αὐτῷ, παντί τῳ οἶμαι φανερὸν τυγχάνειν· ὡς μὴ A qui mortem quidem attigit, et ad inferos descendit, δύνασθαι ἐφ ̓ ἕτερον ἄνθρωπον ἐφαρμόζειν τὰ ἐν τῷ ψαλμῷ λεγόμενα ἢ ἐπὶ μόνον τὸν ἡμέτερον Σωτῆρα. Ωσπερ δὲ γέγονεν ὡσεὶ ἄνθρωπος ἀβοήθητος, οὕτω καὶ ὡσεὶ τραυματίαι καθεύδοντες ἐν τάξῳ, ὧν οὐκ ἐμνήσθης ἔτι. Διὰ δὲ τούτων καὶ ἡ ταφὴ αὐτοῦ σημαίνεται, ἧς καὶ ὁ θεῖος Απόστολος μνημονεύει γράφων Κορινθίοις, λέγων· Παρέδωκα γὰρ ὑμῖν ἐν πρώτοις, δ καὶ παρέλαβον· ὅτι Χριστὸς ἀπέθανεν ὑπὲρ τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν κατὰ τὰς Γραφὰς, καὶ ὅτι ἐτάξη. Καὶ Ησαΐας δὲ τῆς ταφῆς αὐτοῦ μέμνηκαι λέγων· Ἐν εἰρήνῃ ἡ ταφὴ αὐτοῦ ἦρται ἐκ μέσου. Αντὶ δὲ τοῦ, ὡσεὶ τραυματίαι, ὁ μὲν ̓Ακύ λας φησίν, Ομοιος ἀνῃρημένοις· ὁ δὲ Σύμμαχος, Ὡσεὶ τετρωμένοι· καὶ σαφές τινα τρόπον καὶ τοῦτο ἐπληροῦτο, ὁπηνίκα ὁ στρατιώτης λόγχῃ ἔτρωσεν αὐτοῦ τὴν πλευράν. Αλλ' ὅτι μὲν τραυματίας γέγονε καὶ ἐν τάφῳ, σαφῶς παρίσταται· πλὴν εἰ λέγοι γεγο νέναι ὡσεὶ τραυματίας, καὶ ὅμοιος τοῖς καθεύδουσιν ἐν τάφῳ, ἀλλ' οὐ μέχρι τούτου ἵσταται· ὅλον δὲ συν ἅψας, ὄψει τὴν διάνοιαν τοῦ λόγου. Γέγονα γάρ φησιν, ὡσεὶ τραυματίαι, ὧν οὐκ ἐμνήσθης ἔτι. Οι μὲν γὰρ λοιποί, μετὰ τὸν θάνατον ἐν τοῖς τάφοις γενόμενοι, ἀπελείφθησαν, καὶ ἀπέμειναν γῆ καὶ κόνις, μηκέτι μετὰ τὸν θάνατον μνημονεύσαντος αὐτ τῶν τοῦ Θεοῦ· ἐγὼ δὲ ἐγενήθην ὡς εἰς τῶν τοιούτων, μὴ ὢν ὅμοιος αὐτοῖς· ἐμοῦ γὰρ μετὰ τὴν τρῶσιν καὶ μετὰ τὸν θάνατον καὶ μετὰ τὴν ἐν τῷ τάφῳ κατάθεσιν ἐμνήσθης, ζωῆς μετὰ ταῦτά με καὶ σωτηρίας τῆς παρὰ σοὶ καταξιώσας Διὸ καὶ ἀρχόμενος καὶ εὐχαριστήριον ἀνέπεμπεν ὕμνον, λέγων· Κύριε ὁ Θεὸς τῆς σωτηρίας μου, ἡμέρας ἐκέκραξα καὶ ἐν νυκτὶ ἐναντίον σου. Καὶ τὰ μὲν κατ' ἐμὲ τοιαῦτα ἦν. Όμως δ' οὖν γέγονα ὅμοιος τοῖς πολλοῖς τοῖς ἐν τάφῳ γενομένοις, καὶ μηκέτι τῆς σῆς κατηξιωμένοις μνήμης, διὰ τὸ ἀπὸ τῆς σῆς χειρὸς ἀπεῶσθαι. Ἀντὶ γὰρ τοῦ, τῶν οὐκ ἐμνήσθης ἔτι, καὶ αὐτοὶ ἐκ τῆς χειρός σου ἀπεώσθησαν, ὁ μὲν Ἀκύλας ἐξέδωκεν, των οὐκ ἐμνήσθης αὐτῶν ἔτι, καὶ αὐτοὶ ἐκ τῆς χειρός σου ἀπετμήθησαν· ὁ δὲ Σύμμαχός φησιν, Ὧν οὐ μνημονεύσεις ἔτι, οἵτινες ὑπὸ τῆς χειρός σου ἐξεκόπησαν. Β C neque tamen in servitutem ejus redactus est, cui. vis puto manifestum esse; ita ut nulli alii hominum psalmi verba possint aptari, præterquam Salvatori nostro. Quemadmodum autem factus est sicut homo sine adjutorio; ita etiam sicut vulnerati dormientes in sepulcro, quorum non es memor amplus. His ctiam sepultura ejus indicatur, quam divinus Apostolus ad Corinthios scribens his commemorat: Tradidi enim vobis in primis quod et accepi: quoniam Christus mortuus est pro peccatis nostris secundum Scripturas, et quia sepultus est o2. Isaias quoque sepulturam ejus wemorat his verbis: In pace sepultura ejus sublata est ex medio 93. Pro illo autem, Sicut vuinerati, Aquila : Perinde atque occisi; Symmachus vero : Quasi vulnerati : idque clare quodammodo impletum est, quando miles lancea latus ejus vulneravit : quod autem in sepulero etiam vulneratus jacuerit, propalam est. Cæterum cum dicit se factum esse sicut vulneratum, et similem dormientibus in sepulcro, hic series non terminatur; sed si totum connectas dicti sententiam deprehendes : Factus sum, inquit, sicut vulnerati, quorum non es memor amplius. Cæteri namque post mortem in sepulcris depositi, relicti sunt, ac terra et pulvis remanserunt, Deo post mortem nullam eorum memoriam retinente: ego vero factus sum sicut unus eorum, licet non illis similis sim; nam