59

60.

Ἰεζεκιήλ λέγον· « Υἱὲ ἀνθρώπου, ἐξαποστελῶ σε ἐγὼ A Israel, ad exasperantes, qui exasperaverunt me ipsi πρὸς τὸν οἶκον Ἰσραήλ, τοὺς παραπικραίνοντας, οἵτινες παρεπίκραναν με αὐτοὶ καὶ οἱ πατέρες αὐτῶν ἕως τῆς σήμερον ἡμέρας· καὶ ἑξῆς· « Ἐὰν ἄρα ἀκούσωσιν, ἢ πτοηθῶσιν, διότι οἶκος παραπικραί νόντων ἐστί· ν καὶ πάλιν· ι Καὶ λαλήσω τοὺς λόγους μου πρὸς αὐτοὺς, ἐὰν ἄρα ἀκούσωσιν, ἢ πτοηθῶσιν, ὅτι οἶκος παραπικραινόντων ἐστί. » Καὶ ἐν ρε' δὲ ψαλμῷ λέλεκται· ι Ὅτι παρεπίκραναν τὸ πνεῦμα αὐτοῦ· » καὶ πάλιν· . Πλεονάκις ἐῤῥύσατο αὐτούς· αὐτοὶ δὲ παρεπίκραναν αὐτὸν ἐν τῇ βουλῇ αὐτῶν. » Ναὶ μὴν καὶ Μωϋσῆς τὴν πικρίαν αὐτῶν παρίστησι λέγων· « Ἐκ γὰρ ἀμπέλου. Σοδόμων ἡ ἄμπελος αὐτῶν, καὶ ἡ κληματὶς αὐτῶν ἐκ Γομόρρας· ἡ στα φυλὴ αὐτῶν σταφυλὴ χολῆς, βότρυς πικρίας αὐτῶν. Καὶ ἐν τῷ Ἱερεμίᾳ δὲ εἴρηται πρὸς τοὺς αὐτούς· « Πῶς ἐστράφη εἰς πικρίαν ἡ ἄμπελος ἡ ἀλλοτρία ; Εἰκότως τοίνυν καὶ ἐνταῦθα παραπικραίνοντες ώνομάσθησαν. Ἐκ παραλλήλου δὲ μνημονεύσας τῶν ἐθνῶν καὶ τῆς τούτων σωτηρίας ὁ λόγος, παράθεσιν τῶν ἐκ περιτομῆς πεποίηται εἰπών· « Οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ ἐπὶ τὰ ἔθνη ἐπιβλέπουσιν, οἱ παραπικραίνοντες μὴ ὑψούσθωσαν ἐν ἑαυτοῖς. Εὐλογεῖτε, ἔθνη, τὸν Θεὸν ἡμῶν, καὶ ἀκουτίσατε τὴν φωνὴν τῆς αἰνέσεως αυ τοῦ. ὁ Εὐαγγελικὸν εἶναι τὸν ψαλμὸν καὶ ἀρχόμενοι τοῦ λόγου τετηρήκαμεν· ὃ καὶ δι ̓ ὅλου τοῦ ὕφους τῆς προφητείας παρίσταται. Ἐκάλει μὲν γὰρ ἐν ἀρχῇ πᾶσαν τὴν γῆν· εἶτα ἐν τῷ μεταξὺ πλείονα διδάξας, σαφέστερον περὶ τῶν ἐθνῶν ποιεῖται προφητείαν λέ γων· « Οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ ἐπὶ τὰ ἔθνη ἐπιβλέπουσιν. Μετὰ δὴ οὖν τὴν τούτων διδασκαλίαν ἀκολούθως πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν, ὡς ἂν ὠφελημένοις ἐκ τοῦ προμεμα θηκέναι τὰ προλεχθέντα, εὐλογεῖν τῶν τοσούτων θαυμάτων τῶν τε φοβερῶν ἔργων ποιητὴν παρακελεύεται λέγων· . Εὐλογεῖτε, ἔθνη, τὸν Θεὸν ἡμῶν. » Μὴ γὰρ τοὺς ὑμετέρους, φησί, τοὺς πάλαι πεπλανη μένως νομιζομένους θεούς, ἀλλὰ τὸν ἡμέτερον, ὃν ἐκ πατέρων ἡμεῖς ἐπεγραψάμεθα, τοῦτον γνόντες εἶναι τὸν ἀληθινὸν Θεόν. Νῦν γοῦν, εἰ καὶ μὴ πρότερον, καὶ ὑμεῖς εὐλογεῖτε. Εὐφημοῦντες δὲ αὐτὸν, καὶ εὐλογοῦντες ὡς μόνον ἀληθινὸν καὶ κοινὸν ἁπάντων ἡμῶν τε καὶ ὑμῶν Θεὸν, μὴ σεσιωπημένως, μηδὲ ἡρεμέᾳ (sic) τῇ φωνῇ τοῦτο πράττετε· σὺν πολλῇ δὲ παῤῥησίᾳ καὶ θάρσει, φωναῖς τε γεγωνοῖς καὶ βοαῖς χρήσασθε μεγάλαις· ὡς καὶ τοῖς ἀλλοτρίοις ἀκούεσθαι τὴν ἀναπεμπομένην εἰς Θεὸν ὑφ ̓ ὑμῶν αἴνεσιν· ὅ δὴ καὶ ὁ Σωτὴρ ἐδήλου λέγων· . "Ο λέγω ὑμῖν ἐν τῇ σκοτίᾳ εἴπατε ἐν τῷ φωτὶ, καὶ ὅ εἰς τὸ οὖς ἀκούετε, κηρύσσετε ἐπὶ τῶν δωμάτων. » Ταύτης οὖν ἔχεται τῆς διανοίας τὸ φάσκον λόγιον· « Καὶ ἀκουτίσατε τὴν φωνὴν τῆς αἰνέσεως αὐτοῦ· › ἢ κατὰ τὸν Σύμμαχον· « Εξάκουστον ποιεῖτε τὴν φωνὴν τοῦ ὕμνου αὐτοῦ. » Θαυμάσαι δὲ ἔστι τοῦ λόγου τὸ ἀποτέλεσμα, ὅτε καθ ̓ ὅλης τῆς ἀνθρώπων οἰκουμένης, ἐν μέσαις ταῖς πόλεσι, ἔν τε κώμαις καὶ χώραις κατὰ πάσας τὰς Ἐκκλησίας τοῦ Θεοῦ, οἱ τοῦ Χριστοῦ λαοὶ ἐξ ἁπάν

et patres ipsorum usque ad præsentem diem R :) et postea: Si forte audiant et deterreantur, quia donus exasperantium est *9 ; » et iterum : . Et 10quar sermones meos ad illos, si forte audiant et delerreantur, quia domus exasperantium est co Et in cv psalmo dictum est: Quia exacerbaverunt spiritum ejus 61 ; » ac rursum: Sæpe liberavit eos. Ipsi autem exacerbaveruut eum in consilio suo 69. . Imo eliam Moyses acerbitatem eorum declarat his verbis: Nam ex vinea Sodomorum vinea eorum, et palmes eorum ex Gomorrha. Uva eorum uva fellis, botrus acerbitatis eorum 63. In Jeremia autem ad eosdem dicitur : « Quomodo conversa est in amaritudinem vitis aliena 64 ? › Jure Β igitur hic quoque exasperantes vocantur. Dum autem ex adverso gentium et salutis eorum mentionem sermo facit, comparationem inducit, cum iis qui ex circumcisione sunt, dicens : c Oculi ejus super gentes respiciunt, qui exasperant non exaltentur in semetipsis. Benedicite, gentes, Deumn nostrum, et auditam facite vocem laudis ejus. » Evangelicum esse psalmum jam sub initium observavimus: quod etiam ex tota prophetiæ serie comprobatur. Nam initio omnem terram compellabat : deindeque plura docens, clarius de gentibus vaticinatur dicens: • Oculi ejus super gentes respiciunt. Post hujusmodi itaque doctrinam consequenter omnibus gentibus, utpote quæ supra memorata edidicerunt, et hinc utilitatem nactæ sunt, C præcipit ut tot miraculorum terribiliumque operum artificem benedicant. « Benedicite, inquit, gentes Deum nostrum. » Non pristinos, ait, vestros, quos deos esse errantes putabatis; sed nostrum, quem ab avis usque nostris Deum ascripsimus, scientes hunc verum esse Deum. Nunc igitur, etiamsi id prius non feceritis, vos quoque benedicite. Benedicentes autem et laudantes illum ut solum verum et communem omnium tam nostrum quam vestrum Deum, ne tacite, neu demissa voce id agite; sed cum multa fiducia et confidentia, alta voce magnisque clamoribus utimini, ut laudes a vobis Deo emissæ etiam ab extraneis audiantur, quod etiam Servator his verbis declarabat : • Quod dico vobis in tenebris, dicite in lumine, et quod in aure auditis, prædicate super tecta 65. • Huic igitur sententia affine hoc dictum est : Et auditam facile vocem laudis ejus ; » sive, secundum Symmachum : « Auditam facite vocem hymni ejus. Mirari porro subit qui impletus hic sermo fuerit, quando per universum orbem, in mediis urbibus, in vicis, in agris per universas Dei Ecclesias, Christi populi ex universis gentibus delecti, hymnos et psalmos, non patriis diis, non Dei inimicis dæmonibus; sed uni Deo a prophetis prædicato, alta emittunt voce, ita ut psallentium vox ve 64 Jerem

61 Psal. C

33.

69 Ibid. 43.

63 Deut. XXXII,

32.

τὰς ψαλμῳδίας, οὐκ ἐπὶ τοῖς πατρῴοις θεοῖς, οὐδὲ τοῖς θεομάχοις δαίμοσι, μόνῳ δὲ τῷ παρὰ τοῖς προ φήταις θεολογουμένῳ μετὰ μεγάλης αναπέμπουσι βοῆς, ὡς καὶ τοῖς ἐκτὸς ἑστῶσιν ἐξάκουστον εἶναι τῶν ψαλλόντων τὴν φωνὴν· ἔργῳ πληρουμένου τοῦ φά σκοντος ἐνταῦθα λογίου· . Εὐλογεῖτε, ἔθνη, τὸν Θεὸν ἡμῶν, καὶ ἀκουτίσατε τὴν φωνὴν τῆς αἰνέσεως αὐτ τοῦ. » Εἶθ ̓ ἑξῆς συνῆπται· . Τοῦ θεμένου τὴν ψυχὴν μου εἰς ζωήν, καὶ μὴ δόντος εἰς σάλον τοὺς πόδας μου. Ἀντὶ δὲ τοῦ, ε τὴν ψυχήν μου, τὴν ψυχὴν ἡμῶν, οἱ λοιποὶ πάντες ἑρμηνευταὶ ἐκδεδώκασι· καὶ πάλιν ἀντὶ, ι τοὺς πόδας μου, τοὺς πόδας ἡμῶν, ὁμοίως οἱ πάντες ἡρμήνευσαν. Μὴ γὰρ ἐπὶ τοῖς παλαιοῖς, φησι, μόνοις ἔργοις τοῦ Θεοῦ, ἃ διὰ τῶν ἔμπροσθεν ἔδη

ab iis qui foris consistunt audiatur; ut praesens A των τῶν ἐθνῶν συνειλεγμένοι, τοὺς ὕμνους και ermo opere compleatur : 4 Benedicite, gentes, Deum nostrum, et auditam facite vocem laudis ejus. » Additur postea : « Qui posuit animam meam ad vitam, et non dedit in commotionem pedes meos. » Pro illo autem, « animam meam, animam nostram, reliqui omnes interpretes ediderunt : ac rursum pro illo, pedes meos, pedes nostros > item cmnes interpretati sunt. Non tantum, inquit, pro antiquis illis Dei operibus, quæ supra declarata sunt, hymnum ipsi et laudes emittite; sed ob beneficia nobis ipsis, qui talia loquimur, collata. Quandoquidem enim pedes nostros, valde currentes, utpote qui vobis omnibus gentibus salutare Evangelium prædicemus, confortavit, et in vitæ defluxu, obices amovens, servavit inconcussos ; Β λοῦτο, τὸν ὕμνον αὐτῷ καὶ τὰς αἰνέσεις ἀναπέμπετε·

