B

τὸν πυθμένα, περὶ οὗ εἴρηται· Οδοὶ ἀνδρὶς αἱ δο- A dum inferni 13. Verum inde, ait, me eruisti, (Vens. κοῦσαι ὀρθαὶ εἶναι, τὰ μέντοι τελευταία αὐτῶν βλέπει εἰς πυθμένα ᾅδου. Ἀλλ' ἐκεῖθεν, φησίν, ἐῤῥύσω με, ἐπειδὴ γέγονε τὸ ἔλεός σου μέγα ἐπ' ἐμέ. Εὐξάμενος γὰρ μεγάλου τυχεῖν ἐλέους ἐν τῷ ν' ψαλμῷ, ἐν ᾧ εἴρηκεν, Ελέησόν με κατὰ τὸ μέγα ἔλεός σου, ἐν τούτοις ὁμολογεῖται τετυχηκέναι της εὐχῆς· διὸ καὶ ἐξομολογεῖται οὐχ ἁπλῶς, ἀλλ' ἐν ὅλῃ αὐτοῦ τῇ καρδίᾳ. Ὁ Θεὸς, παράνομοι ἐπανέστησαν ἐπ' ἐμέ, καὶ συναγωγὴ κραταιῶν ἐζήτησε τὴν ψυχήν μου, καὶ οὐ προέθετό σε ἐνώπιον αὐτ τῶν. Καὶ σὺ, Κύριε ὁ Θεὸς, οἰκτίρμων καὶ ἐλεή· γιων, μακρόθυμος καὶ πολυέλεος καὶ ἀληθινός. Μεταβαλὼν ἀπὸ τῆς προσευχῆς εἰς τὴν ἐξομολόγησιν, καὶ ὁμολογήσας τῷ Θεῷ τὴν χάριν, ὅτι ἐῤῥύσατο τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἐξ ᾅδου κατωτάτου, ἀπολογεῖται τὴν αἰτίαν ἐξαγορεύων δι' ἣν ἥμαρτε, καί φησιν, ὅτι ἐξ ἐπιβουλῆς πολλῶν ἀοράτων ἐχθρῶν τοῦτο πέπονθε, φθονησάντων αὐτοῦ τῇ κατὰ Θεὸν προκοπῇ. Διό φη σιν· ̔Ο Θεός, παράνομοι ἐπανέστησαν ἐπ' ἐμέ. Οἱ δὲ λοιποὶ πάντες ἑρμηνευταί, ὑπερήφανοι, εἰρή κασι, τὰς ἀοράτους καὶ ὑπερηφάνους δυνάμεις αίνιξάμενοι. Οποίαν δὲ βίαν πέπονθεν ἡ τοῦ Δαυΐδ ψυχή οὐχ ὑπὸ μιᾶς δυνάμεως, ἀλλ' ὑπὸ πλειόνων, διδάσκει λέγων· Καὶ συναγωγὴ κραταιῶν· ἢ ὡς ὁ ̓Ακύλας, Καὶ συναγωγὴ κατισχνρευομένων· ἢ ὡς Σύμμαχος, Καὶ συναγωγὴ ἀνυποστάτων ἐζήτησε τὴν ψυχήν μου. 'Αλλ' ἡ μὲν τῶν ἐχθρῶν συναγωγὴ ἐζήτησε τὴν ψυχήν μου, μὴ θεμένων πρὸ ὀφθαλμῶν τὸν Θεὸν, σὺ δὲ, Κύριε, φησὶν, ἅπερ ἐκεῖνοι μή προσεδόκησαν, συνεχώρησας καὶ ἐδωρήσω, φυσάμενός μου τὴν ψυχὴν ἐξ ᾅδου κατωτάτου· καὶ τοῦτ' ἔπραξας, ὡς οἰκτίρμων καὶ ἐλεήμων καὶ μακρόθυμος καὶ πολυξλεος, καὶ ἐν πᾶσι τούτοις ἀληθινὸς ὑπάρχων.

