poreis rebus sub aspectum cadentibus praestantius A ὁρωμένων· αὐτομάτῳ δὲ καὶ ἀλόγῳ συντυχίᾳ, εἰκῇ exsistere pronuntiabant; sed spontaneo quodam ac καὶ μάτην ἐξ οὐδεμιᾶς αἰτίας ὑποστῆναι τὸν πάντα temerario concursu et partium congressu, casu ac κόσμον· ἀναγκαίως ὁ παρὼν λόγος διὰ τῆς ψαλμῳδίας nulla exsistente causa, universum mundum coa- ἀποδεικτικῶς καὶ μετὰ δημιουργικῆς τῶν ὅλων δυνά luisse, necessarium fuit ut præsenti sermone, psal- μεως τὴν θεολογίαν παρίστησι, τοιοῦτόν τινα λογι lendi more, per dilucidam demonstrationem, vim σμὸν διεξιών. Θνητῶν μὲν φύσις μικρὰ τυγχάνει καὶ illam rerum creatricem ac Dei scientiam compro- ἀσθενής· λογισμοί τε ἀνθρώπων δειλοί, καὶ ἐπισφα baret, hoc ratiocinio usus. Mortalium natura exi- λεῖς αἱ ἐπίνοιαι ἡμῶν· διὸ πλεῖστον ὅσον ἀποδέομεν gua debilisque est, hominum cogitationes ignava, τῆς κατ' ἀξίαν τοῦ Θεοῦ δοξολογίας. Οὐδὲ γὰρ ἀνθρώ nostræque cognitiones incertæ sunt. Quare divinæ πων φωναῖς, οὐδὲ γλώττῃ σαρκὸς καὶ χείλεσιν δύναgloriæ pro merito enarrandæ multum impares su- σθαί ποτε νομίζειν ἐπάξιον περὶ Θεοῦ λόγον ἀποδί mus. Non enim humanis vocibus, non lingua car- δοσθαι. Εἰ δὲ χρὴ διδασκαλίας ἐνεργοῦς καὶ μεγίστης nali, non labiis possunt digna ac probe excogitata αὐτῷ τε πρεπούσης τῷ Θεῷ ἐπακούειν, εἴ τις ἔῤῥωde Deo verba enuntiari. Quod si cui libuerit, elli- ται τῆς ψυχῆς τὰ αἰσθητήρια, συντεινάτω ἑαυτὸν καὶ cacem illam, maximam et Deo dignam doctrinam διεγειράτω πρὸς ἀκρόασιν ἐπαξίως ἀναφωνουμένην audire, cui scilicet mentis sensus praevalidi fue- Β τῆς ἀπειρομεγέθους δυνάμεως τοῦ Θεοῦ· ἣν αὐτοὶ rint, is animo intendat, seseque concitet ad ea προφέρονται οἱ τὸν σύμπαντα περιέχοντες οὐρανοί, auscultanda quæ hic de immensa illa Dei virtute τὸν ἑαυτῶν κτίστην καὶ ποιητὴν τῶν ὅλων Θεὸν ᾠδαῖς feruntur: quæque ipsi coli, totum in se compleκαὶ δοξολογίαις ἀνυμνοῦντες. Αὐτοὶ γὰρ οἱ ἀνωτάτω ctentes, Creatorem suum universorumque opificem πάντων, καὶ τοῦ ὑποβεβηκότος στερεώματος ὑπερhymnis et canticis celebrantes, proferunt. Ipsi κείμενοι οὐρανοὶ, οἱ σύμπασαν περιειληφότες τὴν namque cœli qui supremi omnium sunt, et sibi αἰσθητὴν καὶ πνευματικὴν κτίσιν, τὴν δόξαν Θεοῦ οὐκ supposito firmamento eminent, qui universam cum Ἑλληνικῇ φωνῇ φθεγγόμενοι, οὐδ ̓ ἑτέρᾳ τινὶ διαλέκτῳ sensibilem tum intellectu præditam naturam am- χρώμενοι, αὐτῷ δὲ ἔργῳ διὰ τοῦ ἑαυτῶν κόσμου καὶ τῆς biuat, gloriam Dei non Græca lingua, non alia εὐρύθμου καὶ ἐναρμονίου καὶ πανσόφου στάσεως, τοῦ dialecto prædicant; sed ipsis operibus, per suum αἰτίου αὐτοῖς τῆς τοιάσδε κινήσεως τὴν ἀπειρομεγέθη videlicet ornatum, per concinnam, harmonicam δύναμιν ἐκδιδάσκουσιν. Ἐκ γὰρ μεγέθους καὶ καλ et sapientissimam constitutionem, auctorem illius λογῆς κτισμάτων ἀναλόγως ὁ γενεσιουργός αὐτ ita recte ordinati motus, ejusque immensam virτῶν θεωρεῖται· καὶ, Τὰ ἀόρατα αὐτοῦ ἀπὸ κτίσεως tutem edocent. Ex magnitudine enim et pulchritu- κόσμου τοῖς ποιήμασι νοούμενα καθορᾶται· ἥ τε dine creaturarum proportione quadam creator earum ἀΐδιος αὐτοῦ δύναμις καὶ θεότης. Ο οὖν τοὺς οὐspectatur so; et : Invisibilia ipsius, a creatura mundi, ρανοὺς νομίζων δίχα τινὸς δημιουργικοῦ λόγου καὶ per ea quæ facta sunt intellecta conspiciuntur; sem- θείας ἄνευ δυνάμεως ἑαυτοὺς ὑποστήσασθαι, καὶ τοῦ piterna quoque ejus virtus et divinitas Quisquis τοσοῦδε μεγέθους καὶ τοῦ τοιοῦδε σχήματος, τῆς τε ergo, absque ulla creatrice ratione, sine divina εὐσταθοῦς καὶ εὐτάκτου κινήσεως τὴν αἰτίαν τοῖς aliqua virtute, cœlos suam condidisse substantiam, σώμασιν αὐτῶν προσγράφων, ἄφρων καὶ ἀσεβής. Διδ tantain illam magnitudinem talemque formam τοὺς ἔμφρονα νοῦν κεκτημένους προσήκει συνομολοadornasse putat, ac ita concinnum ordinatumque γεῖν μονονουχί φωνῆς ἀκούειν ἔργῳ βοώσης αὐτῶν motum corporibus ipsis ascripsit, is sane stultus τῶν οὐρανῶν, τὴν πρέπουσαν δόξαν ἀναπεμπόντων et impius est. Quamobrem eos qui sana mente τῷ ἑαυτῶν ποιητῇ καὶ δημιουργῷ Θεῷ. sunt par est una confiteri, se tantum non audire cœlorum vocem, vel ipso opere clamantem, congruentemque Deo, factori et opifici suo, gloriam emittentem.

