τὰς erat. Nam præter naturam spinæ et tribuli oborti διατριβὰς ποιουμένους εὐσεβείας προσφέρειν καρsunt propter prævaricationem non solum primi ho- πούς· διὰ δὲ τὴν τοῦ πρώτου ἀνδρὸς παράβασιν ἐλέ minis. sed etiam eorum qui post illum in impieta- χθη· ι Επικατάρατος ἡ γῆ ἐν τοῖς ἔργοις σου. Ἐν tem prolapsi sunt. Quia in principio quando dixit λύπαις φάγῃ αὐτὴν πάσας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς Deus Germinet terra herbam feni, seminantem σου· ἀκάνθας καὶ τριβόλους ἀνατελεῖ σοι. » Αλλ' οὐκ semen, secundum genus et similitudinem, et lignum ἦν οὗτος ὁ κατὰ φύσιν καρπὸς τῆς γῆς· πρόῤῥησις fructiferum ferens fructum, cujus semen in ipso δὲ τῆς μελλούσης φύειν ἐν αὐτῇ παρὰ φύσιν κακίας. sit secundum genus super terram 93; nusquam Παρὰ φύσιν γὰρ αἱ ἄκανθαι καὶ τρίβολοι διὰ τὴν παι mentio spinarum ac tribulorum est; neque terra ράβασιν ὑποστᾶσαι οὐ μόνον τοῦ πρώτου ἀνθρώπου, isthæc produxisset, nisi hominibus inobsequentiæ ἀλλὰ καὶ τῶν μετ' αὐτὸν ἠσεβηκότων· ἐπεὶ κατ ̓ ἀρε subsecuta ullio esset. In malitiæ ergo, quæ homini χὰς, ὅτε εἶπεν ὁ Θεός· ο Βλαστησάτω ἡ γῆ βοτάνην D 91 Luc. x, 24. 92 Gen. m, 17. 98 Gen. 1, 11. C |