multisque animæ nostræ insidiantibus, ipse ejus servator et custos fuit: eorum itaque gratia benedicite, gentes, Deum nostrum, et auditam facite vocem laudis ejus. » Hæc porro ex persona præconum Evangelii manifeste prædicta sunt, quorum cursum pedumque virtutem Isaias, imo potius Spiritus sanctus per ipsum declarans, mirabundus acclamabat: Quam speciosi pedes evangelizantium bona, evangelizantium pacem 66!, Quoniam igitur multis laboribus perfuncti, et ab incredulis gentibus vexationem, vincula, carceres et omne insidiarum genus perpessi, immutabiles permansere; jure eum qui ipsis vires addiderat, qui animam ipsorum ad vitam custodierat, ut ne in peccati mortem laberetur; qui pedes firmos statuerat, ne commotionem, neu lapsum vel ruinam pateren. tur, omnes gentes benedicere jubent, et auditam fcere vocem laudis ejus ; non tantum pro mirabilibus terribilibusque illis antiquis operibus; sed etiam pro recentibus beneficiis, queis animam eorum qui talia loquerentur ad vitam posuit, neque deckt in commotionem pedes ipsorum. Quare secundum Symmachum pluraliter dicitur: «Qui ordinavit animam nostram ad vitam, et non dedit labi pedes nostros. ›

C

ἀλλὰ καὶ διὰ τὰς εἰς ἡμᾶς αὐτοὺς τοὺς ταῦτα λέγον τας εὐεργεσίας. Ἐπειδὴ γὰρ τοὺς ἡμετέρους πόδις, πολλὰ δραμόντας, ὥστε πᾶσιν ὑμῖν τοῖς ἔθνεσι κηρύ ξαι τὸ σωτήριον Εὐαγγέλιον, ἐδυνάμωσεν, ἐφύλαξέ τε ἀδιατρέπτους ἐν τοῖς τοῦ βίου ρεύμασι τὰ ἐμποδὼν κωλύματα περιελών· πολλῶν τε τῇ ψυχῇ ἡμῶν ἐπιβουλευόντων, αὐτὸς ταύτης σωτὴρ καὶ φύλαξ ἐγένετο καὶ τούτων αὐτῶν ἕνεκα « εὐλογεῖτε, ἔθνη, τὸν Θεὸν ἡμῶν, καὶ ἀκουτίσατε τὴν φωνὴν τῆς αἰνέσεως αὐτ τοῦ. » Ταῦτα δὲ ἄντικρυς ἐκ προσώπου τῶν κηρύκων τοῦ Εὐαγγελίου προανεφωνείτο, ὧν τὸν δρόμον και τῶν ποδῶν τὴν ἀρετὴν Ησαΐας, μᾶλλον δὲ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον δι' αὐτοῦ ἀποθαυμάζον ἐβόα· « Ὡς ὡραῖο: οἱ πόδες τῶν εὐαγγελιζομένων ἀγαθὰ, τῶν εὐαγγελίζο μένων εἰρήνην! » Επει τοίνυν, πολλὰ κεκμηκότες. καὶ τοὺς ἐκ τῶν ἀπίστων ἐθνῶν διωγμοὺς ὑπομεί ναντες, δεσμά τε καὶ φυλακὰς καὶ παντοίας ἐπιβου λὰς, ἀδιάτρεπτοι μεμενήκασιν· εἰκότως τὸν δυναμώ σαντα αὐτοὺς, καὶ τὴν μὲν ψυχὴν εἰς ζωὴν φυλάξαντα, ὡς μὴ ἐκπεσεῖν αὐτὴν εἰς τὸν τῆς ἁμαρτίας θάνα τον, τοὺς δὲ πόδας αὐτῶν στεῤῥοὺς ἀπεργασάμενον πρὸς τὸ μὴ σάλον ὑπομεῖναι, μηδὲ ὄλισθον καὶ πτῶ σιν, εὐλογεῖν πᾶσι τοῖς ἔθνεσι παρακελεύονται, ἐξάκουστόν γε ποιεῖν τὴν φωνὴν τῆς αἰνέσεως αὐτοῦ, οὐκ ἐπὶ μόνοις τοῖς παλαιοῖς αὐτοῦ παραδόξοις καὶ φοβεροῖς ἔργοις, ἀλλὰ καὶ ἐπὶ τοῖς νέοις ἀγαθοῖς, ἐφ ̓ οἷς τὴν ψυχὴν τῶν ταῦτα λεγόντων ἔθετο εἰς ζωὴν, μὴ δοὺς εἰς σάλον τοὺς πόδας αὐτῶν. Διὸ κατὰ τὸν Σύμμαχον πληθυντικῶς εἴρηται· « Τοῦ τάξαντος τὴν ψυχὴν ἡμῶν εἰς ζωὴν, καὶ μὴ δόντος σφαλῆναι τοὺς πόδας ἡμῶν.

VERS. 10-15. « Quoniam probasti nos, Deus, igne D nos examinasti, sicut examinatur argentum. El haec consequenter ad superiora dicta sunt. Οportebat enim edoceri nos quo pacto Deus posuerit ad vitam animam eorum qui hæc dicerent, et quomodo pedes eorum non dederit in commotionem. Nam quid admiserant, ut non corpore, sed anima perituri essent, et qua de causa in tantum periculi devenerant, ut pedes eorum commovendi essent, id singulatim enarrant, una Deo gratias agentes, el eorum quæ passi fuerant notitiam præbentes Primo igitur aiunt, e Probasti nos, Deus. » Et quomodo probasti? Id explicant dicentes: Igne nos exa