81

Pari quoque modo firmamentum, quod secunda

C

Οὕτω δὲ καὶ τὸ στερέωμα, ὃ δὴ Μωϋσῆς κατὰ τὴν

creationis die Moyses factum declaravit; hoc in- η δευτέραν ἡμέραν τῆς κοσμοποιίας γεγονέναι παρίστη

quam firmamentum, quod aliud est a jam memoratis. coelis, omnibus prædicat, et similiter clamat, indicatque, se non spontanea coalitione in talem formam deductum; sed opus esse omnium rerum conditoris Dei. Quamobrem dictum est: Et opera manuum ejus annuntiat firmamentum. Noverat autem Moyses, ante firmamenti constructionem cœlum, vel priusquam dies fieret, conditum fuisse ; nam dicit: In principio fecit Deus cœlum et terram 8. Ac deinceps post primum cœlum conditum, lucis vim ac creationem affert, docetque luci diei nomen inditum, factumque fuisse mane et vespere diem primum. Postea ubi secundam ordi

80 Sap. XIII, 5. 85 Rom. 1, 20. 82 Genes. 1, 1.

καὶ τοῦτο τοιγαροῦν τὸ στερέωμα, ἕτερον ὂν παρὰ τοὺς προωνομασμένους οὐρανοὺς, κηρύττει τοῖς πᾶσι καὶ κέκραγε διδάσκων, ὅτι μὴ ἐξ αὐτομάτου τοιόνδε ὑπέστη· ἔργον δέ ἐστι καὶ αὐτὸ τοῦ τῶν ὅλων ποιητοῦ Θεοῦ· διὸ εἴρηται· Ποίησιν δὲ χειρῶν αὐτοῦ ἀναγγέλλει τὸ στερέωμα. Οἶδε δὲ Μωϋσῆς πρὸ τῆς τοῦ στερεώματος συστάσεως οὐρανὸν πρότερον τῆς ἡμέρας γεγενημένον, λέγων· Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν. Ἐξῆς δ' οὖν μετὰ τὴν ποίησιν τοῦ πρώτου οὐρανοῦ φωτὸς εἰσάγει δύνα μιν καὶ γένεσιν, ἡμέραν τε διδάσκει τὸ φῶς κεκλῆσθαι, γεγονέναι το πρωΐαν φησὶ καὶ ἑσπέραν, ἡμέραν μίαν. Εἶτα δευτέρας ἡμέρας ἀρχόμενος, τὴν τοῦ στερεώματος

εἰσάγει ποίησιν. Ο δε δὲ ἡ Γραφὴ καὶ πλείους οὐρα- A tur diem, firmamenti creationem inducit. Scriptura vero complures cœlos novit admittitque ; quocirca νούς· διό φησιν· Αἰνεῖτε τὸν Κύριον ἐκ τῶν σύρανῶν· καὶ πάλιν· Αἰνεῖτε αὐτὸν οἱ οὐρανοὶ τῶν dicit: Laudate Dominum de cœlis 83; ac rursum: Laudate eum, cæli cælorum, et aqua omnis quæ οὐρανῶν, καὶ τὸ ὕδωρ τὸ ὑπεράνω τῶν οὐρανῶν· καὶ ἀλλαχοῦ εἴρηται· Ὁ οὐρανὸς τοῦ οὐρανοῦ τῷ super calos est *. Alibi quoque dictum occurrit : Cælum cæli Domino 85. Firmamentum item cœΚυρίῳ. Καὶ τὸ στερέωμα κέκληται οὐρανὸς, καὶ ὁ Σωτὴρ lum vocatur, et Salvator regnum cœlorum polliceτὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν ἐπαγγέλλεται, καὶ ἐν τῇ εὐχῇ διδάσκει εἰπεῖν· Πάτερ ἡμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς, tur, ac ita precandum esse instituit: Pater noster, qui es in cælis 86; et: Virtutes cœlorum movebunκαὶ, Αἱ δυνάμεις τῶν οὐρανῶν σαλευθήσονται. tur 87.

VERS. 3. Dies diei eructat verbum, et nox nocti indicat scientiam. Docet dies, docet itemque nox eos qui institui peroptant, quam ineftabilis sapientia, quam incomprehensibilis virtus sit Dei, qui ipsis temporum intervalla dimensus est. Si nam

Ημέρα τῇ ἡμέρᾳ ἐρεύγεται ῥῆμα, καὶ νὺξ νυκτὶ ἀναγγέλλει γνῶσιν. Διδάσκει ἡμέρα καὶ διδάσκει νὺξ τοὺς ἐθέλοντας παιδεύεσθαι, ὅση τίς ἐστιν ἡ σου φία ἡ ἄῤῥητος καὶ ἀπερίληπτος δύναμις τοῦ τὰ διαστήματα τῶν χρόνων καταμετρήσαντος αὐτοῖς Θεοῦ. Εἰ μὲν γὰρ μηδεὶς ἦν ὁ καὶ ταύταις ὥραις καὶ χρό- Β que nullus esset qui his tempestatibus spatia et νους καὶ καιροὺς διαταξάμενος, ἀπρονοήτῳ δὲ καὶ ἀλόγῳ κινήσει κατά τι σύμβαμα τυχιμαῖον ὑφεστῶτα ἦν· ἐχρῆν δήπου μὴ τὰ ἴσα διαστήματα τῶν ἡμερῶν διὰ παντὸς τοῦ αἰῶνος ὑφεστάναι, ἢ συγκεχυμένους αὐτῶν εἶναι τοὺς καιροὺς, καὶ τὰς νύκτας δὲ ὡσαύ τως εἰκῆ καὶ ὡς ἔτυχεν φέρεσθαι. ̓Αλογίας γὰρ ἀδελφή ἀταξία, καὶ τῷ τυχιμαίῳ ἔπεται σύγχυσις· ὡς ἔμπαλιν πάσης εὐταξίας ἡγεῖται λόγος, ἁρμονίας τε καὶ συμφωνίας ἡγεῖται σοφία. Αἱ τοίνυν τούτων πρὸς ἀλλήλας ἀμοιβαὶ καὶ ὑποχωρήσεις, ποτὲ μὲν ἡμερῶν μηκυνομένων, υποχωρουσῶν δὲ αὐτῶν νυκτῶν, ποτὲ δὲ τῶν νυκτῶν τὸ προδεδανεισμένον χρέος κατὰ τὴν τῶν ὡρῶν αὔξησιν ἀπολαμβανουσῶν, μονονουχὶ φθέγγονται καὶ λαλοῦσι μεγάλη φωνῇ τῇ πανσόφῳ διατάξει τοῦ τῶν ὅλων μαρτυροῦσαι Θεοῦ, καὶ κηρύτα τουσιν ἀνθρώποις τὴν τοῦ Θεοῦ γνῶσιν· οὕτω δὲ κεκραγόσιν αὐτοῖς ἔργοις αἱ τῶν ἡμερῶν καὶ τῶν νυκτῶν φωναὶ τοῖς ἐπαΐειν αὐτῶν δυναμένοις, ὡς μηδεμίαν ἀκοὴν λανθάνειν τὴν διδασκαλίαν αὐτῶν.

interstitia destinasset, sed temerario et inconsiderato motu atque casu quopiam næc exsisterent; oporteret sane non æqualibus spatiis dies a sæculo ordinatas fuisse, aut confusa earum, similiterque noctium tempora, casu ac fortuito revolvi. Etenim temerario casui finitimus est inconditus rerum status, et fortuitam rem sequitur confusio; ut vice versa rectum ordinem ratio dirigit, concentumque ac concordiam rerum sapientia administrat. Mutuæ sane illorum vicissitudines et concessiones; nam modo dies, concedente nocte, prolixiores sunt, modo noctes debitum ac mutuo datum spatium aucta hieme ac tempestate repetunt; hæc, inquam, tantum non vociferantur, ac ceu Cedito clamore sapientissimum illum ab universorum Deo constitutum ordinem deprædicant, hominibusque Dei notitiam annuntiant. Sic vel ipsis gestis operibus dierum noctiumque voces iis qui auditu valent inclamant, ut per omnium aures doctrina eorum pervadat.

