lacra erigentes cum suprema omnium iniquitate. Ecqua enim illa deterior iniquitas, qua dicentes se sapientes esse, stulti facti sunt, et mutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in similitudinem imaginis corrupti hominis, et volucrum, et quadrupedum, et serpentium, secundum sanctum Apostolum 77? δευσαν γὰρ τὴν βδελυρίαν, τὰ μὴ ὄντα ὡς ὄντα ἂν A duerunt, iis quæ non erant, ac si exsisterent, simu εἰδωλοποιήσαντες μετὰ τῆς ἀνωτάτω ἀδικίας. Τίς γὰρ ἂν γένοιτο ταύτης ἑτέρα χείρων ἀδικία, καθ ̓ ἣν φάσκοντες εἶναι σοφοί, ἐμωράνθησαν, καὶ ἤλλαξαν τὴν δόξαν τοῦ ἀφθάρτου Θεοῦ ἐν ὁμοιώματι εἰκόνος φθαρτοῦ ἀνθρώπου, καὶ πετεινῶν, καὶ τετραπόδων, καὶ ἑρπετῶν, κατὰ τὸν ἱερὸν Ἀπόστο λον ; B Εἶτ ̓ ἀκόλουθα δρῶντες τοῖς ἀθέοις καὶ διαστρό φοις ἑαυτῶν ἐπιτηδεύμασιν, εἰς πᾶν εἶδος βίου μου χθηρίας περιπεπτώκασι. Διὸ ἐπιλέγεται ἑξῆς· Οὐκ ἔστι ποιῶν ἀγαθόν. Ὁ Θεὸς ἐκ τοῦ οὐρανοῦ διέκυψεν ἐπὶ τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων, τοῦ ἰδεῖν εἰ ἔστι συνιών ἢ ἐκζητῶν τὸν Θεόν. Πάντες ἐξέκλιναν, ἅμα ἡχρειώθησαν, οὐκ ἔστι ποιῶν χρηστότητα ἕως ἑνός. Ὁ μὲν ἄφρων ἡ πάτα ἑαυτὸν, λέγων ἐν τῇ καρδίᾳ ἑαυτοῦ μὴ εἶναι Θεόν· καὶ οἱ λοιποὶ δὲ πάν τες ἐβδελύχθησαν βδελυρίαν ἐπιτηδεύσαντες. Ὁ δὲ ἀληθὴς λόγος τὸν ἐπὶ πάντων Θεὸν καὶ Κύριον οὐχ ὑφεστάναι μόνον καὶ τὰ πάντα περιέχειν, ἀλλὰ καὶ ἐγυρᾶν καὶ ἐπισκέπτεσθαι, οὐ τὰ καθόλου μέρη τοῦ παντὸς μόνον, ἀλλὰ καὶ τὰ κατὰ μέρος, καὶ τοὺς ἐπὶ τῆς γῆς τὰς διατριβάς ποιουμένους υἱοὺς τῶν ἀνθρώ πων, διδάσκει. Εἶτ ̓ ἐπειδήπερ πρόνοιαν ποιούμενος τῶν υἱῶν τῶν ἀνθρώπων, τοῦ ἰδίου μεγέθους ὑπο βαίνων, καὶ ὥσπερ ἐξ ὑψηλοτάτης ἀκρωρείας τῆς ἀνωτάτω καὶ ὑπὲρ πάντα δυνάμεως ἑαυτοῦ, καθίησιν ἐπὶ τὴν διάκρισιν τῶν ἐπὶ γῆς ἀνθρώπων, ἐπισκοπῶν εἴ πού τίς ἐστι τῆς αὐτοῦ προνοίας τὴν διοίκησιν συνιών, καὶ εἴ πού τις, πάντα δεύτερα θέμενος τὰ τῆς τοῦ βίου ἀπάτης, τὴν περὶ αὐτοῦ ζήτησιν ἀνείλη. φε. Καὶ ἐπειδὴ, ζητῶν, οὐδένα τοιοῦτον εὗρεν, τῷ πάντας ἐκκλῖναι, ὁμοῦ τε καὶ κατὰ τὸ αὐτὸ ἀχρειῳθῆναι, ὡς μὴ ποιοῦντα ἀγαθὸν ἕως ἑνὸς εὑρεῖν· εἰκό τως ἐπαπειλεῖ τοῖς διαφθείρασιν αὐτοὺς, τὰ ἑξῆς λέτ γων· Οὐχὶ γνώσονται πάντες οἱ ἐργαζόμενοι τὴν ἀνομίαν, οἱ ἐσθίοντες τὸν λαόν μου βρώσει ἄρ του; Τὸν Κύριον οὐκ ἐπεκαλέσαντο· ἐκεῖ φοβηθήσονται φόβῳ οὗ οὐκ ἦν φόβος. Επειδή, διακύ ψας ἐκ τοῦ ἰδίου κατοικητηρίου ὁ Θεὸς, τουτέστιν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ, ἔνθα κατοικεῖν λέγεται διὰ τοὺς αὐτόθι χωροῦντας αὐτοῦ τὴν βασιλείαν, πάντας εἶδε τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων ἀχρειωθέντας καὶ τῆς εὐθείας καὶ ὀρθῆς ἀποκλίναντας ὁδοῦ· εἰκότως οἷά τις ποιμὴν ἀγαθὸς κηδόμενος τῆς ἐν ἀνθρώποις αὐτοῦ ἀγέλης, D dicens: Nonne cognoscent qui operantur iniquitaἐπαπειλεῖ τοῖς αἰτίοις τῆς διαστροφῆς, λέγων· Οὐχὶ γνώσονται οἱ ἐργαζόμενοι τὴν ἀνομίαν, οἱ ἐσθίοντες τὸν λαόν μου βρώσει ἄρτου; Καί μοι δοκεῖ ταῦτα περὶ δυνάμεων ἀντικειμένων λέγεσθαι τῶν ἀοράτων ἐχθρῶν καὶ πολεμίων τοῦ γένους τοῦ ἀνθρωπείου. Οὗτοι γὰρ τὸ τῶν ἀνθρώπων γένος κατά βρωμα ἑαυτοῖς ἐποιήσαντο, οἷα δεινοὶ θῆρες τὰς ψυχὰς αὐτῶν κατεσθίοντες, κατὰ τὸ εἰρημένον ἐν προφητείαις· Οἱ κατεσθίοντες τὸν λαόν μου ὅλῳ τῷ στόματι. Deinde consequenter agentes ad impia et perversa studia sua, in omnem improbitatis speciem lapsi sunt. Quare dehinc subjungitur: Non est qui faciat bonum. Deus de calo prosperit super filios hominum, ut videat si est intelligens, aut requirens Deum. Omnes declinaverunt, simul inutiles facti suni, non est qui faciat