66 Isa. Lut. 7.

ι Ὅτι ἐδοκίμασας ἡμᾶς, ὁ Θεὸς, ἐπύρωσας ἡμᾶς, ὡς πυροῦται τὸ ἀργύριον. » Καὶ ταῦτα ἀκολούθως εἴρη ται τοῖς ἔμπροσθεν. Ἐχρῆν γὰρ ἡμᾶς διδαχθῆναι, πῶς ὁ Θεὸς τὴν ψυχὴν ἔθετο εἰς ζωὴν τῶν ταῦτα φασκόντων, καὶ πῶς τοὺς πόδας αὐτῶν οὐ παρέδωκεν εἰς σά λυν. Τί γὰρ παθόντες ἤμελλον οὐ τὸ σῶμα, ἀλλ' αὐτ τὴν τὴν ψυχὴν ἀπολλύναι, τίνος δὲ γενομένου εἰς του σοῦτον ἤλασαν κινδύνου, ὡς τοὺς πόδας μέλλειν σα λεύεσθαι, κατὰ μέρος διεξέρχονται, εὐχαριστοῦντες ἅμα τῷ Θεῷ, καὶ διδασκαλίαν ποιούμενοι ὧν ὑπομεν μενήκασι. Πρῶτον οὖν φασιν· « Ἐδοκίμασας ὑμᾶς, ὁ Θεός. • Καὶ πῶς ἐδοκίμασας; Ἑρμηνεύουσι λέγοντες· · Ἐπύρωσας ἡμᾶς, ὡς πυροῦται τὸ ἀργύριον. »

Φωναὶ δὲ αὗται, ὡς ἔφην, ἀποστόλων καὶ μαθητῶν A minasti sicut examinatur argentum. Hæ ipse

sunt, ut jam dixi, apostolorum, discipulorum et evangelistarum Salvatoris voces, quorum sonus in omnem terram exivit, et in fines orbis terræ verba eorum. Fuerint quoque sanctorum Dei martyrum, qui ad imitationem priorum Servatoris præconum, paria perpessi sunt, cum pro divina religione certamina subierunt. Aiunt itaque, explicantes ae declarantes quo pacto animam suam posuerit ad vi· tam, et quomodo non dederit in commotionem pedes suos : • Quoniam probasti nos, Deus, ut igne examinatur argentum. Quia enim quisquis non probatur inglorius est, jure Deus familiares suos exercens, tentationibus tradit; non ut cognoscat ipse quinam illi sint, sed ut ipsi igne examinati, splendidiores ac puriores evadant. Quemadmodum enim in argento alienæ materiæ plerumque commistio reperitur, quæ sane latet antequam in conflaturam reponatur; dum autem igne conflatur, tunc discernitur et probatur; ipsumque argentum tandem purius, praestantius ac splendidius ex purgatione remanet sic et viri Dei, si quid alienum in anima sua ex carnis commistione contraxerint, illud omne in tentationibus et instantibus persecutionibus abstergunt, igne examinati et per talem conflaturam purgati, ita ut omnem peccati labem deponant, quam aliquando, utpote homines, in quædam lapsi delicta, admiserant. De his itaque gratias agentes, dicunt : • Quoniam probasti nos, Deus ; igne nos examinasti sicut examinatur argentum. › C Non enim ut paleam et fenum, neque ut aliam fragilem materiam nos igne examinasti ; sed ut argentum, quod ab igne purius evadit. Quomodo autem igne examinati fuerint, his verbis enarrant :