D

voces

Universus itaque orbis, qui ab hominibus incolitur, concinnis hujusmodi ac mutuis choreis repletum est ; quare dicitur: Vers. 4, 5. Non sunt loquelæ, neque sermones, quorum non audiantur terram exivit sonus In omnem eorum. eorum, et in fines orbis terræ verba eorum, videlicet dierum ac noctium, nec non cœlorum, qui enarrant gloriam Dei, et firmamenti, quod opera manuum ejus annuntiat. Hic porro mihi haec contemplanti mirari subit, quo pacto sanctus Apostolus illud: In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terræ verba eorum, ad discipulos, evangelistas et apostulos Salvatoris nostri in sua ad Romanos Epistola referat 88. Dum autem apostolicum dictum animo perpenderem, deprehendi ipsum apposite admodum et opportune hujusmodi accommodationem advexisse: non enim ut aliis in locis modo sic effatur, Isaias autem clamat de 90 ; rursus Israele 89; modo sic, ut prædixit Isaias vero,Quemadmodum scriptum est 91; iterumque, Di

Πεπλήρωται γοῦν ἡ σύμπασα τῶν ἀνθρώπων οἰκου μένη τῆς εὐρύθμου καὶ ἀμοιβαίας αὐτῶν χορείας· δι' ἃ λέλεκται· Οὐκ εἰσὶ λαλαὶ οὐδὲ λόγοι ὧν οὐχὶ ἀκούονται αἱ φωναὶ αὐτῶν. Εἰς πᾶσαν τὴν γῆν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος αὐτῶν, καὶ εἰς τὰ πέρατα τῆς οἰκουμένης τὰ ῥήματα αὐτῶν· δῆλον δὲ, ὅτι τῶν ἡμερῶν καὶ τῶν νυκτῶν, τῶν τε διηγουμένων τὴν τοῦ Θεοῦ δόξαν οὐρανῶν, καὶ τοῦ τὴν ποίησιν τῶν χειρῶν αὐτοῦ ἐξαγγέλλοντος στερεώματος. Ενθα η δὲ γενομένῳ μοι θαυμάζειν ἔπεισιν, ὅπως ὁ ἱερὸς ἀπόστολος τό· Εἰς πᾶσαν τὴν γῆν ἐξῆλθεν ὁ φθόγ γος αὐτῶν, καὶ εἰς τὰ πέρατα τῆς οἰκουμένης τὰ ῥήματα αὐτῶν, ἐπὶ τοὺς μαθητὰς καὶ εὐαγγελιστὰς καὶ ἀποστόλους τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἀνήνεγκεν ἐν τῇ πρὸς Ῥωμαίους Επιστολῇ. Ἐπιστήσας δὲ τὸν νοῦν τῇ ἀποστολικῇ λέξει, σφόδρα ἀκριβῶς εὗρον αὐτὸν και ταχρηστικῷ τρόπῳ εὐκαίρως τὴν παράθεσιν πεποιημέ νον· οὐ γὰρ ὥσπερ ποτὲ μὲν ἔφη· Ησαΐας δὲ κράζει ὑπὲρ τοῦ Ἰσραὴλ, ποτὲ δὲ, καθώς προείρηκεν Ἡσαΐας· καὶ πάλιν· Καθώς γέγραπται· καὶ αὖθις·

cit enim Scriptura
omnem terram exivit sonus eorum, cum simili ad-
ditamento protulit. Nam si quidpiam hujusmodi
præmisisset, esset fortasse qui putaret ipsum huic
psalmi dicto vim intulisse. At hic simplici modo
psalmi sententia usus videtur; ita ut jure dici pos-
sit ipsum opportuna utilique ratione, atque appo-
site hoc testimonium adhibuisse.

; non sic, inquam, illud, In A Λέγει γὰρ ἡ Γραφή· οὐχ οὕτως καὶ ἐπὶ τοῦ· Εἰς πᾶσαν τὴν γῆν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος αὐτῶν, εἴρηκε μετά προσθήκης ὁμοίας τοῖς προεκτεθείσιν. Εἰ γάρ τι τοιοῦτον προφήσας εἶπε, τάχ' ἄν τις ἐλάβετο ὡς βεβιασμένως ἐκδεξαμένου τὴν ἐν τῷ ψαλμῷ ῥῆσιν· νυνὶ δὲ ἁπλῇ φράσει φαίνεται συγχρησάμενος τῇ ἀπὸ τοῦ ψαλμοῦ παραθέσει· διὸ εἴποι τις αὐτὸν και τακεχρῆσθαι εὐκαίρως καὶ ὠφελίμως καὶ εὐρύθμως τῇ μαρτυρία.