bonitatem usque ad unum. 5 Insipiens sane sese decepit, dicens in corde suo non esse Deum ac reliqui omnes abominabiles facti sunt, abominationi studentes. At sermo verus docet eum, qui supra omnia est, Deum ac Dominum, non exsistere modo et omnia complecti ; sed etiam prospicere et considerare, non solum præcipuas universi partes, sed singula quoque, et filios hominum in terra versantes. Deinde quia filiis hominum prospiciens, ex propria magnitudine descendens, quasi ex altissimo cacumine virtutis suæ omibus præeminente, descendit ad eos, qui in terra erant, homines internoscendos, explorans num quis esset qui providentiæ suæ administrationem intelligeret, et num quis, postpositis omnibus hujus vitæ fallaciis, ad se perquirendum attenderet. C Cumque hujusmodi neminem lustrando invenisset, quod omnes declinassent et simul inutiles facti fuissent, ita ut ne vel unum qui faceret bonum reperiret; jure comminatur iis qui sese corruperant, quæ sequuntur proferens: Nonne scient omnes qui operantur iniquitatem, qui devorant plebem meam comestione panis? Dominum non invocaverunt: illic trepidaverunt timore ubi non erat timor. Quia ex proprio domicilio prospiciens Deus, id est, ex cœlo, ubi habitare dicitur propter eos qui ibi regnum ejus possident, omnes filios hominum vidit inutiles factos, a recta via declinasse; jure ceu quidam pastor bonus gregem suum in hominibus exsistentem curans, perversionis auctoribus comminatur tem, qui devorant plebem meam comestione panis? Et hæc videntur mihi de adversariis potestatibus invisibilium inimicorum et hostium generis humani dicta esse. Hi enim hominum genus cibum sibi fecerunt, ceu immanes feræ animas eorum devorantes, ut in prophetiis dictum est : Qui devorant populum meum toto ore". Hi igitur, inquit, utpote qui Deum ob oculos non ponant, jam contra populum et contra meum in hominibus rationabilem gregem hæc egerunt. Num 15 ergo semper sic agentes perseverabunt? Esto jam A επράξαντο. Μήτι οὖν καὶ εἰς τὸ παντελὲς ταῦτα πράτDeum non invocaverunt, Deo contraria et inimica operali, annon quodam tempore cognoscent ultionem ipsis inferendam? Sane tempus erit in quo trepidabunt timore. Quodnam illud, nisi quando illucescente Salutari, nullus ultra metus pecoribus meis aderit, illas autem immanes feras, occultos et invisibiles dæmones timor corripiet, ubi non erit timendi locus? Tunc enim iis quidem qui bonis erunt digni nullus erit metus; iis vero, qui jam contra populum meum eriguntur, ingruet timor iræ ipsos invasuræ, quæ instans, dissipabil ossa eorum qui hominibus placent; qua confundentur; quia tunc omnium judex ipsos nihili faciet. Pro illo autem, Quoniam Deus dissipavit ossa eorum, qui hom minibus placent, Symmachus ita interpretatus est : Β Nam Deus dissipabit ossa eorum qui castramelantur circa te confunderis quia Deus reprobavit eos. Aquila autem eidem sententiæ hæret dicens : Quoniam Deus dissipavit ossa eorum qui castrametati sunt circa te : confusus es, quoniam Deus abjecit eos. Sermonis autem sententia declarat, prædictorum populi insidiatorum, videlicet invisibilium inimicorum et occultorum hostium, virtutes delendas esse. Nam ossa inimicorum dissipata, malitiæ eorum virtutes fuerint, quas notato tempore Deum dissipaturum comminatur. Tunc porro etiam confundentur, cum Deus eos reprobaverit, ac despexerit, nihil cos esse comprobans. Hæc merito interminatus est hominum curator Dei verbum; quoniam prospiciens de cœlo super filios hominum, ac perlustrans num quis esset inter eos intelligens aut requirens Deum, nullum invenit ; sed deprehendit omnes insidiis inimicorum declinasse ac inutiles factos esse, ut ne vel unus residuus esset bonis operibus deditus. Priora itaque tertius decimus etiam complectitur: quæ sequuntur vero inter se differunt. Nam in decimo tertio his subjungitur illud: Quoniam Deus in generatione justa est, consilium inopis confudistis, quoniam Dominus spes ejus est"; hic vero, Quoniam Deus dissipavit ossa eorum qui hominibus placent, confusi sunt quoniam Deus sprevit eos. Scd quæ tertium decimum spectant suis locis propria interpretatione donata sunt. Quæ vero jam tractantur, qua ratione explicaveri- D ὁ Θεὸς ἐξουδένωσεν αὐτούς. Ἀλλὰ μὲν εἰς τὸν ιγ' mus, cuique legenti palam est. τοντες διατελέσουσιν ; Ἔστω δὲ νῦν, τὸν Θεὸν οὐκ ἐπεκαλέσαντο, τἀναντία τῷ Θεῷ καὶ τὰ ἐχθρὰ αὐτῷ ἐνεργοῦντες, μὴ οὐχὶ γνώσονται καιρῷ τινι τὴν ἐπ ελευσομένην αὐτοῖς δίκην; Καὶ μὴν ἔσται καιρὸς, ἐν ᾧ φοβηθήσονται φόβον. Ποῖος δ ̓ ἂν εἴη οὗτος ἢ ἐκεῖνος καθ ̓ ὃν ἐπιλάμψαντος τοῦ Σωτηρίου, οὐκέτι τοῖς ἐμοῖς θρέμμασι φόβος επιστήσεται· αὐτοὺς δὲ τοὺς δεινοὺς θῆρας καὶ τοὺς ἀφανεῖς καὶ ἀοράτους δαίμονας φόβος λήψεται ἐκεῖ οὗ οὐκ ἔσται φόβος; Τότε γὰρ τοῖς μὲν τῶν ἀγαθῶν ἀξίοις οὐκ ἔσται φό βος, τοῖς δὲ νῦν ἐπαιρομένοις κατὰ τοῦ λαοῦ μου ἐπιπεσεῖται φόβος ὁ τῆς μετελευσομένης αὐτοὺς ὀργῆς, ἥτις ἐπιστᾶσα διασκορπίσει ὀστᾶ ἀνθρωπαρέσκων· ἐν ᾗ καὶ καταισχυνθήσονται, ἐπειδὴ τότε αὐτοὺς ὁ τῶν ἁπάντων ἐξουδενώσει κριτής. Ἀντὶ δὲ τοῦ· "Οτι ὁ Θεὸς διεσκόρπισεν ὀστᾶ ἀνθρωπα ρέσκων, ὁ Σύμμαχος τοῦτον ἡρμήνευσε τὸν τρόπον Ὁ γὰρ Θεὸς διασκορπίσει ὀστᾶ τῶν παρεμβαλλόντων περὶ σέ· καταισχυνθήσῃ, ὅτι ὁ Θεὸς ἀπεδοκίμασεν αὐτούς. Καὶ ὁ ̓Ακύλας δὲ τῆς αὐτ τῆς ἔχεται διανοίας λέγων· Ὅτι ὁ Θεὸς ἐσκόρπισεν ὀστᾶ παρεμβεβληκότων σου· ᾔσχυνας, ὅτι ὁ Θεὸς ἀπέρριψεν αὐτούς. Ἡ δὲ τοῦ λόγου διάνοια παρ ίστησι τῶν προλεχθέντων ἐπιβούλων τοῦ λαοῦ, δηλαδὴ τῶν ἀοράτων ἐχθρῶν καὶ τῶν ἀφανῶν πολεμίων, τὰς δυνάμεις καθαιρεθήσεσθαι. Ὀστᾶ γὰρ διασκορπιζό μενα τῶν ἐχθρῶν εἶεν ἂν αἱ τῆς κακίας αὐτῶν δυνάμεις, ἃς διασκορπίζειν κατὰ τὸν σημαινόμενον και ρὸν ὁ λόγος ἀπειλεῖ. Τότε δὲ καὶ καταισχυνθήσονται, C ἐπειδὰν ἀποδοκιμάσῃ αὐτοὺς ὁ Θεὸς ἢ ἐξουθενήσῃ, τὸ μηθὲν αὐτοὺς εἶναι ἀποδείξας. Ταῦτα εἰκότως ἠπείλησεν ὁ τῶν ἀνθρώπων κηδεμὼν τοῦ Θεοῦ λόγος· ἐπειδὴ διακύψας ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἐπὶ τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων, ζητήσας τε ἐν αὐτοῖς εἰ ἔστι συνιών ἢ ζητῶν τὸν Θεὸν, οὐδένα εὗρε· κατέλαβε δὲ τοὺς πάντας ἐξ ἐπιβουλῆς ἐχθρῶν ἐκκλίνοντας καὶ ἀχρειωθέντας, ὡς μηδὲ ἕως ἑνὸς περιλείπεσθαι ἀγαθῶν ἔργων ποιητήν. Τὰ μὲν οὖν πρῶτα ὁμοίως καὶ ὁ ιγ' περι έχει· παρήλλακται δὲ τὰ ἑξῆς. Ἐν μὲν γὰρ τῷ ιγ' συν ῆπται τούτοις τὸν Ὅτι ὁ Θεὸς ἐν γενεᾷ δικαίᾳ, βουλὴν πτωχοῦ κατησχύνατε, ὅτι Κύριος ἐλπὶς αὐτοῦ ἐστιν· ἐνταῦθα δὲ, Ὅτι ὁ Θεὸς διεσκόρπι σεν ὀστᾶ ἀνθρωπαρέσκων, κατησχύνθησαν, ὅτι VERS. 7. Quis dabit ex Sion Salutare Israel? cum converterit Deus captivitatem plebis suæ, exsultabit Jacob et lætabitur Israel. Cum Propheta ex revelatione Spiritus sancti magna concepisset animo de pernicie inimicorum humani generis, deinde addidit illud, Quis dabit ex Sion Salutare? ac si diceret, quis dabit hæc jam opere compleri? Non enim alia ratione liberatio a malis rata erit filiis hominum, nisi per solum adventum Salutaris Dei, 79 Psal. XIII, 