Ἐπίβλεψον ἐπ' ἐμὲ καὶ ἐλέησόν με· δὸς τὸ κράτος τῷ παιδί σου, καὶ σῶσον τὸν υἱὸν τῆς παιδίσκης σου. Ορῶν με, φησὶν, ἐλέησόν με. Δείκνυσι δὲ ἑαυτοῦ ὁ Δαυΐδ τὴν ταπείνωσιν καὶ τῆς ψυχῆς τὴν κάκωσιν, ἣν παρίστη καὶ ἀρχόμενος τῆς προσευχῆς ἐν οἷς ἔλεγε· Πτωχὸς καὶ πένης ἐγώ εἰμι. ̓Αντὶ δὲ τοῦ, Δὸς τὸ κράτος τῷ παιδί σου, σαφέστερον ὁ Σύμμαχος ἡρμήνευσεν εἰπὼν, Δὺς ἰσχὺν παρὰ σοῦ τῷ δούλῳ σου. Ἵνα γὰρ μὴ ἐξασθενήσας ολισθήσω, μετὰ τῶν ἄλλων ὧν παρέσχου, δυναμωθῆναι ἀξιῶ, πρὸς τὸ μὴ αὖθις καταπαλαισθῆναι ὑπὸ τῆς συνα- D γωγῆς τῶν κραταιῶν. Οὕτω δέ με ἰσχυροποιήσας σώσεις, ὡς ἄν σου δοῦλον γενόμενον, υἱὸν δὲ τῆς παι δίσκης σου, ἤτοι τῆς Ἐκκλησίας σου, ἢ καὶ τῆς ἐν τῇ κατὰ Θεὸν παιδείᾳ θρεψαμένης αὐτὸν μητρός. Ποίησον μετ' ἐμοῦ σημεῖον εἰς ἀγαθὸν, καὶ ἰδέτωσαν οἱ μισοῦντές με, καὶ αἰσχυνθήτωσαν, ὅτι σὺ, Κύριε, ἐβοήθησάς μοι, καὶ παρεκάλεσάς με. Ὥσπερ τῷ Κάϊν σημεῖον ἔθετο ὁ Θεὸς τῆς πονηρίας αὐτοῦ δηλωτικὸν, ὅπερ σημεῖον οἱ θεωροῦντες εἴργοντο τοῦ ἀνελεῖν αὐτὸν, διὰ τὸ κρῖναι τὸν Θεὸν στένειν καὶ τρέμειν αὐτὸν ἐπὶ γῆς· οὕτω καὶ τοῖς τελείοις αὐτοῦ σημεῖον εἰς ἀγαθὸν δίδωσιν, ὅπερ ὁρῶντες, οἱ μὲν

7 Prov. xvi, 25. 14 Gen. 1, 15.

15) quoniam miseric rdia tua magna est super me. Cum enim misericordiam magnam consequi in quinquagesimo psalmo precatus sit, in quo dicebat, Miserere mei secundum magnam misericordiam tuam, hic se vota assecutum declarat; quare non simpliciter, sed in toto corde confitetur. - VERS. 14, 15. Deus, iniqui insurrexerunt super me, et synagoga potentium quæsierunt animam meam, et non proposuerunt te in conspectu suo. Et tu, Domine Deus miserator et misericors, patiens et multæ misericordiæ et verax. Cum ex oratione ad confessionem conversus esset, fassus se Deo gratiam habere, quia eripuisset animam suam ex inferno inferiori; quasi ad defensionem suam, causam affert cur peccaverit, complurium invisibilium inimicorum, qui suo secundum Deum profectui inviderent, insidiis id se perpessum aflirmans. Quare ait : Deus, iniqui insurrexerunt super me. Reliqui vero omnes interpretes, superbi, dixerunt, invisibiles et superbas virtutes subindicantes. Quam porro vim perpessa sit Davidis anima, non ab una virtute, sed a pluribus, ipse docet his verbis : Et synagoga potentium; sive ut Aquila, Et synagoga roboratorum; aut ut Symmachus, Et synagoga intolerabilium quæsivit animam meam. Verum synagoga quidem inimicorum quæsivit animam meam, qui non posuerunt Deum ante oculos suos tu autem, Domine, ea concessisti, ea dedisti, quae ipsi non exspectabant, cum animam meam liberasti ex inferno inferiori. Idque præstitisti, utpote misericors, miserator, et patiens et multa misericordia : in omnibusque iis verax fuisti.