VERS. 6,7. In sole posuit tabernaculum suum, et ipse Lanquam sponsus procedens de thalamo suo. Exsultabit ut gigas ad currendam viam suam, a summo cœlo egressio ejus, et occursus ejus usque ad sum.. mum cæli, nec est qui se abscondat a calore ejus. Præter supra dicta, sol quoque Deo referendæ gloriæ magister inducitur; utpote qui Domini ac magni regis inviolatam observet legem. Nunquam enim alium præter statutum sibi cursum inire audet, nunquam definitos in cœlesti constitutione terminos transgreditur. Sed mane quasi ex remoto inaccessoque thalamo, speciosus tanquam sponsus, ac lucis flore decoratus egreditur: ac postquam horizontem orientalem transcendit, totum mundum permeat, nunquam defessus, proprium statumque sibi curriculum conficit. Circuit porro quasi gigas robore prævalidus atque invictus, orsus a summo centro horizontis orientalis, ceu a repagulo, atque uno diei noctisque spatio totum percurrit orbem, ut nemo caloris ejus expers fuerit. Illud autem peragit, ut nutui opificis sui, qui ipsum in firmamento constituit, obsequatur. Ideo dictum est: In sole posuit tabernaculum suum. Quod tametsi dilucide prolatum, apertius tamen a reliquis interpretibus explicatum est: nam Aquila sic habet, Soli posuit tabernaculum in ipsis; Symmachus vero, Soli ordinavit tabernaculum in ipsis; Theodotio, Soli posuit tabernaculum in ipsis; pari quoque modo quinta editio exposuit. Nam in supra memoratis cœlis, et in firmamento, tabernaculum et domicilium Deus soli reposuit, secundum illud a Moyse dictum : Fecitque Deus duo luminaria magna : luminare majus, ut praesset diei; et luminare minus, ut præesget nocti, et stellas. Et posuit eas in firmamento eoli, ut lucerent super terram 3. His autem declarat sol, et tantum non clamat, se nequaquam sui do- D ελάσσω εἰς ἀρχὰς τῆς νυκτὸς, καὶ τοὺς ἀστές minum ac liberum esse; sed et sui et omnium Do

Ἐν τῷ ἡλίῳ ἔθετο τὸ σκήνωμα αὐτοῦ, καὶ αὐτὸς ὡς νυμφίος ἐκπορευόμενος ἐκ παστοῦ αὐτοῦ. ̓Αγαλλιάσεται ὡς γίγας δραμεῖν ὁδὸν αὐτοῦ· ἀπ' ἄκρου τοῦ οὐρανοῦ ἡ ἔξοδος αὐτοῦ, καὶ τὸ κατάν. τημα αὐτοῦ ἕως ἄκρου τοῦ οὐρανοῦ· καὶ οὐκ ἔστιν ὃς ἀποκρυβήσεται τὴν θέρμην αὐτοῦ. Πρὸς Β τοῖς εἰρημένοις τῆς τοῦ Θεοῦ δοξολογίας διδάσκαλος καθέστηκεν ὁ ἥλιος, οἷα δεσπότου καὶ μεγάλου βασιλέως νόμον ἀπαράβατον τηρῶν. Οὐ γάρ ποτε ἄλλην τρέπεσθαι παρὰ τὴν ὁρισθεῖσαν αὐτῷ πορείαν τολμᾷ οὐδ ̓ ὑπερβαίνει τοὺς ὅρους τῆς κατ' οὐρανὸν διατά ξεως· ἀλλ' ἐκπορεύεται μὲν ὄρθριος, ὥσπερ ἐξ ἀδύνου καὶ ἀβάτου νυμφῶνος προϊών, ὡραϊσμένος δὲ οἷα νυμφίος καὶ τῷ τοῦ φωτὸς ἡγλαϊσμένος ἄνθει· ἐπειδὰν τὸν ὁρίζοντα τὸν ἀνατολικὸν ὑπερβῇ, τὸν σύμπαντα διιππεύει κόσμον, ἀκοπιάστως τὸν οἰκεῖον ἐξανύων δρόμον. Κυκλοῖ δὲ κυκλῶν οἷά τις γίγας ίσχυρὸς τὴν ἀλκὴν καὶ ἄμαχος, ὥσπερ ἐκ νύσσης ἀρξάμε νος ἀπ ̓ ἄκρου κέντρου τοῦ κατὰ ἀνατολὰς ὁρίζοντος, διατρέχων νυχθημέρῳ ἑνὶ τὸν σύμπαντα κόσμον, ὡς μηδένα ἀνεπαίσθητον εἶναι θέρμης. Ταῦτα δὲ ἐνερ γεῖ δουλεύων τῷ τοῦ πεποιηκότος αὐτὸν νεύματι, καὶ τεθεικότος ἐν τῷ στερεώματι. Διὸ εἴρηται· Ἐν τῷ ἡλίῳ ἔθετο τὸ σκήνωμα αὐτοῦ. Ὅπερ σαφῶς εἰς ρημένον, λευκότερον ἡρμήνευσαν οἱ λοιποί· ὁ μὲν Ακύλας εἰπών· Τῷ ἡλίῳ ἔθετο σκήνωμα ἐν αὐτ τοῖς (1)· ὁ δὲ Σύμμαχος· Τῷ ἡλίῳ ἔταξε σκηνὴν ἐν αὐτοῖς· ὁ δὲ Θεοδοτίων, Τῷ ἡλίῳ ἔθετο σκή νωμα ἐν αὐτοῖς· ὁμοίως δὲ καὶ ἡ πέμπτη ἔκδοσις ἐξέδωκεν. Ἐν γὰρ τοῖς προλεχθεῖσιν οὐρανοῖς καὶ ἐν τῷ ἀποδοθέντι στερεώματι τὸ τοῦ ἡλίου σκήνωμα καὶ τὸ οἰκητήριον τέθειται ὁ Θεός, κατὰ τὸ λελεγμέ νον παρὰ Μωϋσεῖ· Καὶ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τοὺς δύο φωστῆρας τοὺς μεγάλους· τὸν φωστῆρα τὸν μέσ γαν εἰς ἀρχὰς τῆς ἡμέρας, καὶ τὸν φωστῆρα τὸν