6. οἰκείας ἔτυχεν ἑρμηνείας κατὰ τοὺς οἰκείους τόπους· τὰ δὲ προκείμενα, ὅπως ἡμῖν παρέστη, πρόκειται τοῖς ἐντυγχάνουσιν. Τίς δώσει ἐκ Σιὼν τὸ Σωτήριον τοῦ Ἰσραήλ; ἐν τῷ ἐπιστρέψαι τὸν Θεὸν τὴν αἰχμαλωσίαν τοῦ λαοῦ αὐτοῦ, ἀγαλλιάσεται Ιακώβ, καὶ εὐφρανθής σεται Ισραήλ. Μεγάλα φαντασθεὶς ὁ Προφήτης ἐκ τῆς τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἀποκαλύψεως περὶ τῆς ἀπὸ ωλείας τῶν ἐχθρῶν τοῦ τῶν ἀνθρώπων γένους, ἑξῆς ἐπήγαγε τὸ, Τίς δώσει ἐκ Σιὼν τὸ Σωτήριον ; ὡσεὶ ἔλεγε· Τίς δώσει ἤδη ποτὲ ταῦτα δι' ἔργων χωρήσαι; Οὐ γὰρ ἄλλως σεσῶσθαι κακῶν ἐλευθερίαν τοῖς catur itaque dicens: Quis dabit ex Sion Salutare Israel ? Plerumque autem diximus, Christum Dei, Salvatorem et Dominum nostrum hoc in prophetiis modo appellari; nam illum Salutare vocare solent: quod ab omnibus gentibus cognitum iri prænuntiabant sive in aliis, sive in hoc dicto: Cantate Domino canticum novum, cantate Domino, omnis terra. Cantale Domino, benedicite nomini ejus, ana nuntiate de die in diem Salutare ejus. Annuntiate in gentibus gloriam ejus 80 : ac rursum, Cantate Dos mino canticum novum, quia mirabilia fecit. Notum fecit Dominus Salutare suum, in conspectu gentium revelavit justitiam suam ; et Isaias: Revelabit, inquit, Dominus brachium sanctum suum in con. spectu omnium ®, et cætera. Et jam sape verborum eventum exposuimus, testimonio Simeonis fultura, qui Salvatorem et Dominum nostrum Jesum Christum adhuc infantem, in ulnis accipiens, sic voci feratus est, Nunc dimilis servum tuum, Domine, secundum verbum tuum in pace : quia viderunt oculi mei Salutare, quod parasti ante faciem omnium populorum 68. υἱοῖς τῶν ἀνθρώπων ἢ διὰ μόνης τῆς ἐπιφανείας τοῦ A de quo multa feruntur in omnibus Scripturis. Pres Σωτηρίου τοῦ Θεοῦ, περὶ οὗ πολὺς ὁ λόγος διὰ πασῶν φέρεται τῶν Γραφῶν. Ἐπεύχεται τοίνυν λέγων· Τίς δώσει ἐκ Σιὼν τὸ Σωτήριον τοῦ Ἰσραήλ; Πολλάκις δὲ ἡμῖν εἴρηται, ὡς ὁ Χριστὸς τοῦ Θεοῦ, ὁ Σωτὴρ καὶ Κύ ριος ἡμῶν τοῦτον ἐν ταῖς προφητείαις προαγορεύεται τὸν τρόπον· Σωτήριον γὰρ αὐτὸν καλεῖν εἰώθασιν· ὅ καὶ πᾶσι τοῖς ἔθνεσι γνωσθήσεσθαι προεκήρυττον ἔντε τοῖς ἄλλοις καὶ ἐν οἷς εἴρηται· "Ασατε τῷ Κυρίῳ ᾆσμα καινὸν, ᾄσατε τῷ Κυρίῳ, πᾶσα ἡ γῆ. Ασατε τῷ Κυρίῳ, εὐλογήσατε τὸ ὄνομα αὐτοῦ. Εὐαγγελίσασθε ἡμέραν ἐξ ἡμέρας τὸ Σωτήριον αὐτοῦ. Ἀναγ γείλατε τοῖς ἔθνεσι τὴν δόξαν αὐτοῦ· καὶ πάλιν· Ασατε τῷ Κυρίῳ ᾆσμα καινὸν, ὅτι θαυμαστὰ ἐποίησεν. Ἐγνώρισε Κύριος τὸ Σωτήριον αὐτοῦ, ἐναντίον τῶν ἐθνῶν ἀπεκάλυψε τὴν δικαιοσύνην Β αὐτοῦ· καὶ ὁ Ησαΐας, Αποκαλύψει, φησί, Κύριος τὸν βραχίονα τὸν ἅγιον αὐτοῦ ἐνώπιον πάντων τῶν ἐθνῶν, καὶ τὰ ἑξῆς. Ἤδη δὲ πολλάκις παρατε θείμεθα τῶν λόγων τὸ ἀποτέλεσμα, μαρτυρούμενον ὑπὸ τοῦ Συμεῶν, ὅς, τὸν Σωτῆρα καὶ Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν, ἔτι νήπιον ὄντα, ταῖς ἀγκάλαις λασών, ἀνεφώνησε λέγων· Νῦν ἀπολύεις τὸν δοῦλόν του, Δέσποτα, κατὰ τὸ ὄνομά σου ἐν εἰρήνῃ· ὅτι κατὰ πρόσωπον πάντων τῶν ἐθνῶν. ̓Αλλὰ ταῦτα μὲν ἐν Εὐαγγελίοις ἐπληροῦτο. Οι γε μὴν παλαιοὶ προφῆται, τὸ μέλλον τῷ Πνεύματι προ θεωροῦντες, καὶ τῶν ἀγαθῶν εἰς ἔρωτα καὶ πόθον ἐρχόμενοι, ἐπεβόων ἐν εὐχαῖς, τοτὲ μὲν φάσκοντες· Δεῖξον ἡμῖν, Κύριε, τὸ ἔλεός σου, καὶ τὸ Σωτήριόν σου δῴης ἡμῖν· τοτὲ δὲ ἐν εὐχῇ λέγοντες· Τίς δώσει ἐκ Σιὼν τὸ Σωτήριον τοῦ Ἰσραήλ; Τί γὰρ καὶ ἔμελλε γίγνεσθαι ἐπιφανέντος τοῦ Σωτηρίου, ἑξῆς ὁ λόγος παρίστησι φάσκων· Ἐν τῷ ἐπιστρέ ψαι τὸν Κύριον τὴν αἰχμαλωσίαν τοῦ λαοῦ αὐτοῦ, ἀγαλλιάσεται Ἰακώβ, καὶ εὐφρανθήσεται Ἰσραήλ. Ορᾷς, ὡς, ἐπιφανέντος