καὶ εὐαγγελιστῶν τυγχάνουσι τοῦ Σωτῆρος, ὧν εἰς
πᾶσαν τὴν γῆν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος, καὶ εἰς τὰ πέρατα
τῆς οἰκουμένης τὰ ῥήματα. Εἶεν δ ̓ ἂν καὶ τῶν ἁγίων
τοῦ Θεοῦ μαρτύρων, οἱ κατὰ μίμησιν τῶν πρώτων
τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν κηρύκων τὰ ἴσα πεπόνθασιν· ἐν
οἷς τοὺς ὑπὲρ θεοσεβείας ἄθλους ηγωνίσαντο. Φασὶν
οὖν ἑρμηνεύοντες καὶ διασαφοῦντες, ὅπως τὴν ψυχήν
αὐτῶν ἔθετο εἰς ζωὴν, καὶ ὅπως τοὺς πόδας αὐτῶν
οὐκ ἔδωκεν εἰς σάλον· «Ὅτι ἐδοκίμασας ἡμᾶς, ὁ
Θεὸς, ὡς πυροῦται τὸ ἀργύριον. » Ἐπειδὴ γὰρ ἀπείρα-
στὸς ἀνὴρ ἀδόκιμος, εἰκότως εγγυμνάζων τοῖς πει-
ρασμοῖς παραδίδωσι τοὺς οἰκείους ὁ Θεός· οὐχ ἵνα
αὐτὸς γνῷ ὁποῖοί τινές εἰσιν, ἀλλ ̓ ἵνα, αὐτοὶ πυρω
θέντες λαμπρότεροι καὶ καθαρώτεροι ἀποτελεσθῶσιν.
Ὥσπερ γὰρ ἐν ἀργύρῳ πολλάκις εὑρίσκεται ὕλης άλ- Β
λοτρίας μίγμα, ὅ τέως μὲν λανθάνει πρὸ τῆς χωνείας,
ἐν δὲ τῇ πυρώσει διελέγχεται καὶ διακρίνεται· μένει
τε λοιπὸν αὐτὸς καθαρὸς ὁ ἄργυρος, κρείττων καὶ
λαμπρότερος γεγονὼς ἐκ τῆς καθάρσεως· τὸν αὐτὸν
τρόπον καὶ οἱ τοῦ Θεοῦ ἄνδρες, ὅσον ἀλλότριον ἐν τῇ
ἑαυτῶν ψυχῇ ἐκ τῆς περὶ τὴν σάρκα συμπλοκής
ἐφειλκύσαντο, τοῦτο πᾶν ἐν τοῖς πειρασμοῖς, καὶ τοῖς
κατ' αὐτῶν ἐπανισταμένοις διωγμοῖς ἀπορύπτονται,
(sic) πυρούμενοι καὶ καθαιρόμενοι διὰ τῆς τοιᾶσδε
χωνείας, ὡς πᾶσαν ἀποβαλεῖν ἁμαρτίας κηλίδα, ἥν
τινά ποτε, ὡς ἄνθρωποι, ἔν τισιν ἐλαττώμασι γενό-
μενοι προσεκτήσαντο. Ἐπὶ τούτοις οὖν εὐχαριστοῦν
τες, φασίν· «Ότι ἐδοκίμασας ἡμᾶς, ὁ Θεὸς, ἐπύρω-
σας ἡμᾶς ὡς πυροῦται τὸ ἀργύριον. » Οὐ γὰρ ὡς και
λάμην, οὐδ ̓ ὡς χόρτον, οὐδ ̓ ὡς ἑτέραν εὔθραυστον “
ὕλην ἐπύρωσας ἡμᾶς, ἀλλ' ὡς ἀργύριον, τὸ ἀπὸ τῆς
πυρώσεως καθαρώτερον γιγνόμενον. Πῶς δὲ ἐπυρώ-
θησαν ὑφηγοῦνται λέγοντες· « Εἰσήγαγες ἡμᾶς εἰς
τὴν παγίδα· ο κατὰ δὲ τὸν ̓Ακύλαν, ο Εἰσήγαγες
ἡμᾶς, φασὶν, ἐν ὀχυρώματι· κατὰ δὲ τὸν Σύμμα
χον, « Εἰσήγαγες ἡμᾶς ἐντὸς πολιορκίας· ο κατὰ δὲ
τὴν πέμπτην Εκδοσιν· . Εἰσήγαγες ἡμᾶς εἰς περιο
χήν. » Δηλοῖ δὲ διὰ τούτων ὁ λόγος εἱρητὰς καὶ φυλα-
κὰς καὶ δεσμωτήρια, ἐν οἷς πρὸ τοῦ θανάτου κατά-
κλειστοι γίγνονται οἱ τοῦ Θεοῦ μάρτυρες· ἃ δὴ πα-
γίδι ἔοικεν, εἴσω αὐτῆς ἀπολαβούσῃ τὸ τεθηρευμένον.
Ταύτης δὲ τῆς παγίδος μέμνηνται καὶ ἀλλαχοῦ οἱ αὐ
τοὶ φάσκοντες· « Ἡ ψυχὴ ἡμῶν ὡς στρουθίον ἐῤῥύ-
σθη ἐκ τῆς παγίδος τῶν θηρευόντων· ἡ παγὶς συν- D
ετρίβη καὶ ἡμεῖς ἐῤῥύσθημεν. » Πρῶτον μὲν οὖν εἰς
τὴν παγίδα οἱ πυρούμενοι εἰσάγονται, ἢ εἰς τὸ ὀχύ-
ρωμα, ἢ εἰς τὴν περιοχὴν, ἢ εἰς τὴν πολιορκίαν· εἶτα
δεύτερον ἆθλον ἀγωνίζονται, ὃν διασαφοῦσι λέγοντες·
«Ἔθου θλίψεις ἐπὶ τὸν νῶτον ἡμῶν. » Κατὰ δὲ τὸν
̓Ακύλαν φασίν· «Ἔθηκας τρισμὸν ἐν τῷ νώτῳ ἡμῶν· κ
κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον· «Ἔθηκας κύκλωσιν τῇ ὀσφύϊ
ἡμῶν. ὁ Δηλοῦσι δὲ διὰ τούτων τὰς κατὰ τοῦ σώματος
πληγὰς, ἃς ἐδήλου σαφέστερον ὁ ̓Απόστολος λέγων·
• Τρὶς ἐῤῥαβδίσθην, ἅπαξ ἐλιθάσθην, ὑπὸ Ἰουδαίων
τεσσαράκοντα παρὰ μίαν ἔλαβον. » Μετὰ δὲ τὰς εἰρ
κτὰς καὶ τὰς κατὰ τῶν νώτων ἢ κατὰ τῶν ὀσφύων

67 Psal. cxxi, 7. 68 II Cor. x1, 25.

Induxisti nos in laqueum; secundum Aquilam vero : • Induxisti nos, aiunt, in munimentum; secundum vero Symmachum: Induxisti nos intra obsidionem ; » secundum quintam editionem : c Induxisti nos in munitionem. His porro significantur ergastula, custodiæ, carceres in quibus antequam morti tradantur, conclusi degunt Dei martyres : quæ sane laquei similia sunt, quo venatione capta detinentur. Hujusce laquei mentionem iidem alibi faciunt dicentes : • Anima nostra sicut passer erepta est de iaqueo venantium : laqueus contritus est, et nos liberali sumus . . Primo quidem qui igne examinantur, in laqueum inducuntur sive in præsidium, in munitionem aut in obsidionem ; secundo certamen obeunt; quod significant his verbis : e Posuisti tribulationes in dorso nostro;» secundum Aquilam vero dicunt: Posuisti contritionem in dorso nostro ; » secundum Symmachum: • Posuisti circulum lumbis nostris. His vero declarant inflictas corpori plagas, quas apertius enarravit Apostolus dicens: Ter virgis cæsus sum, semel lapidatus sum, a Judæis quadragenas una minus accepi 68 Post carceres, post plagas dorso

aut lumbis incussas hæc addunt : e Imposuisti A πληγάς· « Επεβίβασας ἀνθρώπους ἐπὶ τὰς κεφαλὰς
homines super capita nostra. Hæc autem intelli-
ges, cum videas atheos et impios viros persecutio-
num tempore insurgentes ac contra divinæ religio-
nis athletas sese extollentes; hos vero abjectos ac
vultu demisso ob blasphema dicta et jactantiam
atheorum. Et vero plerumque vel pupillas oculo-
rua verberabant, dum capita athletarum Dei plagis
cederent. Sed hæc omnia, aiunt Dei martyres, tu
nobis, Deus, induxisti: nec tamen te volente quid
simile in nos admittere ausi sunt, sed permittente.
Quare sic eum alloquuntur: « Induxisti nos in la-
queum. Tu enim nos carcere detineri curabas,
quia id fieri permittebas. Tu quoque ponebas tri-
bulationes in dorso nostro. Neque enim id adver-
sum nos ausi essent, si nos manu protegens tua Β
custodiisses. Tu vero atheos homines imposuisti
super capita nostra. Ad hæc autem in extremum
malorum devenimus; nam alii quidem igni traditi
mortem sustinuerunt; alii in aqua exstincti sunt.
Ferrum quippe, et ferro illata supplicia, aliaque
mortis genera, quæ maxima pars nostrum sustinuit,
pro nihilo reputantur ex deteriorum comparatione.
Quamobrem hæc quidem tacemus. Quia vero inter
atrocia, nihil crudelius nece per ignem et aquam
illata existimatur, hæc nos perpessos dicimus. Nam
alii nostrum in mari et in fluminibus demersi sunt;
alii ignis supplicium luerunt. His tantis suppliciis
probasti nos, Deus, his omnibus igne nos exami-
nasti sicut examinatur argentum.