mei post inflictum vulnus, post mortem et post depositionem in sepulcro, memor fuisti, ac vita et salute, quæ penes te est, dignatus me es. Quare ab initio gratiarum actionis hymnum emisit his verbis : Domine Deus salutis meæ, in die clamavi et nocte coram te. Quæ me spectabant talia erant. Attamen factus sum multis in sepulcro jacentibus similia, qui non amplius memoria tua digni habentur, quia de manu tua repulsi sunt. Nam illius loco : Quorum non es memor amplius, et ipsi de manu tua repulsi sunt, Aquila edidit : Quorum non recordatus es ultra, et ipsi ex manu tua abscissi sunt; Symmachus autem : Quorum non recordaberis ultra, qui a manu tua excisi sunt. Ἔθεντό με ἐν λάκκῳ κατωτάτῳ, ἐν σκοτεινοῖς, καὶ ἐν σκιᾷ θανάτου. Ἀντὶ τοῦ,Εθεντό με, ὁ μὲν Ακύλας, Εθου με, ὁ δὲ Σύμμαχος,"Εταξάς με, ἐκ- D δεδώκασι. Δι' ὧν παρίστησιν, ὅτι νεύματι τοῦ Πατρὸς καὶ βουλῇ, οὐχ ἁπλῶς εἰς τὸν θάνατον, οὐδὲ εἰς τὸν ἅδην καὶ τὸν καλούμενον λάκκον κατελήλυθεν, ἀλλὰ καὶ εἰς τὰ βαθύτατα καὶ τὰ κατώτατα καὶ τὰ ἔσχατα, ὡς ἂν εἴποι τις, τῶν ἐκεῖ χωρίων. Παρίστησι δὲ τοῦ το καὶ αὐτὸς ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις φάσκων· Δεῖ τὸν Υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ποιῆσαι ἐν τῇ καρδίᾳ τῆς γῆς τρεῖς ἡμέρας καὶ τρεῖς νύκτας. Ἀντὶ δὲ τοῦ, ἐν σκοτεινοῖς, καὶ ἐν σκιᾷ θανάτου, ὁ ̓Ακύλας, ἐν σκοτεινοῖς, φησί, καὶ ἐν βυθοῖς· ὁ δὲ Σύμμαχος, ἐν σκοτεινοῖς ἐσκεπασμένον· ἡ δὲ πέμπτη ἔκδοσις, ἐν σκοτεινοῖς, ἐν καταδύτοις. Τοῦτο δέ μοι παρα VERS. 7. Posuerunt me in lacu inferiori, in tenebrosis ct in umbra mortis. Loco illius, Posuerunt me, Aquila, Posuisti me; Symmachus vero, St tuisti me, ediderunt. Queis declarat se ex nutu et voluntate Patris, non modo in mortem, in iufernum et in memoratum lacum descendisse; sed etiam in profundissima, infima et extrema, ut ita dicam, ibi posita loca. Idipsumque in Evangeliis narrat his verbis: Oportet Filium hominis manere in corde terræ tribus diebus et tribus noctibus ". Pro illo autem, in tenebrosis et in umbra mortis, Aquila sic habet, in tenebrosis et in profundis; Symmachus vero, in tenebrosis obtectum; quinta editio, in tenebrosis, in latibulis. Hoc autem necessario a me observatum est, ne quis suspicetur ipsum in 40. . θανάτῳ αὐτὸν γεγονέναι, διὰ τὸ λέγεσθαι παρὰ τοῖς Εβδομήκοντα, ἐν σκοτεινοῖς καὶ ἐν σκιᾷ θανάτου. Δέδεικται γὰρ, ὅτι ἐν ἐσκοτισμένοις καὶ βυθοῖς καὶ καταδύτοις αὐτοῦ τοῦ θανάτου γέγονε διόπερ οὔτε τὸ Εβραϊκὸν, οὔτε οἱ λοιποὶ ἑρμηνευταί, σκιὰν θανά του, ἡρμήνευσαν. Τὸν γὰρ παρόντα βίον καὶ τὴν ἐν εστῶσαν ζωήν, πολλάκις ὁ λόγος σκιὰν θανάτου εξωθεν ἀποκαλεῖν. Ἐνταῦθα δὲ ὁ Σωτὴρ, ἐν αὐτῷ τῷ θανάτῳ γεγονώς, πᾶσαν αὐτοῦ τὴν οἰκονομίαν διαγρά φει. Επ' ἐμὲ ἐστηρίχθη ὁ θυμός σου, καὶ πάντας τοὺς μετεωρισμούς σου ἐπήγαγες ἐπ' ἐμέ, Διάψαλμα. Ἐμάκρυνας τοὺς γνωστούς μου ἀπ' ἐμοῦ, ἔθεντό με βδέλυγμα ἑαυτοῖς. Παρεδόθην, καὶ οὐκ ἐξεπορευόμην. Ἐπειδὴ Χριστὸς ὑπὲρ ἡμῶν ἀπέθανε, morte non fuisse, quia a LXX Interpretibus dici- Α τετήρηται αναγκαίως, ὡς ἂν μή τις υπολάβῃ μὴ ἐν tur, in tenebrosis et in umbra mortis. Nam commonstratur eum in tenebrosis, profundis et latibulis ipsius mortis fuisse : quamobrem neque Hebraicum exemplar, neque reliqui interpretes, umbram mortis interpretati sunt. Nam præsentem vitam, umbram mortis plerumque vocare Scriptura consuevit. Hic vero Salvator, in ipsa morte constitutus, totam œconomiam suam describit. VERS. 8, 9. Super me confirmatus est furor