τοῦ Σωτηρίου, ἐπιστροφὴν γενήσεσθαι τῆς αἰχμαλωσίας θεσπίζει κατὰ τὴν σωτήριον φωνὴν τὴν ἐμφερομένην ἐν τῷ λέγοντι ἐξ αὐτ τοῦ προσώπου προφήτῃ· Πνεῦμα Κυρίου ἐπ' ἐμὲ, οὗ εἵνεκεν ἔχρισέ με, εὐαγγελίζεσθαι πτωχοῖς ἀπέσταλκέ με, κηρᾶξαι αἰχμαλώτοις ἄφεσιν, τυ φλοῖς ἀνάβλεψιν; ἢν μετὰ χεῖρας αὐτὸς ὁ Σωτὴρ ἐπὶ τῆς συναγωγῆς τῶν Ἰουδαίων λαβὼν, καὶ τὸν τόπον διελθὼν ἐπεσφραγίσατο φήσας· Σήμερον ἡ Γραφὴ αὕτη πεπλήρωται ἐν τοῖς ὠσὶν ὑμῶν. Τῆς οὖν αἰχμαλωσίας ἀνεθείσης, χορεῖαι λοιπὸν ἐξ αὐτῆς συνίστανται, τοὺς ὕμνους ἀναπέμπουσαι τῷ ἐλευθε ρωτῇ βασιλεῖ. Τότε δὲ καὶ ἀγαλλιάσεται Ἰακώβ, καὶ εὐφρανθήσεται Ισραήλ. Τότε δὲ, πότε, ἢ κατὰ τὸν καιρὸν τῆς δηλουμένης ελευθερίας τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ, ὡς νοεῖν σε ἕτερον μὲν εἶναι τὸν ἐλευθερούμε νον λαὸν, καὶ ἑτέρους τοὺς ἐπὶ τῇ αὐτοῦ σωτηρία εὐφραινομένους; Τοῦτο γὰρ ἡ διάνοια υποβάλλει φάσκοντος τοῦ λόγου· Ἐν τῷ ἐπιστρέψαι τὸν Θεὸν τὴν αἰχμαλωσίαν τοῦ λαοῦ αὐτοῦ, καὶ τὰ ἑξῆς. 81 εἶδον οἱ ὀφθαλμοί μου τὸ Σωτήριον, ὃ ἡτοίμασας Sed hæc quidem in Evangeliis impleta sunt. Antiqui vero prophetæ Spiritu quod futurum erat præ videntes, et bonorum desiderio amoreque capti, clamabant in orationibus, modo quidem illud proferentes, Ostende nobis, Domine, misericordiam tuam, et Salutare tuum da nobis st; modo autem in oratione dicentes: Quis dabit ex Sion Salutare Israel? Quid enim post Salutaris adventum evasurum esset, in sequentibus sermo declarat dicens: Cum converterit Dominus captivitatem plebis suæ, exsultabit Jacob et lætabitur İsrael. Viden' quo pacto post Salutaris adventum, conversionem captivitatis futuram esse vaticinatur, secundum illam Sal vatoris vocem, quæ in propheta ex ejus persona loquente fertur: Spiritus Domini super me, eo quod unxerit me, evangelizare pauperibus misit me, prædicare captivis dimissionem, cæcis visus restitutionem ? Quam prophetiam Salvator in synagoga Judæorum, manibus accipiens, postquam locum legisset, obsignavit dicens: Hodie hæc Scriptura impleta est in auribus vestris s. Remissa itaque captivitate, ex ea postea choreæ constituuntur, quæ hymnos liberatori Regi emittunt. Tunc exsultabit Jacob, et lætabitur Israel. Tune, quandonam, nisi tempore memoratæ illius libertatis populi Dei, ita ut intelligas alium esse liberatum populum, alios eos qui de ipsius salute lætantur? Hæc enim sententia subindicatur cum dicitur: Cum converterit Deus captivitatem plebis suæ, et cætera. Hi namque lætabuntur cum converterit Dominus captivitatem plebis suæ. His itaque duos ordines decla8s Luc. 11, 8 Psal. LXXXIV, 85 82 Isa. LM, 10. 29. δ. rat, alium eorum qui in captivitatem abducti non A Οὗτοι γὰρ εὐφρανθήσονται ἐν τῷ ἐπιστρέφειν Κύsunt; alium eorum qui abducti quidem sunt, sed per Salutare libertatem sunt consecuti. Dicas igitur illos olim prophetas, justos, patriarchas, et quotquot ab errore idololatriæ puri fuerunt, ipsos esse qui in captivitatem a spiritualibus inimicis abducti non sunt eos vero ex gentibus qui in nullius Dei cultum sese verterunt; cos item qui multorum numinum errori se subdidere; sive etiam qui ex circumcisione peccatis suis venditi sunt; atque in summa omnes, de quibus superius dictum est, Dixit insipiens in corde suo : Non est Deus; corruptὶ sunt et abominabiles facti sunt in iniquitate, eos, inquam, esse qui captivitatem passi sunt. Quibus per salutarem adventum liberatis, chorus propheticus qui jam olim in Deo requievit, quippe pro- Β