mini notitiam præbere.

C

ρας. Καὶ ἔθετο αὐτοὺς ἐν τῷ στερεώματι τοῦ οὐρανοῦ, ὥστε φαίνειν ἐπὶ τῆς γῆς· Διὰ τούτων δεν

κνὺς ὁ ἥλιος καὶ μονονουχὶ βοῶν· μὴ αὐτὸς εἶναι ἑαυτοῦ κύριος, μηδ' ἐλεύθερος τυγχάνειν, γνωρίζειν δὲ τὸν καὶ ἑαυτοῦ καὶ πάντων Δεσπότην.

VERS. 8-12. Lex Domini immaculata, convertens animas; testimonim Domini fidele, sapientiam prasians parvulis. Justificationes Domini recla, latificantes corda; praceptum Domini lucidum, illuminans oculos. Timor Domini castus, per. manens in sæculum sæculi: judicia Domini vera,

** Rom. x, 11. 93 Gen. 1, 16, 17.

Ο νόμος Κυρίου ἄμωμος ἐπιστρέφων ψυχάς· ἡ μαρτυρία Κυρίου πιστὴ σοφίζουσα νήπια. Τα δι καιώματα Κυρίου εὐθέα εὐφραίνοντα καρδίαν ἡ ἐντολὴ Κυρίου τηλαυγής φωτίζουσα ὀφθαλμούς. Ο φόβος Κυρίου ἁγνὸς διαμένων εἰς αἰῶνα αἰῶν νος· τὰ κρίματα Κυρίου ἀληθινὰ δεδικαιωμένα

(4) In Hebraico legitur, na bow wow, soli posuit tabernaculum in ipsis.

et lapidem pretiosum multum, et dulciora super mel et farum. Etenim servus tuus custodit ea, in cusiodiendis illis retributio multa. Hæc autem omnia complectitur lex Dei pro conversione animæ data. Nam primo testimonia, justificationes et præcepta continet. His deinde omnibus timorem appendit, quasi baculum ad convertendum opportunum: omnibusque judicia Dei ceu coronidem adjunxit. Singulis autem supradictorum suam addidit proprietatem, id est, legi quæ hic generatim effertur, conversionem animæ. Quo pacto autem convertatur anima, in sequentibus aperit, quando testimonium fidele memorat, quo quivis infans in Christo, sapiens efficitur. Deinde vero justificationes Domini, quibus item suam proprietatem adjicit, nimirum quod recta sint, ac sui participibus lætitiæ fructum pariant. Ad hæc, præceptum Domini, cujus quoque proprietatem declaravit, dum lucidum dicit esse, animæque oculos illuminare. Timori Domini subjunxit castitatem, et castitati perpetuam æternamque vitam. Demum supra omnia et post omnia judicium Dei addidit, cui veritatem et justi