Sed cum hæc omnia in nos induxisses, tu ipse rursum eduxisti nos in refrigerium. Non enim nostrum erat talia sustinere et talia effugere, sed tui magni Servatoris ; sicut enim induxisti nos in laqueum, sic eduxisti in refrigerium. Quandoquidem non permisisti ut tristia illa diu permanerent, neque in infinitum tribulationem protraxisti, neque permisisti ut diuturno tempore homines capitibus instarent nostris ; neque in ignem conjecti diu ibi versati, neque in aquam dejecti absorpti fuimus; sed eam pertransivimus: quare dicitur : • Transivimus per ignem, et profundum aquarum prætergressi sumus ; » ideo dicitur, e per aquam. » His omnibus nos probasti, sumptoque patientia et perseverantiæ nostræ experimento, eduxisti nos in refrigerium ; sive, secundum Symmachum, c in latitudinem. Hoc autem diverso modo impletum est. Nam cum unum sit religiosorum hominum corpus; et alii quidem hæc passi sint, alii supplicium luerint, alii solum mulcta bonorum exercitati fuerint ; alii fuga et secessu familiarium probati fuerint, non diu postea omnium finis omnibus faustus occurrit. Nam Dei martyres morte consummati, verum refrigerium invenerunt, ut dicere valeant : < Convertere, anima mea, in requiem tuam, quia Dominus benefecit tibi, quoniam eripuit animam meam de morte ",, etc. Hæc quippe allinia praesentibus

69

6 Psal. cxiv. 7, 8.

C

D

ἡμῶν. › Καὶ τοῦτο δὲ νοήσεις, ὁρῶν κατὰ τοὺς τῶν διωγμῶν καιροὺς ἐπεμβαίνοντας τοὺς ἀθέους καὶ ἀσε βεῖς ἄνδρας καὶ κατεπαιρομένους τῶν τῆς θεοσεβείας ἀθλητῶν, τοὺς δὲ ταπεινουμένους καὶ τὰ πρόσωπα συνεσταλμένους ἐπὶ ταῖς τῶν ἀθέων βλασφημίαις τε καὶ μεγαλαυχίαις. Ἤδη δὲ πολλάκις καὶ κατὰ κόρης ἔτυψαν παίοντες πληγαῖς τὰς τῶν ἀθλητῶν τοῦ Θεοῦ κεφαλάς. ̓Αλλὰ ταῦτα πάντα, φασὶν οἱ τοῦ Θεοῦ μάρ τυρες, σὺ ἡμῖν ἐπήγαγες, ὁ Θεός. Μὴ γάρ σου βουλο μένου, οὐκ ἄν τι τοιοῦτον καθ ̓ ἡμῶν ἐτολμᾶτο· συγχωροῦντος δέ σου, ταῦτ' ἐγίνετο. Διό φασι πρὸς αὐτ τόν· ο Εἰσήγαγες ἡμᾶς εἰς τὴν παγίδα. » Σὺ γὰρ ἦσθα ὁ κατακλείστους ἡμᾶς ποιῶν, συγχωρῶν δὲ ταῦτα για νεσθαι. Καὶ σὺ ἔθου θλίψεις ἐπὶ τὸν νῶτον ἡμῶν. Οὐ γὰρ ἂν ταῦτα καθ ̓ ἡμῶν ἐτολμᾶτο, εἰ τῇ σαυτοῦ χειρὶ σκεπάσας ἐφύλαττες. Σὺ δὲ καὶ τοὺς ἀθέους ἀνθρώ πους ἐπεβίβασας ἐπὶ τὰς κεφαλὰς ἡμῶν. Ηδη δὲ πρὸς τούτοις εἰς ἔσχατα κακῶν ἤλθομεν, οἱ μὲν τὸν διὰ πυρὸς ὑπομείναντες θάνατον, οἱ δὲ τὸν δι ̓ ὕδατος. Σίδηρος μὲν γὰρ καὶ αἱ διὰ σιδήρου κολάσεις, οἵ τε ἄλλοι θάνατοι, οὓς οἱ πλείους ἡμῶν ὑπομεμενήκασι, τὸ μηθὲν ἐνομίσθησαν παραθέσει τῶν χειρόνων. Διὰ ἐκεῖνα μὲν σεσιωπήκαμεν· ἐπεὶ δὲ, ὡς ἐν δεινοῖς, οὐδὲν χεῖρον τοῦ διὰ πυρὸς θανάτου καὶ τοῦ δι ̓ ὕδατος νενόμισται, ταῦτα δὲ αὐτά φαμεν ὑπομεμενηκέναι. Τινὲς μὲν γὰρ ἡμῶν ὑποβρύχιοι θαλάττῃ καὶ ποταμοῖς παρεδόθησαν· οἱ δὲ τὴν διὰ πυρὸς τιμωρίαν ὑπέστησαν. Διὰ τοσούτων οὖν ἐδοκίμασας ἡμᾶς, ὁ Θεὸς, καὶ διὰ τούτων ἁπάντων ἐπύρωσας ἡμᾶς, ὡς πυρού ται τὸ ἀργύριον.