tuus, et omnes fluctus tuos induxisti super me. Diapsalma. Longe fecisti notos meos a me, posuerunt me abominationem sibi. Traditus sum, et non egrediebar. Quoniam Christus pro nobis mortuus est, secundum Apostolum, factus pro nobis maledictum; ideo scribitur, Maledictus omnis qui pendet in ligno 98 : et quia eum, qui pec- Β κατὰ τὸν ̓Απόστολον, γενόμενος ὑπὲρ ἡμῶν κατάρα catum non noverat, Deus pro nobis peccatum effe. cit, secundum eumdem Apostolum *, jure imminentem nobis, qui nuper impii et peccatores eramus, iram Dei, et furorem ejus instantem nobis in se pertrahens, atque ob vim sui erga homines amoris, supplicium et destinatam nobis ultionem in se suscipiens, has proferebat voces ; utpote qui factus esset Agnus Dei qui tollit peccatum mundi. Quare hæc de illo propheta loquitur: Hic peccata nostra portat, et pro nobis cruciatur : ejus vibice nos sanati sumus, et Dominus tradidit cum peccatis nostris 97. Hæc igitur et ipse declarat in psalmo, dicens : Super me confirmatus est furor tuus, et omnes fluctus tuos induxisti super me. Pro quo Symmachus ait, Super me aggravatus est furor tuus, et procellis afli- C clast me. Nam ceu quidam amantissimus pater, tempestatis aut belli tempore genuinos filios protegens, illos quidem occultavit, in ulnis obtegens atque in tuto ponens; sese vero procellis ac telis pro omnibus objecit, mortem suam pro filiorum salute in commutationem tradens, et iram illis imminentem ad se convertens. Quamobrem qui benedictio Dei erat, factus est maledictum; et qui justitia erat, factus est peccatum : furoremque Dei contra homines aggravatum ad se pertrahens, ipsum quidem abs se repulit; ita ut neque se neque alios vel minimum læderet; illum vero utpote Patrem, hominum generi placatum reddidit. Quomodo autem omnes discipuli ejus tempore passionis ipsum deseruerint; alii autem negaverint, non est quod referamus, quando quatuor evangelista simul idipsum nos edocent. Hæc igitur ille prænuntians, his vocibus vaticinatur, quas Symmachus hac ratione interpretatus est, Longe fecisti notos meos a me posuisti me abominabilem ip.is, custoditum et non progredientem. Tune itaque ipsum discipuli abnegarunt, cum in domo Caiphæ summi pontificis in custodia detineretur. VERS. 10. Oculi mei languerunt præ inopia. Clamavi ad te, Domine, tola die, expandi ad te manus meas. Ilæc item clarius Symmachus edidit his verbis : Oculus meus efluxit 95 Deut. xxi, 25; Gal. III, 13. 96 II Cor. v, 21. D δι' ὅ γέγραπται· Επικατάρατος πᾶς ὁ κρεμάμενος ἐπὶ ξύλου, καὶ ἐπειδὴ τὸν μὴ γνόντα ἁμαρτίαν ὁ Θεὸς ὑπὲρ ἡμῶν ἁμαρτίαν ἐποίησε, κατὰ τὸν αὐτὸν, εἰκότως τὴν ἡμῖν τοῖς πρότερον ἀσεβέσι καὶ ἁμαρτω λοῖς ἐπικειμένην ὀργὴν τοῦ Θεοῦ, καὶ τὸν θυμὸν αὐτ τοῦ τὸν καθ ̓ ἡμῶν εἰς ἑαυτὸν ἐπισπασάμενος, δι' ὑπερβάλλουσάν τε φιλανθρωπίαν ἀναδεξάμενος τὴν ὑπὲρ ἡμῶν τιμωρίαν τε καὶ κόλασιν, τὰς προκειμέν νας προφέρεται φωνάς· ἅτε δὴ γενόμενος Ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου. Διό φησιν ὁ προφήτης περὶ αὐτοῦ· Οὗτος τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν φέρει, καὶ περὶ ἡμῶν ὀδυνᾶται· τῷ μώλωπι αὐτοῦ ἡμεῖς ἰάθημεν, καὶ Κύριος παρέδωκεν αὐτὸν ταῖς ἁμαρτίαις ἡμῶν. Τοῦτο τοίνυν καὶ αὐτὸς παρίστησι διὰ τοῦ ψαλμοῦ φάσκων. Επ' ἐμὲ ἐπεστηρίχθη σ θυμός σου, και πάντας τοὺς μετεωρισμούς του ἐπήγαγες ἐπ' ἐμέ. ̓Ανθ' οὗ φησιν ὁ Σύμμαχος, Ἐμε ἐπέβρισεν ὁ θυμός σου, καὶ ταῖς καταιγίσιν ἐκάκωσάς με. Οἷα γάρ τις φιλόστοργος πατὴρ ἐν ὥρ χειμῶνος ἢ πολέμου, γνησίων υἱῶν προασπίζων, τοὺς μὲν ἐκάλυπτεν ἀποκρύπτων καὶ σκέπων ὑπὸ τὰς ἰδίας ἀγκάλας· ἑαυτὸν δὲ ἀντὶ πάντων ταῖς καταιγίσι καὶ τοῖς βέλεσι παρείχε, τῆς τῶν παίδων σωτηρίας τὸν αὐτοῦ θάνατον ἀντικαταλλαττόμενος, καὶ τὸν κατ' ἐκείνων θυμὸν εἰς ἑαυτὸν ἀποστρέφων. Δι' 8 γέγονε κατάρα, ἡ εὐλογία τοῦ Θεοῦ αὐτὸς ὤν· καὶ γέγονεν ἁμαρτία, δικαιοσύνη τυγχάνων, καὶ τὸν κατ' ἀνθρώ πων ἐπιβρίσαντα θυμὸν τοῦ Θεοῦ εἰς ἑαυτὸν περισπάσας, τὸν μὲν ἐξ ἑαυτοῦ διεσκέδασεν, ὡς μηδὲν μήτ' αὐτὸν, μήθ' ἑτέρους ἀδικῆσαι· τὸν δ' οἷα Πατέρα ἵλεων τῷ τῶν ἀνθρώπων κατεστήσατο γένει. Όπως δὲ πάντες οἱ μαθηταὶ καταλελοίπασιν αὐτὸν παρὰ τὸν καιρὸν τοῦ πάθους, οἱ δὲ καὶ ἠρνήσαντο, οὐδὲν δεῖ λέγειν, τῶν τεσσάρων εὐαγγελιστῶν συμφώνως τὰ αὐτὰ διδασκόντων. Αὐτὰ δὴ οὖν ταῦτα προλέγει προ φητεύων τὸ μέλλον διὰ τῶν προκειμένων φωνῶν, ὃς ὁ Σύμμαχος τοῦτον ἡρμήνευσε τὸν τρόπον· Μακράν ἐποίησας τοὺς γνωστούς μου ἀπ' ἐμοῦ· ἔταξάς με βδελυκτὸν αὐτοῖς, φρουρούμενον καὶ μὴ προ ερχόμενον. Τότε γοῦν αὐτὸν καὶ ἡρνήσαντο οἱ μα θηταί, ἡνίκα ἐφρουρεῖτο ἐν τῇ οἰκία Καϊάφα τοῦ ἀρ χιερέως. Οἱ ὀφθαλμοί μου ἠσθένησαν ἀπὸ πτω- Α propter vexationem : invocavi te singulis diebus, ex χείας. Εκέκραξα πρὸς σὲ, Κύριε, ὅλην τὴν ἡμέ- pandi ad te manus meas. At enim semper hominum miserias deflebat, oculosque affligebat suos, eorum qui se non susceperant perniciem deplorans. Atque ut Hierosolymam lacrymis prosequebatur; ita par erat eum utpote hominum amantem, optimique Patris filium, proditoris apostoli casum, totius Judaicæ gentis abjectionem, ac reliquorum qui peribant ruinam deflere: qua de causa manus expandebat ac vociferabatur, in orationibus ad Patrem clamans, gemitibus inenarrabilibus apud Patrem intercedens. Alio item modo oculum, sive oculos ejus infirinantes, neutiquam aberres si dicas apostolos esse; siquidem corpus ejus, totus populus ejus est, ut docet is qui dixit: Vos autem omnes corpus Christi, et membra ex parte®; manus autem suas, opera scilicet ad Patris gloriam edita, expandebat, ei qui solus ipsas videre poterat obtendens: imo etiam in frequentibus orationibus et in passione sua manus pro mundo, cujus peccatum auferebat, expandit, ut Patrem placaret. δὲ πάντες σῶμα Χριστοῦ, καὶ μέλη ἐκ μέρους· χεῖρας δὲ αὐτοῦ, τὰς πράξεις ἃς ἐνήργει εἰς δόξαν τοῦ Πατρὸς, διεπετάννυεν, ἐξαπλῶν αὐτὰς τῷ μόνῳ θεάσασθαι αὐτὰς δυναμένῳ· ἀλλὰ καὶ ἐν ταῖς συνεχέσιν εὐχαῖς ἔν τε τῷ πάθει τὰς χεῖρας διεπέτασεν ὑπὲρ τοῦ κόσμου, οὗ περιῄρει τὴν ἁμαρτίαν, τὸν Πατέρα ἱλασκόμενος. Τίνα δὲ ἦν ἅπερ τὰς χεῖρας ἐξαπλῶν πρὸς τὸν Πατέρα προσηύχετο, καὶ κατ' ἐκείνην τὴν δηλουμένην ἡμέραν αὐτῷ πρὸς τὸν Πατέρα αὐτοῦ βεβοημένα, προϊὼν διδάσκει ἐν τούτοις· Μὴ τοῖς νεκροῖς ποιήσεις θαυμάσια, ἢ ἰατροὶ ἀναστήσουσι καὶ ἐξο μολογήσονταί σοι; Διάψαλμα. Μὴ διηγήσεταί τις ἐν τάξῳ τὸ ἔλεός σου καὶ τὴν ἀλήθειαν ἐν τῇ ἀπωλείᾳ; Μὴ γνωσθήσεται ἐν τῷ σκότει τὰ θαυ μάσιά σου, καὶ ἡ δικαιοσύνη σου ἐν γῇ ἐπιλελησμένη ; 'Αντὶ τοῦ, Μὴ ἐν νεκροῖς ποιήσεις θαυμάσια; φησὶν ὁ Σύμμαχος, Αρα νεκροῖς ποιήσεις τεράστια; Καὶ δι ̓ ὅλων τῶν ἑξῆς, ἐν οἷς λέγεται, Μὴ διηγήσεταί τις ἐν τάφῳ; καὶ πάλιν, Μὴ γνωσθήσεται ἐν τῷ σκότει; ὁ Σύμμαχος, "Η διηγήσε ται, ἢ γνωσθήσεται; ἐξέδωκεν. Οὐ γὰρ ἀπογινώσκων τὰ λεγόμενα, ταύτας προέφερε τὰς φωνὰς, κατ' ἐκείνην τὴν ἡμέραν δηλαδὴ τὴν τοῦ πάθους· τῷ Πατρὶ δὲ μόνῳ δύναται εἶναι ταῦτα πεπεισμένος, τὰς αἰτίας τῆς εἰς θάνατον αὐτοῦ ἐδίδασκε καθόδου λέγων· 'Αρα νεκροῖς ποιήσεις