ἐπὶ τὸ αὐτό· ἐπιθυμητὰ ὑπὲρ χρυσίον καὶ λίθον A justificata in semetipsa, desiderabilia super aurum τίμιον πολύν, καὶ γλυκύτερα ὑπὲρ μέλι καὶ κηρίον. Καὶ γὰρ ὁ δοῦλός σου φυλάσσει αὐτὰ, ἐν τῷ φυλάσσειν αὐτὰ ἀνταπόδοσις πολλή. Ταῦτα δὲ πάντα περιείληφεν ὁ τοῦ Θεοῦ νόμος ὑπὲρ ἐπι στροφῆς τῆς ψυχῆς. Μαρτυρίας γὰρ πρῶτον περιἔχει καὶ δικαιώματα καὶ ἐντολάς. Ἔπειτα τούτοις ἅπασιν ἐπήρτησεν, ὥσπερ βακτηρίαν ἐπιστρεπτικὴν, τὸν φόβον, καὶ ἐπὶ πᾶσιν ὥσπερ κορωνίδα τὰ κρίματα ἐπέθηκε τοῦ Θεοῦ. Εκάστῳ δὲ τῶν εἰρημένων ἰδίωμα συνῆψε· τῷ μὲν κατὰ πάντα γενικῷ ὀνομα σμένῳ νόμῳ τὴν τῆς ψυχῆς ἐπιστροφήν· ὅπως δὲ Επιστρέφει ψυχή, διὰ τῶν ἑξῆς παρίστησι, μαρτυρίαν πιστὴν εἰπὼν δι' ἧς σοφίζεται ὁ ἐν Χριστῷ νήσ πιος· ἔπειτα δικαιώματα Κυρίου, καὶ τούτων ἰδίωμα προσθεὶς τὸ εἶναι αὐτὰ εὐθέα, καρπόν τε τοῖς μεταλαμβάνουσι παρέχοντα τὴν εὐφροσύνην. Καὶ ἐπὶ τούτοις ἐντολὴν Κυρίου, ἧς καὶ αὐτῆς τὸ ἰδίωμα παρ έστησεν, τηλαυγή φήσας αὐτὴν καὶ τῶν ὀφθαλμῶν τῆς ψυχῆς φωτιστικήν. Τῷ δὲ φόβῳ τοῦ Κυρίου συν ῆψεν τὴν ἁγνείαν, καὶ τῇ ἁγνείᾳ τὴν διαρκὴ καὶ αἰώνιον ζωήν. Καὶ ἐπὶ πᾶσι καὶ μετὰ πάντα προστ ἔθηκεν τὴν τοῦ Θεοῦ κρίσιν, συνῆψέ τε αὐτῇ τὴν ἀλήθειαν καὶ τὴν δικαιοσύνην.

Παραπτώματα τίς συνήσει; ἐκ τῶν κρυφίων μου καθάρισόν με, καὶ ἀπὸ ἀλλοτρίων φεῖσαι τῷ δούλῳ σου. Ἀντὶ δὲ τοῦ, Ἀπὸ ἀλλοτρίων φεῖσαι τῷ δούλῳ σου, ὁ ̓Ακύλας ἐξέδωκε· Καί γε ἀπὸ ὑπερηφάνων συντήρησον τὸν δοῦλόν σου. Σφόδρα ἀναγκαίως καὶ ταύτην ἐκπέμπων τὴν εὐχήν, ὡς ἂν ῥυσθείη ἀπὸ ὑπερηφανίας. Ἐπειδὴ γὰρ τοῖς κατορθοῦσι παρέπεται τις λογισμὸς πολλάκις ὑπερήφανος, ἐπαιρομένης καὶ χαυνουμένης τῆς ψυχῆς ἐφ ̓ οἷς ἑαυτῇ συνοῖδεν ἀγαθοῖς· εἶτα τῷ τῆς ὑπερηφανίας περιπεσοῦσα κακῷ, ἄλλῳ τρόπῳ τραχηλίζεται καὶ καταπίπτει· ὡς διὰ τοῦτο φάσκειν τὸν ̓Απόστολον· Ινα μὴ τυπωθεὶς εἰς κρῖμα ἐμπέσῃ τοῦ διαβόλου ἀναγκαίως προειπών· Καὶ γὰρ ὁ δοῦλός σου φυ λάσσει αὐτὰ, καὶ φύλακα τῶν τοῦ Θεοῦ ἐντολῶν ἑαυτὸν εἰπὼν, ἱκετεύει ῥυσθῆναι ἀπὸ ὑπερηφανίας, καὶ ἐπιλέγει· Ἐὰν μή μου κατακυριεύσωσι, τότε ἄμωμος ἔσομαι, καὶ τότε καθαρισθήσομαι ἀπὸ ἁμαρτίας μεγάλης. Τέως μὲν γὰρ ἐπὶ τοῦ παρόντος εἰ καὶ φύλακα ἐμαυτὸν εἴρηκα τῶν τοῦ Θεοῦ παραγ γελμάτων, ἀλλ ̓ ἐπεὶ οὐδέπω συνοῖδα ἐμαυτῷ κεκαθαρισμένῳ ἐκ τῶν κρυφίων μου, ἔτι δ' ἀγωνιῶ καὶ πε φρόντικα ὡς ἂν ῥυσθείην ἀπὸ ὑπερηφανίας, εἰκότως φημί, ἅτε μηδέπω τὸ τέλειον καθορθώσας. Τότε άκριβῶς γνώσομαι ἐμαυτὸν ἄμωμον, καὶ τότε ἀπὸ μεγάλης καθαρισθήσομαι ἁμαρτίας, ἐπειδὰν μήτε τὰ κρύφια μου κατακυριεύσωσι, μήτε λογισμός ὑπερήφανος και ταδουλώσει με, ἢ πονηροί δαίμονες. Μεγάλην δὲ ἁμαρτίαν τὴν ἀποτελεσματικήν (1) φησιν. Εἰ γὰρ μὴ ἀπὸ τῶν κρυφίων μου καθαρισθείην, ἐπιμένοντα