prie Jacob et Israel, ob res per nomina hujusmodi significatas, appellatur, exsultabit et lætabitur, ut propriis membris gratulatus iis qui per Salutare libertatem nacti sunt. τα, ἀγαλλιάσεται καὶ εὐφρανθήσεται, συγχαίρων ὡς 1. IN FINEM IN HYMNIS, INTELLECTUS DAVI- ριον τὴν αἰχμαλωσίαν τοῦ λαοῦ αὐτοῦ. Δύο τοίνυν διὰ τούτων παρίσταται τάγματα, τὸ μὲν τῶν μὴ ὑποπεπτωκότων τῇ αἰχμαλωσίᾳ, τὸ δὲ τῶν ὑποπεπτωκότων μὲν, ἐλευθερίας δὲ τετυχηκότων διὰ τοῦ Σωτηρίου. Ἐμεῖς οὖν τοὺς μὲν πάλαι προφήτας καὶ δικαίους, καὶ πατριάρχας, καὶ πάντας τοὺς καθαροὺς τῆς εἰδω λολάτρου πλάνης γενομένους, αὐτοὺς εἶναι τοὺς μὴ ὑποπεπτωκότας τῇ τῶν νοητῶν πολεμίων ἁλώσει· τοὺς δὲ ἐξ ἐθνῶν εἰς ἀθεότητα περιτραπέντας, τους τε τῇ πολυθέῳ πλάνη καταδουλωθέντας, ἢ καὶ τοὺς ἐκ περιτομῆς τοὺς ταῖς ἑαυτῶν ἁμαρτίαις πραθέντας, καὶ ἀπαξαπλῶς ἅπαντας, περὶ ὧν ἀνωτέρω ελέ γετο· Εἶπεν ἄφρων ἐν καρδίᾳ αὐτοῦ· Οὐκ ἔστι Θεός, διέφθειραν καὶ ἐβδελύχθησαν ἐν ἀνομίᾳ, τούτους τυγχάνειν τοὺς τὴν αἰχμαλωσίαν πεπονθότας. Τὴν ἐλευθερουμένων διὰ τῆς τοῦ Σωτηρίου ἐπιλάμ ψεως, ὁ πάλαι παρὰ Θεῷ ἤδη ἀναπεπαυμένες προ φητικός χορός, Ἰακὼβ καὶ Ἰσραὴλ κυρίως ὀνομαζό μενος διὰ τὰ ἐκ τῶν ὀνομάτων σημαινόμενα πράγματ οἰκείοις μέλεσι τοῖς διὰ τοῦ Σωτηρίου Ελευθερουμένοις. ΕΙΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΕΝ ΥΜΝΟΙΣ, ΣΥΝΕΣΕΩΣ ΤΩ ΔΑΥΙΔ, ΕΝ ΤΩ ΕΛΘΕΙΝ ΤΟΥΣ ΖΙΦΑΙΟΥΣ ΚΑΙ ΕΙΠΕΙΝ ΤΩ ΣΑΟΥΛ· ΟΥ̓Κ ΙΔΟΥ ΔΑΥΙΔ ΚΕΚΡΥΠΤΑΙ ΠΑΡ' ΗΜΙΝ; ΝΓ'. Ὁ Θεὸς, ἐν τῷ ὀνόματί σου σῶσον με, καὶ ἐν τῇ δυναστείᾳ σου κρινόν με. Ὥσπερ ἀπεδείκνυντο οἱ κατὰ τὸ πρῶτον μέρος τῆς βίβλου τῶν Ψαλμών μετὰ τὸ πταῖσμα τὸ εἰς τὴν τοῦ Οὐρίου γεγονὸς λε λεγμένοι ἐκ τῆς ἐφ' ἑκάστῳ κειμένης προγραφής οὕτω καὶ νῦν αἱ καθ ̓ ἕκαστον ψαλμὸν προγραφαὶ δη λωτικαὶ τυγχάνουσι τοῦ χρόνου καθ' ὃν ἐλέχθησαν, Αὐτίκα γοῦν καὶ ὁ προκείμενος ἀνέπεμψεν ἐπὶ τὴν πρώτην βίβλον τῶν Βασιλειῶν· ὡς ἂν ἐκεῖθεν μάθοι μεν, ἐφ' οἴοις πράγμασι τὸν προκείμενον ὕμνον ὁ Δαυΐδ ἀνέπεμψεν. Ἔχει δὲ ἡ ἱστορία τοῦτον τὸν τρό πον· Καὶ ἐκάθισε Δαυῒδ' ἐν τῇ ἐρήμῳ Μασεδὲκ ἐν τοῖς στενοῖς· καὶ ἐκάθητο ἐν τῷ ὄρει ἐν τῇ ἐρήμῳ Ζείς. Εἶθ' ὡς ἦλθεν Ἰωνάθαν ὁ υἱὸς Σαούλ πρὸς αὐτὸν, καὶ εἶπεν αὐτῷ· Μὴ φοβοῦ, ὅτι οὐ μὴ εἴρη σε ἡ χεὶρ Σαούλ τοῦ πατρός μου, καὶ σὺ βασιλεύσεις ἐπὶ Ἰσραὴλ, καὶ ἐγὼ ἔσομαί σοι εἰς δεύ τερον, καὶ Σαούλ ὁ πατήρ μου οἶδεν οὕτως. Καὶ συνέθεντο ἀμφότεροι διαθήκην ἐνώπιον Κυρίου, καὶ Δαυΐδ ἐκάθητο, καὶ Ἰωνάθαν ἀπῆλθεν εἰς τὸν Ο οἶκον αὐτοῦ· οἷς ἑξῆς ἐπιλέγει· Καὶ ἀνέβησαν οἱ Ζιραῖοι ἐκ τῆς αὐχμώδους πρὸς Σαούλ ἐπὶ τὸν βουνόν, λέγοντες· Οὐκ ἰδοὺ Δαυΐδ κέκρυπται παρ' ἡμῖν ἐν Μεσαρᾶ ἐν τοῖς στενοῖς, ἐν τῇ καινῇ; "Ο δὴ μαθὼν Σαοὺλ ἐπὶ δίωξιν ἐτράπη τοῦ Δαυΐδ. Ηδη τε λοιπὸν ἐγγὺς ἦν τοῦ λαβεῖν αὐτὸν ὑποχείριον· γέγραπται γάρ· Καὶ ἤκουσε Σαούλ καὶ κατεδίωξει ὀπίσω Δαυΐδ εἰς τὴν ἔρημον Μαών. Καὶ πορεύον ται Σαούλ καὶ οἱ ἄνδρες αὐτοῦ ἐκ μέρους τοῦ ὄρους τούτου· καὶ ἐγένετο Δαυΐδ σκεπαζόμενος πορεύεσθαι ἀπὸ προσώπου Σαούλ· καὶ Σαούλ καὶ οἱ ἄνδρες αὐτοῦ παρενέβαλλον ἐπὶ Δαυΐδ καὶ VERS. 3, 4. Deus in nomine tuo salvum me fac, et in virtute tua judica me. Sicuti psalmos qui in prima parte libri sunt, post lapsum in uxorem Uriæ pronuntiatos fuisse ex singulorum titulo de monstratum est; ita nunc quoque singulorum psalmorum inscriptiones, notam temporis quo C recitati sunt, præferunt. Præsens itaque psalmus nos statin remittit ad primum Regnorum librum, ut inde discamus, quibus de rebus hunc hymnun David emiserit. Historia porro sic habet: Et sedes habebat David in deserto