̓Αλλὰ ταῦτα πάντα ἐπαγαγὼν ἡμῖν, πάλιν σὺ αὐτὸς ἐξήγαγες ἡμᾶς εἰς ἀναψυχήν. Οὐ γὰρ ἡμῶν ἦν τὸ ὑπομεῖναι καὶ διαφυγεῖν τὰ τοσαῦτα, ἀλλὰ σοῦ τοῦ μεγάλου Σωτῆρος· ὡς γὰρ εἰσήγαγες εἰς τὴν παγίδα, οὕτω καὶ ἐξήγαγες εἰς ἀναψυχήν. Ἐπειδὴ μὴ παρά μονα εἴασας ἡμῶν τὰ σκυθρωπὰ, μηδὲ εἰς ἄπειρον παρέτεινας τὴν θλίψιν, μηδὲ εἰς μακρὸν χρόνον συνεχώρησας ἐπιβῆναι ἀνθρώπους ἐπὶ τὰς κεφαλὰς ἡμῶν· ἀλλ' οὐδὲ ἐν τῷ πυρὶ γενόμενοι ἐνυπεμείναμεν, οὐδὲ ἐν τῷ ὕδατι ἐμβληθέντες κατεπόθημεν· καὶ τοῦτο δὲ διήλθομεν· διὸ λέλεκται· . Διήλθομεν διὰ πυρὸς, καὶ τὸν βυθὸν τῶν ὑδάτων διεξήλθομεν· διὸ καὶ, ε δι' ὕδατος, ο εἴρηται. Καὶ δὴ ἐπὶ τούτοις ἅπασιν ἐγγυ μνάσας ἡμᾶς καὶ τῆς ὑπομονῆς ἡμῶν καὶ τῆς καρτερίας τὴν δοκιμὴν λαβὼν ἐξήγαγες ἡμᾶς εἰς ἀναψυχήν ἢ κατὰ τὸν Σύμμαχον, « εἰς εὐρυχωρίαν. » Καὶ τοῦτο δὲ ἐπληροῦτο διαφόρως· ἑνὸς γὰρ ὄντος τοῦ τῶν θεσ σεβῶν σώματος, καὶ τῶν μὲν τάδε πεπονθότων, τῶν δὲ ὑπομεινάντων τιμωρίαν, τῶν δὲ τῇ τῶν ὑπαρχόν των ζημίᾳ μόνη δοκιμασθέντων, τῶν δὲ διὰ φυγῆς καὶ τῆς τῶν οἰκείων ἀναχωρήσεως ἐγγυμνασθέντων, οὐκ εἰς μακρὸν τὸ πάντων τέλος τοῖς πᾶσιν αἴσιον ἀπήντα. Οἱ μὲν γὰρ τοῦ Θεοῦ μάρτυρες διὰ τοῦ θα νάτου τελειωθέντες, τὴν ἀληθῶς ἀναψυχὴν εὔραντο, ὡς δύνασθαι φάναι· « Επίστρεψον, ἡ ψυχή μου, εἰς τὴν ἀνάπαυσίν σου, ὅτι Κύριος εὐηργέτησέ σε· ὅτι ἐξείλατο τὴν ψυχήν μου ἐκ θανάτου, » καὶ τὰ ἑξῆς.

'Αδελφα γαρ αν εἴη ταῦτα των διὰ τῶν μετὰ χεῖρας A sunt: Qui posuit animam meam ad vitam, et non

φασκόντων· « Τοῦ θεμένου τὴν ψυχήν μου εἰς ζωήν, καὶ μὴ δόντος εἰς σάλον τοὺς πόδας μου· » καὶ πάλιν· « Καὶ ἐξήγαγες ἡμᾶς εἰς ἀναψυχήν. Οἱ δὲ ἐν τῷ βίῳ πεφυλαγμένοι καὶ τὴν τοῦ διωγμοῦ πυρκαϊὰν ἀποσβεσθεῖσαν τεθεαμένοι, ἐν εἰρήνῃ φαιδρά κατα στάντες, τῆς ἀναψυχῆς ἔτυχον, καὶ εἰς εὔδιον λιμένα καταντήσαντες, καὶ τῆς μετὰ τοῦ διωγμοῦ εὐφροσύ νης ἀπολαύσαντες. Νοήσεις δὲ ὅπως εἴρηται ἐνταῦθα τό· ι Ἐπεβίβασας ἀνθρώπους ἐπὶ τὰς κεφαλὰς ἡμῶν, παραθεὶς τὸ ἐν ἑτέρῳ εἰρημένον· «Καὶ νῦν ὕψωσε κεφαλήν μου ἐπὶ ἐχθρούς μου. Εκύκλωσα καὶ ἔθυσα ἐν τῇ σκηνῇ σου θυσίαν ἀλαλαγμοῦ. Ωσπερ γὰρ και τὰ τοὺς τῶν διωγμῶν καιροὺς ἐπανίστησιν ὁ Θεὸς ἀνθρώπους ἐπὶ τὰς κεφαλὰς ἡμῶν, οὕτω μετὰ ταῦτα, ὅτε ἐξήγαγεν ἡμᾶς εἰς ἀναψυχὴν, ὑψοῖ τὰς κεφαλὰς Β ἡμῶν ἐπὶ τοὺς ἐχθροὺς ἡμῶν. Καὶ τοῦτο προφητικῶς ἐδήλου ὁ φήσας· ι Καὶ νῦν ὕψωσε κεφαλήν μου ἐπὶ ἐχθρούς μου. Εἰσελεύσομαι εἰς τὸν οἶκόν σου ἐν ὁλοκαυτώμασιν. » Οἱ μὲν γὰρ ἅγιοι τοῦ Θεοῦ μάρτυρες μετὰ τοὺς μεγάλους ἄθλους, οὓς ὑπομεμενήκασι, διὰ πυρὸς καὶ ὕδατος διελθόντες, εἰς ἀναψυχὴν παρελή φθησαν. Εἶτα τὸν ἐπουράνιον τοῦ Θεοῦ οἶκον τὸν ἁληθινὸν ἀπολαβόντες, φασίν· « Εἰσελεύσομαι εἰς τὸν οἶκόν σου ἐν ὁλοκαυτώμασι. » Ὡς γὰρ διὰ πυρὸς καὶ ἴδατος διελθόντες, τὰ ἑαυτῶν ὁλοκαυτώματα, ἐν οἷς ἐμαρτύρησαν, δίκην θυσίας τῷ ἑαυτῶν προσφέρουσι Θεῷ, πολλῇ παῤῥησίᾳ χρώμενοι ἐφ' αἷς ηΰξαντο εύ χαῖς. Ηὔξαντο δὲ ἀγωνίσασθαι, καὶ ταύτην ἐποιήσαντο τὴν ἐπαγγελίαν, τὸ μέχρι θανάτου ὑπὲρ εὐσεβείας ἀθλῆσαι. Ὡς οὖν κατωρθωκότες ἅπερ ηὔξαντο, φασίν· C

• Αποδώσω σοι τὰς εὐχάς μου, ἃς διέστειλε τὰ χείλη μου· καὶ ἐλάλησε τὸ στόμα μου ἐν τῇ θλίψει μου. » Κατ' αὐτὸς γὰρ τὰς θλίψεις, περὶ ὧν ἀνωτέρω ἔλε γον· « Ἔθου θλίψεις ἐπὶ τὸν νῶτον ἡμῶν, ο τὴν πρὸς τὸν Θεὸν ἀγάπην τελείαν καὶ ὁλόκληρον ἐνδεικνύμενοι, εὐχὰς ἐτίθεντο καὶ ἐπαγγελίας ἐποιοῦντο μέχρι θανά του ἐνστῆναι, μονονουχὶ ὁμοίως τῷ Παύλῳ λέγοντες· « Τίς ἡμᾶς χωρίσει ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ; θλί ψις, ἢ στενοχωρία, ἢ διωγμὸς, ἢ λιμὸς, ἢ γυμνότης, ἢ κίνδυνος;» καί· «Πέπεισμαι γάρ, ὅτι οὔτε θάνατος, οὔτε ζωή, οὔτε ἐνεστῶτα, οὔτε μέλλοντα, δυνήσεται ἡμᾶς χωρίσαι ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ τῆς ἐν Χρι στῷ Ἰησοῦ. » Ταύτας οὖν φησι τὰς εὐχὰς ἀποδεδωκέ ναι τῷ Θεῷ, ἃς διέστειλε τὰ χείλη αὐτῶν, καὶ ἐλάλησε τὸ στόμα αὐτῶν ἐν τῇ θλίψει αὐτῶν. Καὶ τοιαῦτά γε D ἦν τὰ ὁλοκαυτώματα» αὐτῶν « μεμυαλωμένα ν άληθῶς. Αἱ γοῦν ψυχαὶ αὐτῶν, φέρουσαι τὸ πῖον καὶ δυνατὸν τῆς πίστεως, εἶπον ἂν τὸ ἐν ἑτέρῳ λελεγμένον· ο Ὡσεὶ στέατος καὶ πιότητος ἐμπλησθείη ἡ ψυχή μου, καὶ χείλη ἀγαλλιάσεως αἰνέσει τὸ στόμα μου. » Οὕτω γοῦν « μεμυαλωμένα» λέγεται τὰ εὐτραφῆ καὶ πίονα καὶ λιπαρά. Τοιαῦται δὲ τυγχάνουσιν αἱ τῶν ἀθλητῶν τοῦ Θεοῦ ψυχαί, ἐκ τῶν θείων καὶ λο γικῶν τροφῶν ο μεμυαλωμέναι, » καὶ μηδὲν ὑποκεί μενον ἔχουσαι, μηδὲ ἀσθενές· διό φασιν· « Ολοκαυτώ ματα με μυαλωμένα ἀνοίσω σοι μετὰ θυμιάματος. » 72 Ibid. 38.

70 Psal. xxvi, 6.

7 Rom. viii, 53.

dedit in commotionem pedes meos ; » ac rursum : . Et eduxisti nos in refrigerium. Qui autem superstites servati sunt, restinctumque persecutionis incendium viderunt, in jucunda pace constituti, refrigerium nacti sunt, et in tranquillum portum ingressi, post persecutionem laetitia fruebantur. Sane intelligas qua ratione hic dicatur ;

Imposuisti homines super capita nostra, › si hæc conferas cum hoc alterius psalmi dicto: «Et nunc exaltavit caput meum super inimicos meos. Circuivi et immolavi in tabernaculo tuo hostiam jubilationis 70. Quemadmodum enim persecutionis tempore imponit Deus homines super capita nostra, ita postquam eduxit nos in refrigerium, exaltat capita nostra super inimicos nostros. Idque prophetice declarabat qui dixit : . Et nunc exaltavit caput meum super inimicos meos. Introibo in domum Luam in holocaustis. Nam sancti Dei martyres post magna, quæ sustinuerunt, certamina, per ignem et aquam transgressi, in refrigerium recepti sunt. Deinde petita illa coelesti ac vera Dei domo, aiunt Introibo in domum tuam in holocaustis. Utpote enim qui per ignem et aquam transierint, holocausta sua, queis martyrium passi sunt instar hostiæ Deo suo offerunt, multa usi in precibus fundendis fiducia. Orabant quippe ut certamina inirent, hac data promissione, se usque ad mortem pro pietate certaturos. Utpote vero re bene gesta pro qua precati fuerant, dicunt :

VERS. 14, 15. . Reddam tibi vota mea, quæ distinxerunt labia mea: et locutum est os meum in tribulatione mea. In ipsis namque tribulationibus, de quibus supra dicebant : « Posuisti tribulationes in dorso nostro, perfectam et integram erga Deum charitatem exhibentes, preces effundebant et promissa dabant, se ad mortem usque per. severaturos, tantum non dicentes cum Paulo : Quis nos separabit a charitate Dei? tribulatio, an angustia, an persecutio, an fames, an nuditas, an periculum 71 ? , et: c Certus suun enim, quod neque mors, neque vita, neque præsentia, neque futura poterunt nos separare a charitate Dei, quæ est in Christo Jesu 7. Hæc se vota Deo reddidisse ait, quæ distinxerunt labia sua, et locutum est os eorum in tribulatione ipsorum. Et hæc vere eorum

holocausta medullata. Animæ itaque ipsorum adipem ac virtutem fidei ferentes, illud dixerint alio in psalmo positum: Sicut adipe et pinguedine repleatur anima mea, et labiis exsultationis laudabit os meum”. Sic ergo crassitudine, adipe et pinguedine referta, medullata dicuntur. Tales porro sunt athletarum Dei animæ, divinis et rationabilibus cibis medullatæ, nihil abjectum, infirmum nihil habentes : quare dicunt: «Holocausta medullata offeram tibi cum incenso, In78 Psal. LXII, 6.