B

"

Liam annectit.

VERS. 13, 14. Delicta quis intelliget? ab occultis meis munda me, et ab alienis parce servo tuo. Illius loco, ab alienis parce servo tuo, Aquila edidit, et a superbis custodi servum tuum. Admodum necesse fuit ut hanc emitteret orationem, quo a superbia liberareC tur. Quandoquidem eos, qui sese probe ac strenue gerunt, quædam plerumque superba cogitatio sequitur; dum anima bonorum operum sibi conscia, extollitur ac magnifice de se sentit ; deinde vero in superbiæ malum delapsa, alia quoque ratione prosternitur ac decidit ; ideoque ait Apostolus 9 : Nε in superbiam elatus, in judicium incidat diaboli: necessario sane postquam dixerat, etenim servus tuus custodit ea, ac sese Dei præceptorum cultorem professus erat, eripi se rogat a superbia, atque subinfert: Si mei non fuerint dominati, tunc immaculatus ero, et tunc emundavor a delicto maximo. Etsi hactenus me atque in præsenti præceptorum Dei cultorem dixi; at cum me ab occultis meia purgatum nondum sciam, adhuc in certamine positus, ac sollicitus ut a superbia eripiar, jure ac merito sic loquor, utpote qui nondum ad metam et ad perfectionem pertigerim. Tunc me plane immaculatum noscam, tune emundabor a delicto masimo, cum occulta mei non dominabuntur, cum superba cogitatio ac maligni demones me subditum non detinebunt. Maximum porro delictum vocat, apotelesmaticen, sive astrologiam judiciariam. Nam si ab occultis meis emundatus non fuerim, isthæc delicta in me permanentia in pravum quoddam fa

D

(1) Quæ hic de apotelesmatica dicuntur, cum sequentibus non congruunt. Quare subodoramur aliqua inferius excidisse.

cimus me conjicient, eroque magno peccato obno- Α ταῦτα τὰ παραπτώματα εἰς πρᾶξιν φαύλην μετα

VERS. 15. Et erunt in beneplacitum eloquia oris mei. Cum hæc mihi abs te collata fuerint, tunc eloquia oris mei, quæ precando, te hymnis celebrando, gratias tibi agendo obtuli, placita tibi erunt. Ea vero placita eloquia sunt, quæ approbatione et laude digna. Et meditatio cordis mei in conspectu tuo est semper. Meditatio mentis meæ, quæ in cogitationibus et animi sensibus perficitur, cum sit omni culpa immunis, in conspectu tuo est semper. Meditatio sane non aliunde quam abs te inculpata esse valet, qui me ab occultis meis emundasti.

Domine, adjutor meus et redemptor meus. Te opitulante, Domine, a nemine adversum me spiritua

liter Lellante prosternar. Quod si casu eveniar ut Β προσπολεμούντων. Εἰ δὲ καὶ παρ' ἐμὴν ἀπροσεξίαν inconsideratione mea ab adversariis intercipiat, tu me e manibus corum redimas, qui una adjutor ac redemptor esse deprehenderis.

VERS. 5-7. Tribuat tibi Dominus secundum cor tuum, et omne consilium tuum confirmet. Lætabimur in salutari tuo, et in nomine Domini Dei no- D stri magnificabimur. Impleat Dominus omnes petitiones tuas nunc cognovi quoniam salvum fecit Dominus Christum suum. A diapsalmate orsi qui precantur, prophetiam emittunt; quod ei qui rationabilia illa sacrificia obtulit, ea omnia largiturus sit Deus quæ mente et animo postulavit; et consilium ejus perfecturus, si quidem non fuerit ipsis Dei consiliis alienum. Iis, inquiunt, tecum bonis fruemur, lætabimurque in salutari tuo: gnari quippe sumus, Spiritu sancto revelante, prolem illam ex te prodituram, universorum hominum salutare futuram. Qua in re nos quoque in nomine Domini Dei nostri magnificabimur. Impleantur etiam petitiones tuæ: ipsæ quippe Deo dignæ sunt.