Masedec in angustis: et morabatur in monte, in deserto Ziph 87. Deinde ut venit Jonathan filius Saul ad ipsum, et dixit illi : Ne timeas ; neque enim te inveniet manus Saul patris mei : et tu regnabis super Israel, et ego ero tibi secundus, et Saul pater meus scit hoc 88. Et percusserunt ambo fœdus coram Domino, mansitque David, et Jonathan abiit in domum suam. Quibus deinde subjungit: Et ascenderunt Ziphæi ex arido loco ad Saul in collem dicentes: Nonne ecce David latitat apud nos in Mesara in angustis, in nova 89? Quod cum didicisset Saul, ad Davidem insequendum versus est. Jamque proximum erat ut eum caperet, scriplum enim est: Quod cum audisset Saul, perseculus est David in deserto Maon. Et ibant Saul et viri ejus ex parte montis hujus: et erat David obtectus, ut abiret a facie Saul; et Saul et viri ejus castrametabantur contra David et viros ejus, ut caperent eos. El nuntius venit ad Saul dicens: Festina et veni, quin irruperunt allophyli in terram! Et reversus est Saul, desistens persequi David : et perrexit in occursum allophylorum . Hæc sunt quæ historiam Saulis hunc hymnum scripto tradidit, notans per inscriptionem tempus ac rem ipsam. Quare ad intellectum rei quæ narratur nos provocat, dicens : In finem, in hymnis, intellectus Davidi. Secundum Aquilam vero, Victoria auctori, in psalmis, scientis Davidis; secundum Symmachum autem, Triumphale, per psalteria, de intelligentia Davidis. Quia fugiens, et desertum transcurrens, pro præsidio psalterii instrumentum secumn agebat, ipso usus, atque hymnos per illud Deo emittens cantica et psalmos spirituales pro sacrificio persolvens; pro thymiamate autem boni odoris, per orationes spirituale ministerium obiens. : τοὺς ἄνδρας αὐτοῦ, συλλαβεῖν αὐτούς. Καὶ ἄγ- A spectant. Quibus de causis ereptus David ex manu Τέλος ἦλθε πρὸς Σαούλ λέγων· Σπεῦδε καὶ δεῦρο, ὅτι ἐπέθεντο ἀλλόφυλοι ἐπὶ τὴν γῆν. Καὶ ἀνέστρεψε Σαούλ μὴ καταδιώκειν ὀπίσω Δαυΐδ, καὶ ἐπορεύθη εἰς συνάντησιν τῶν ἀλλοφύλων. Ταῦτα μὲν τὰ ἀπὸ τῆς ἱστορίας. Εφ' οἷς τὸν προκείμενον ὕμνον διασωθεὶς ἐκ χειρὸς Σαούλ ὁ Δαυΐδ γραφῇ πα ραδίδωσιν, ἐπισημηνάμενος τὸν καιρὸν καὶ τὸ πρᾶγμα δηλώσας διὰ τῆς προγραφῆς. Διὸ καὶ ἐπὶ σύνεσιν ἡμᾶς παρορμᾷ τῶν ἐμφερομένων, λέγων· Εἰς τὸ τέλος ἐν ὕμνοις συνέσεως τῷ Δαυΐδ. Κατὰ δὲ τὸν Ακύλαν· Τῷ νικοποιῷ ἐν ψαλμοῖς ἐπιστήμονος τοῦ Δαυΐδ· κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον· Ἐπινίκιον διὰ ψαλτηρίων περὶ συνέσεως τοῦ Δαυΐδ. Ἐπειδὴ καὶ φεύγων καὶ τὴν ἔρημον μεταδιώκων, ἀντὶ φυλακτηρίου ἐπήγετο τὸ τοῦ ψαλτηρίου ὄργανον, αὐτῷ χρώ μενος καὶ τοῖς δι' αὐτοῦ εἰς Θεὸν ἀναπεμπομένοις ὕμνοις· καὶ ᾠδαῖς μὲν καὶ ψαλμοῖς πνευματικούς ἀντὶ θυσίας χρώμενος, ἀντὶ δὲ εὐώδους θυμιάματος δι' εὐχῶν τὴν πνευματικὴν ἀποτελῶν λειτουργίαν. Ἐν τῷ ἐλθεῖν τοίνυν τοὺς Ζιφαίους καὶ εἰπεῖν Β τῷ Σαούλ· Οὐκ ἰδοὺ Δαυΐδ κέκρυπται παρ' ἡμῖν; Τοῦτο μαθὼν ὁ Δαυΐδ ἤτοι ἐξ ἀποκαλύψεως τοῦ πνεύ ματος τοῦ προφητικοῦ ἢ ἔκ τινος τῶν τὰς τοιαύτας ἀπαγγελίας διακονεῖν εἰωθότων, τὸ ψαλτήριον μετὰ χειρας παραχρῆμα λαβὼν, δι' αὐτοῦ τῷ Θεῷ τὴν λογικὴν ἀναφέρει θυσίαν λέγων τὰ προκείμενα, δι' ὧν ἀξιοί σωθῆναι ὑπὸ τοῦ Θεοῦ, οὐκ ἄλλως ἢ διὰ τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ· διό φησιν· Ο Θεός, ἐν τῷ ὀνόματί σου σῶσον με· ᾔδει γὰρ εἶναί τι ὄνομα τὸ ὑπὲρ πᾶν όνομα. "Ωσπερ γὰρ ἐστί τινα ἐν ταῖς ἐπῳδαῖς κατὰ τῶν ἰοβόλων ἑρπε τῶν ῥήματα καὶ ὀνόματα, τοσαύτην ἐμφαίνοντα δυνάμεως ἰσχύν, ὡς κατακοιμίζειν ἢ καὶ νεκροῦν τὰ φοβε ρώτατα τῶν ἑρπετῶν· τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ τὸ ὄνομα τὸ ὑπὲρ πᾶν ὄνομα ἡπίστατο σωτήριον μὲν τυγχά Cum venissent ergo Ziphæi, ac dixissent ad Saul : Nonne ecce David absconditus est apud nos? Hæc cum David, sive ex revelatione spiritus prophetici, sive ex quopiam talia nuntiare solito edidicisset, accepto statim præ manibus psalterio, per illud Deo rationabile sacrificium offert, hæc loquens, quibus a Deo salutem obtinere, non per aliud quodpiam, quam per nomen ejus postulat, quare ait : Deus, in nomine tuo salvum me fac; gnarus scilicet esse quoddam nomen, quod est super omne nomen. Quemadmodum enim in incantationibus contra reptilia venenosa, quædam assignata vocabula et nomina sunt, tanta vi potestatis instructa, ut reptilium terribilissima vel sopiant vel exstinguant; sic et ille probe sciebat nomen illud super omne νειν τῶν σωτηρίας ἀξίων, τῶν δὲ ἐχθρῶν καὶ ἐναν- C nomen, salutare quidem iis esse qui salute digni sunt, inimicos vero et adversarias potestates fugare. Volebat itaque salutem in nomine Dei consequi, idque non sine examine; sed si dignus salute deprehenderetur. Quamobrem addit, Et in virtute tua judicabis mihi; sive secundum reliquos inter pretes jus dices mihi. Nam prius rogat judicari se et jus dici sibi adversus impulsores et calumniatores : ac deinde si injuria affectus videretur, a judice vindicari, qui injuria se aflicientes adoriretur. His dictis adjicit: Deus, exaudi orationem meam, auribus percipe verba oris mei ; quasi disceptans pro causa sua in conspectu sui et inimicorum suorum judicis. Ut autem defensio sua admitlatur, orationem, quam exaudiri rogat, emittit di τίων δυνάμεων ἀπελατικόν. Ἐβούλετο τοίνυν σωθῆ καὶ ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Θεοῦ, καὶ οὐκ ἀκρίτως τε ἐβούλετο· ἀλλ ̓ εἰ ἄξιος εὑρίσκοιτο τῆς σωτηρίας. Διὸ ἐπιλέγει· Καὶ ἐν τῇ δυναστείᾳ σου κρινεῖς μοι ἢ κατὰ τοὺς λοιποὺς ἑρμηνευτάς, δικάσεις μοι. Πρόσ τερον γὰρ ἀξιοῖ κρίνεσθαι καὶ δικάζεσθαι πρὸς τοὺς ἐλαύνοντας ἢ καὶ διαβεβληκότας αὐτόν· εἶθ' οὕτως εἰ φάνεις ἀδικούμενος ἐκδικήσεως τυχεῖν τῆς παρὰ τοῦ κριτού, μετερχομένου τοὺς ἀδικοῦντας. Ταῦτ ̓ εἰπὼν, προστίθησι λέγων· Ὁ Θεὸς, εἰσάκουσον τῆς προσευχῆς μου, ἐνώτισαι τὰ ῥήματα του στόματός μου· ὥσπερ δικαιολογίαν ποιούμενος ἐνώπιον τοῦ κρίνοντος αὐτῷ τε καὶ τοῖς ἀδικοῦσιν αὐτόν. Καὶ ἵνα γε τὰ τῆς δικαιολογίας παραδεχθῇ, τὴν εὐχὴν ἀναπέμπει, ἣν καὶ εἰσακουσθῆναι ἀξιοῖ λέγων· Ο Θεός, D cens : Deus, exaudi, etc. Quid porro sibi vellet εἰσάκουσον, καὶ τὰ ἑξῆς. Τί δ' ἂν ἐβούλετο ἡ προσ ευχή, καὶ ποίαν δικαιολογίαν είχε, ἑξῆς παρίστησι λέγων· "Οτι ἀλλότριοι ἐπανέστησαν ἐπ' ἐμὲ, καὶ κρα τιοὶ ἐζήτησαν τὴν ψυχήν μου, καὶ οὐ προἔθεντο τὸν Θεὸν ἐνώπιον αὐτῶν. Ταῦτ ̓ ἦν τὰ τῆς δικαιολογίας. Καὶ ὅρα πῶς οὐ διὰ μακρῶν ἐκτείνει τοὺς λόγους, ἀλλ ̓ ἅτε Θεῷ τῷ πάντα εἰδότι διαλεγό μενος, αὐτῷ μόνον ὑπόμνησιν ποιεῖται, τὴν μακράν τῶν πραγμάτων ἀποσιωπῶν διδασκαλίαν. Μήποτε δὲ τοὺς μὲν ἀλλοτρίους ἡνίσσετο τους Ζιφαίους τοὺς πρὸς oratio, et quam defensionem institueret, sub hæc explicat his verbis : VERS. 5-7. Quoniam alieni insurrexerunt adversum me, et fortes quasierunt animam meam, et non proposuerunt Deum ante conspectum suum. Hæc erat disceptatio. Ac vide mihi quo pacto non longum proferat sermonem; sed utpote Deum omniscium alloquens, rem ipsi solum commemorat, longamque negotii explicationem silentio premit. Num vero per alienos subindicat Ziphæos, qui |