τεράστια; Ἢ τάδε, ἢ τάδε ποιήσεις; Οὐ γὰρ ἂν ἄλλως ἠθέλησας, ὦ Πάτερ, μέχρι τούτου με προελθεῖν, καὶ ἐν θανάτῳ γενέσθαι, καὶ ἐν τῷ λάκκῳ τῷ κατωτάτῳ, εἰ μὴ πάντως που καὶ ἐν τοῖς νεκροῖς θαυμάσια παρέχειν ἐβουλήθης, ῖν ̓ ἅπερ μὴ δύνανται ιατροί, ταῦτα ἡ σὴ δύναμις κατεργάσηται· τουτέστιν, ὅπως οἱ ἐν θανάτῳ γενόμενοι, ἀναστάντες, ἐξομολογήσονταί σοι. Οὐ γὰρ ίατρῶν ἦν ταῦτα δύνασθαι ἐνεργεῖν, ἀλλὰ τῆς σῆς ἐνθέου μεγαλουργίας. Αρ' οὖν διὰ ταῦτα ὑπελθεῖν με τὸν θάνατον ἐβουλήθης, ἵν ̓ ἐν μὲν τοῖς τάφοις τὸ Ελεός σου διηγηθῇ, ἐν δὲ τῇ ἀπωλείᾳ ἡ ἀλήθειά σου Quænam autem expansis manibus Patrem rogaverit, et quænam memorata die ad Patrem suum clamaverit, ipse mox aperit dicens : — VERS. 11-13. Nunquid mortuis facies mirabilia, aut medici suscita bunt, et conftebuntur tibi? Diapsalma. Nunquid C narrabit aliquis in sepulcro misericordiam tuam, et veritatem tuam in perditione? Nunquid cognoscentur in tenebris mirabilia tua, et justitia tua in terra oblivionis? Pro illo, Nunquid mortuis facies mirabilia ? Symmachus ait, An mortuis facies prodigia? et in sequentibus ubicunque dicitur, Νunquid narrabit aliquis in sepulcro? ac rursum, Nunquid cognoscentur in tenebris? Symmachus, An narrabit, an cognoscentur? edidit. Non enim quod hæc fieri posse desperaret, ita locutus est, in illa scilicet passionis suæ die; sed a Patre solo talia perfici posse persuasum habens, sui ad mortem descensus causam ita narrat: An mortuis facies prodigia? An talia et talia patrabis? Neque enim me eousque devenire, o Pater, ac in morte et in lacu infimo deponi voluisses, nisi etiam in mortuis mirabilia exhibere in animo plane habuisses; ut quæ medici non valent, potestas tua operaretur; id est, ut qui in morte positi erant, resurgentes confiterentur tibi. Non enim medicorum est hæc facultas, sed divinæ magnificentiae tuæ. Igitur me mortem ideo subire voluisti, ut in sepulcris misericordia tua narraretur, et in perditione veritas tua cognosceretur, in tenebris mirabilia tua prædicarentur, in terra oblivionis justitia tua memoraretur. Quod si quis animum adhibeat iis, quæ nostro tempore D ad sepulcrum et (1) martyrium Salvatoris nostri A γνωσθῇ· ἐν δὲ τῷ σκότει τὰ θαυμάσιά σου κηρυχθῇ, patrata sunt, mirabilibus, is sane deprehendet quo pacto ea quae praenuntiata fuerant opere completa sint. Animadverte porro quot diversis modis hic regionem mortis explicet. Nam primo mortuos vocal ; secundo, qui habitant in sepulcro; tertio, qui sunt in perditione ; quarto, qui in tenebris versantur; quinto, qui sunt in terra oblivionis. Hæc quippe omna de iisdem enuntiat; queis hominum amans et benignus Deus mirabilia exhibiturus erat : ii videlicet misericordiam, veritatem et justitiam Dei narrabunt. Qua ratione autem hæc videlicet mirabilia Dei, misericordia, veritas et justitia ejus ad illos olim mortuos, ad sepulcra, ad perditionem, ad tenebras et ad terram oblivionis pervenerint, scire licebit, si cogitemus quot bonorum nobis olim in Β morte versantibus, auctor fuerit Salvator et Dominus noster, quorum gratia in illa loca descendit, ut non vivis modo, sed etiam mortuis dominaretur : nam quæ causa fuerit descensus ejus in mortem', hic apertissime declaravit : quæ secundum evangelistas tune impleta sunt, cum multa corpora sanctorum, qui dormierant, resurrexerunt, et cum ipso Salvatore in sanctam Dei civitatem, videlicet in illam coelestem, ingressi sunt. ἔν τε τῇ ἐπιλελησμένῃ τῇ ἡ δικαιοσύνη σου μνημο νευθῇ. Εἰ δέ τις τὸν νοῦν ἐπιστήσειε τοῖς καθ' ἡμᾶς ἀμφὶ τὸ μνῆμα, καὶ τὸ μαρτύριον τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐπιτελεσθεῖσι θαυμασίοις, ἀληθῶς εἴσεται ὅπως πε πλήρωται ἔργοις τὰ τεθεσπισμένα. Θέα δὲ διὰ τού των ὅπως τὴν ἐν τῷ θανάτῳ χώραν διαφόρως ερμη νεύει. Πρῶτον μὲν νεκροὺς σαφῶς ἀποκαλῶν, δεύτερον τοὺς ἐν τάφῳ, τρίτον τοὺς ἐν ἀπωλείᾳ, τέταρτον τοὺς ἐν σκότῳ, πέμπτον τοὺς ἐν τῇ ἐπιλελησμένῃ τῇ Ταῦτα γὰρ πάντα περὶ τῶν αὐτῶν διεξέρχεται, οἷς ἤμελλεν ὁ φιλάνθρωπος καὶ ἀγαθὸς Θεὸς δεικνύναι τε καὶ παρέχειν θαυμάσια· τὸ ἔλεος αὐτοῦ δηλαδὴ καὶ τὴν ἀλήθειαν καὶ τὴν δικαιοσύνην τοῦ Θεοῦ διηγή σονται. Εστι δὲ ἐπιγνῶναι ὅπως πάντα ταῦτα, λέγω δὲ τὰ θαυμάσια τοῦ Θεοῦ καὶ τὸ ἔλεος αὐτοῦ, καὶ ἡ ἀλήθεια αὐτοῦ, καὶ ἡ δικαιοσύνη αὐτοῦ ἔφθασεν ἐπὶ τοὺς πάλαι νεκροὺς, καὶ ἐν τάφοις, καὶ ἐν ἀπωλεία, καὶ ἐν σκότῳ, καὶ ἐν γῇ ἐπιλελησμένῃ, εἰ νοήσομεν ὅσων ἀγαθῶν αἴτιος γέγονεν ὁ Σωτὴρ καὶ Κύριος ἡμῶν τοῖς πάλαι ἐν τῷ θανάτῳ γεγενημένοις, δι' οὓς καὶ ἐν ἐκείνοις κατεληλύθει τοῖς τόποις, ἵνα μὴ μό νον ζώντων, ἀλλὰ καὶ νεκρῶν κυριεύσῃ. Τὰ γὰρ απ τια τῆς μέχρι τοῦ θανάτου καθόδου αὐτοῦ διὰ τῶν προκειμένων τηλαυγῶς παρέστησεν· ἅπερ ἐπληροῦτο κατὰ τοὺς εὐαγγελιστές, ὅτε πολλὰ σώματα κεκοιμημένων ἁγίων ἠγέρθησαν, καὶ σὺν αὐτῷ τῷ Σωτῆρι εἰσῆλθον εἰς τὴν ἁγίαν πόλιν τοῦ Θεοῦ, δηλαδὴ τὴν ἐπουράνιον. VERS. 14. Et ego ad te clamavi, et mane oratio mea præveniet te. Quemadmodum in titulo psalmi C xxi, qui aperte ex persona Salvatoris nostri profertur, dicitur, Pro susceptione matutina, quo resurrectio Salvatoris nostri, quæ mane contigit, subindicatur; idipsum jam his significari puto, Mane oratio mea præveniet te : quo indicatur, orationem Salvatoris non alio tempore effectum consecutam esse, nisi illucescente aurora et matutinis horis, cum resurrectio mortuorum accidisse narratur. Quare neque vespere, neque meridie, neque alio quodam tempore, sed (VERS. 15) mane oratio mea præveniet le. Utquid, Domine, repellis animam meam, avertis faciem tuam a me ? In vicesimo quoque primo dicebat: Deus, Deus meus, respice in me, quare me dereliquisti? Hic autem dicit, utquid, interrogando qua de causa derelictus a Patre sit, et D quare ille animam suam repulerit; ut si nos aliquando dubii quæramus quare Deus Filio suo non pepercit, sed tradidit eum, volens hominum manibus dedititium esse (id enim erat eum relinquere ac repellere); ediscamus id nostri gratia plane factum, ut docuit Apostolus his verbis: Sed pro nobis hominibus 99, ut fieret agnus Dei et ovis immolata pro salute mundi. Quamobrem propheta quoque dicebat: Et Dominus tradidit eum peccatis nostris. 99 Rom. vii, 32. 1) Scilicet ecclesia ad sepulcrum Christi, quæ ab Athanasio in epistola synodi Hierosolymitanæ, γ. 199, μαρτύριον τοῦ Σωτῆρος, martyrium Salvatoris, apud Sozomenum autem lib. ii, c. 27, μέγα μαρτύριον, magnum martyrium dicitur. Haec ano Καὶ ἐγὼ πρὸς σὲ κέκραξα, καὶ τὸ πρωΐ ἡ προσευχή μου προφθάσει σε. Ὥσπερ ἐν τῷ κα' ψαλμώ σαφῶς ἐκ προσώπου τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν εἰρημένῳ κατὰ τὴν προγραφὴν λέλεκτο, Ὑπὲρ τῆς ἀντιλήψεως τῆς ἑωθινῆς, τοῦ λόγου τὴν ἀνάστασιν τοῦ Σωτῆ ρος ἡμῶν αἰνιττομένου κατὰ τὴν ἑωθινὴν ὥραν γεγενημένην· οὕτω καὶ νῦν ταὐτὸν σημαίνεσθαι ἡγοῦ μας διὰ τούτου, Πρωΐ ἡ προσευχή μου προφθάσει σε, δηλοῦντος τοῦ λόγου, ὅτι μὴ ἄλλῳ καιρῷ τὰ τῆς προσευχῆς τοῦ Σωτῆρος εἰς ἔργα ἐχώρει ἢ κατὰ τὴν ἕω καὶ τὸ πρωΐ, ὅτε καὶ τὰ τῆς ἐκ νεκρῶν ἀναστάσεως γεγενῆσθαι μεμαρτύρηται. Δι' ὅ οὔτε ἑσπέρας, οὔτε μεσημβρίας, οὔτε ἄλλῳ τινὶ καιρῷ, ἀλλὰ τῷ πρωΐ, φησὶν, ἡ προσευχή μου προφθάσει σε. Ινατί, Κύριε, ἀπωθεῖς τὴν ψυχήν μου, ἀποστρέφεις τὸ πρόσω πόν σου ἀπ' ἐμοῦ; Καὶ ἐν τῷ κα' ἔλεγε τὸ Ὁ Θεὸς, ὁ Θεός μου, πρόσχες μοι, ἱνατί εγκατέλιπές με ; λέγει δὲ ἐν τούτοις, ἵνα τί, ἐρωτηματικῶς πυνθα νόμενος δι ̓ ἣν αἰτίαν ἐγκαταλέλειπται ὑπὸ τοῦ Πατρὸς, καὶ ἱνατί ἀπώσατο αὐτοῦ τὴν ψυχήν· ὡς ἂν καὶ ἡμεῖς, εἴ ποτε διαποροῦμεν δι ̓ ἣν αἰτίαν ὁ Θεὸς τοῦ ἰδίου Υἱοῦ οὐκ ἐφείσατο, ἀλλὰ παρέδωκεν αὐτὸν θελήσας ὑποχείριον ἀνθρώποις γενέσθαι· τοῦτο γὰρ ἦν τὸ καταλιπεῖν αὐτὸν καὶ ἀπώσασθαι· μανθάνοιμεν, ὅτι τοῦτο ὑπὲρ ἡμῶν γέγονεν, ὡς ἐδίδαξεν ὁ Ἀπόστολος εἰπών· 'Αλλ' ὑπὲρ ἡμῶν πάντων, Christi 335 dedicata est, unde tempus editorum ab Eusebio commentariorum eruimus in Præliminaribus. Qua de re et de mirabilibus ea in ecclesia editis ibi vide. ἵνα γένηται ἀμνὸς Θεοῦ καὶ πρόβατον ἱερουργού- Α Et hic peccata nostra portat, et pro nobis cruciatur. μενον ὑπὲρ τῆς τοῦ κόσμου σωτηρίας. Διόπερ ἔλε γε καὶ ὁ προφήτης· Καὶ Κύριος παρέδωκεν αὐτὸν ταῖς ἁμαρτίαις ἡμῶν. Καὶ οὗτος τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν φέρει, καὶ περὶ ἡμῶν ὀδυνᾶται. Καὶ αὐτὸς ἐτραυματίσθη διὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν, καὶ μεμαλάκισται διὰ τὰς ἀνομίας ἡμῶν· τῷ μώλωπι αὐτ τοῦ ἡμεῖς ἰάθημεν. Ἐπιφέρει δὲ λέγων ἐν κα'· Ὁ Θεός, κεκράξομαι ἡμέρας, καὶ οὐκ εἰσακούσῃ, καὶ νυκτὸς, καὶ οὐκ εἰς ἄνοιαν ἐμοί· καὶ ἐν τοῖς προκειμένοις· ̓Αποστρέψεις τὸ πρόσωπόν σου ἀπ' ἐμοῦ. Ὅμοια δὲ ἡγοῦμαι εἶναι ταῦτα τοῖς ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ ἔργῳ τετελειωμένοις, ἔνθα διαστὰς τῶν Et ipse vulneratus est propter peccata nostra, infirmatus est propter iniquitates nostras: vibice ejus nos sanati sumus 4. In xxi autem subjungit, Deus, clamabo per diem, et non exaudies; et nocte, et non ad insipientiam mihi 3; in praesenti vero, Avertis (αciem tuam a me. Hæc porro similia puto iis quæ in Evangelio opere completa feruntur, ubi a discipulis semotus, in faciem procubuit orans et dicens : Pater, si possibile est, transeat hic calix a me. Verumtamen non sicut ego volo, sed sicut tu '; ac rursum, Pater, si non potest hic transire, nisi bibam illum, fiat voluntas tua 3. μαθητῶν, ἔπεσεν ἐπὶ πρόσωπον αὐτοῦ προσευχόμενος καὶ λέγων· Πάτερ, εἰ δυνατὸν, παρελθέτω τὸ που τήριον τοῦτο ἀπ' ἐμοῦ. Πλὴν οὐχ ὡς ἐγὼ θέλω, ἀλλ' ὡς σύ· καὶ πάλιν· Πάτερ, εἰ οὐ δύναται τοῦτο παρελθεῖν, ἐὰν μὴ αὐτὸ πίω, γενηθήτω τὸ θέλημά σου Πτωχός εἰμι ἐγὼ καὶ ἐν κόποις ἐκ νεότητός μου Β ὑψωθεὶς δὲ ἐταπεινώθην καὶ ἐξηπορήθην. Επ' ἐμὲ διῆλθον· αἱ ὀργαί σου, οἱ φοβερισμοί σου ἐξετάραξαν με. Εκύκλωσάν με ὡς ὕδωρ ὅλην τὴν ἡμέραν, περιέσχον με ἅμα. Ἐμάκρυνας ἀπ' ἐμοῦ φίλον καὶ πλησίον, καὶ τοὺς γνωστούς μου ἀπὸ ταλαιπωρίας. Καὶ ταῦτα ὁ Σύμμαχος σαφέστερόν πως ἐξέδωκεν εἰπών· Πτωχὸς ὢν καὶ ἐκλείπων ἀπὸ νεότητος, ἀνέλαβον τὸν φόβον σου. Πρὸς τούτοις δι' ἐμοῦ παρώδευσαν αἱ ὀργαί σου, αἱ ἐκπλήξεις σου κατεσιώπησαν με. Περιῆλθόν με ὡς ὕδατα, πᾶσαν τὴν ἡμέραν περιεκύκλωσαν με. Καὶ ὁ ̓Ακύλας, ἐπ' ἐμέ, φησί, παρῆλθον αἱ ὀργαί σου. Όπως δὲ πτωχὸς ἦν καὶ ἐν κόποις ἐκ νεότητος, διδάσκει αὐτὸς ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις περὶ ἑαυτοῦ λέγων· Μάθετε ἀπ' ἐμοῦ, ὅτι πρᾶός εἰμι καὶ τα- C πεινὸς τῇ καρδίᾳ. Καὶ ὁ ̓Απόστολός φησιν· Ὃς ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων, οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο εἶναι ἴσα Θεῷ, ἀλλ ̓ ἑαυτὸν ἐκένωσεν· ὥστε εἶναι σαφὲς πὼς εἴρηται παρὰ τοῖς Ἑβδομήκοντα τὸ, Πτωχός εἰμι ἐγὼ καὶ ἐν κόποις ἐκ νεότητός μου. Ἀλλ ̓ ἐν μὲν τῇ νεότητι αὐτοῦ, καὶ ἄλλως ὑπὸ τὸν νομιζόμενον πατέρα τὸν Ἰωσὴφ, καὶ τὴν κατὰ σάρκα μητέρα τρεφόμενος, πτωχὸς ἦν ἐν πτωχοῖς· καὶ τὸν ἄλλον δὲ αὐτοῦ βίον πλούσιος ὤν, δι' ἡμᾶς ἐπτώχευ σεν, ὅπως ἡμεῖς τῇ αὐτοῦ πτωχεία πλουτήσωμεν. Οτε δὲ λοιπὸν παραδοξοποιῶν καὶ Θεοῦ δυνάμεις ἀποτελῶν, ὑψώθη τε καὶ διὰ τοῦ πάθους ὑψωθεὶς ἐταπεινώθη. Δι' ὃ ἔλεγεν· Ὥσπερ Μωσῆς ὕψωσε τὸν ὄφιν ἐν τῇ ἐρήμῳ, οὕτως ὑψωθῆναι δεῖ τὸν Υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου· καὶ πάλιν · Ὅταν ὑψώσητε D τὸν Υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου, τότε γνώσεσθε, ὅτι ἐγώ εἰμι· καὶ ἐν τῷ προκειμένῳ· Υψωθεὶς δὲ ἐταπεινώθην καὶ ἐξηπορήθην. Τὸ δὲ, Δι' ἐμοῦ παρὠδευσαν αἱ ὀργαί σου, κατὰ τὸν Σύμμαχον, ή κατὰ τὸν ̓Ακύλαν· Ἐπ ̓ ἐμὲ παρῆλθον αἱ ὀργεί σου, ἢ κατὰ τοὺς Ἑβδομήκοντα, Επ' ἐμὲ διῆλθον αἱ ὀργαί σου, σαφῶς παρίστησιν, ὅτι οὐκ εἰς αὐτὸν ἐπέσκηψαν, ἀλλὰ δι' αὐτοῦ παρῆλθον· καὶ ὅτι μὴ ἔστησαν, ἀλλὰ διῆλθον. Τὸ δὲ, ἐξετάραξαν με, κατὰ τοὺς Ἑβδομήκοντα, ὅμοιόν ἐστι τῷ εἰρημένῳ ἐν τοῖς VERS. 16-19. Pauper sum ego et in laboribus a juventute mea : exaltatus autem humiliatus sum et perplexus. Inme transierunt ira tuæ, terrores tu conturbaverunt me. Circumdederunt me sicut aqua tota die, circumdederunt me simul. Elongasti a me amicum et proximum, et nolos meos a miseria. Hæc clarius Symmachus edidit bis verbis: Pauper cum sim et deficiens a juventute, suscepi timorem tuum. Ad hæc per me prælermearunt iræ tuæ, terrores tui tacere me fecerunt. Circumvererunt me sicut aquæ, tota die circumdederunt me. Aquila vero, Super me, inquit, præterierunt iræ tuæ. Quomodo autem pauper fuerit et in laboribus a juventute, docet ipse in Evangeliis de se loquens Lis verbis: Diseite a me quia mitis sum et humilis corde *. Apostolus item ait : Qui cum in forma Dei essel, non rapinam arbitratus est esse se æqualem Deo, sed semetipsum exinanivit ; ita ut perspicuum sit qua de causa apud LXX Interpretes dicatur, Pauper sum ego et in laboribus a juventute mea. Verum in juventute sua, cum alioquin a Josepho, qui pater ejus esse putabatur, et a matre sua secundum carnem, educaretur, pauper inter pauperes erat; et cum secundum aliam vitam suam dives esset, nostri causa inops effectus est, ut nos ejus inopia divites essemus. Cum porro demum prodigia et Dei virtutes edens, exaltatus est, et per passionem suam elevatus, humiliatus est. Quare dicebat : Sicut Moyses exaltavit serpentem in deserto, ita exaltari oportet Filium hominis ; ac rursum, Cum exaltaveritis Filium hominis, tunc cognoscelis quia ego sum"; in praesenti vero ait, Exaltatus autem, humiliatus sum et perplexus. Illud autem, Per me prætermearunt iræ tuæ, secundum Symmachum; vel secundum Aquilam, Super me præterierunt iræ tua, vel secumdum LXX, In me transierunt iræ tuæ, clare denunLiat, non in illo constitisse, sed per eum præteriisse; neque stetisse, sed transiisse, Illud autem, conturbaverunt me, secundum LXX, huic Evangeliorum dicto simile est: Nunc anima mea turbata ests; et, Tristis est anima mea usque ad mortem : et Philip. 11, 6, 39. 8 Joan. XII, 27. 4 Isa. LIII, 3-5 • Psal, XXL, 3. 1. Matth. xxνι, 7. • Joan. III, 14. 7 Joan. viii, 28. PATROL. GR. XXIII. 3 ibid. 42. 4 Matth. x1, 29. 34 |