VERS. 16. Respice in me et miserere mei ; da imperium puero tuo, et salvum fac filium ancillæ tuæ. Respiciens, inquit, me, miserere mei. Hic porro David humilitatem suam et animi afflictionem exhibet, quam item in orationis exordio declaravit, cum diceret, Inops et pauper sum egc. Pro illo autem, Da imperium puero tuo, apertius Symmachus interpretatus est his verbis: Da robur a te servo tuo. Siquidem ne ex infirmitate peream, cum aliis quæ largitus es, etiam roborari me postulo, ut ne iterum impugner a synagoga potentium. Sic robore addito me servabis, utpote servum tuum; filium ancillæ tuæ, sive Ecclesiæ tuæ; vel matris quæ in recto secundum Deum instituto ipsum educavit.— VERS. 17. Fac mecum signum in bonum, et videant qui oderunt me, et confundantur, quoniam tu, Domine, adjuvisti me et consolatus es me. Quemadmodum Caino signum posuit Deus, nequitiae illius indicium, quod signum qui videbant, ab eo interficiendo arcebantur 7, quia Deus decreverat ut ingemisceret et tremeret super terram: sic etiam perfectis suis signum dat in bonum, quod cernentes auici gaudent; inimici vero et qui oderunt eum,

pudore aficiuntur, a signo indicium habentes, A φίλοι χαίρουσιν, οἱ δὲ ἐχθροὶ καὶ οἱ μισοῦντες αἰσχύ

ipsum in cjusmodi casu auxilio et consolatione muniri. Et fortasse inimicæ virtutes, signum Caino impositum cernentes, gaudebant, quod soleant de alienis lætari malis; angeli vero Dei de illo gemebant, ex signo impendentem illi a Deo iram agnoscentes. At in religiosa anima contrarium accidit; inimicæ quippe virtutes confunduntur, bonum illud signum in ipsa positum conspicientes; divini autem et boni angeli gaudent et gratulantur ei. Idipsum docuit Salvator noster dicens, gaudium esse in cœlis super uno peccatore pœnitentiam agente

1. FILIIS CORE, PSALMUS CANTICI. LXXXVI.

75

B

νονται, γνώρισμα λαβόντες διὰ τοῦ σημείου, ὅτι δεν βοήθηται καὶ παρακέκληται ἐπὶ τῷ συμβεβηκότι. Καὶ τάχα ἐπὶ μὲν τοῦ Κάϊν αἱ ἐχθροὶ δυνάμεις, ὁρῶσαι τὸ ἐπιτεθὲν αὐτῷ σημεῖον ὑπὸ τοῦ Θεοῦ, ἐπέχαιρον αὐτῷ, ὅτε ἐπιχαιρησίκακοι οὖσαι· οἱ δὲ τοῦ Θεοῦ ἄγγελοι ἐπέστενον αὐτῷ διὰ τοῦ σημείου τὴν ἐπηρε μένην αὐτῷ ἐκ Θεοῦ ὀργὴν ἐπιγινώσκοντες. Ἐπὶ δὲ τῆς θεοφιλοῦς ψυχῆς τοὐναντίον, αἱ μὲν ἐχθροὶ δυνά μεις καταισχύνονται τὸ ἀγαθὸν σημεῖον ἐπικείμενον ὁρῶσαι αὐτῇ· οἱ δὲ θεῖοι καὶ ἀγαθοὶ ἄγγελοι χαίρουσι καὶ συνευφραίνονται αὐτῇ. Τοῦτο καὶ ὁ Σωτὴρ ἡμῶν ἐδίδαξεν εἰπὼν, χαρὰν γίγνεσθαι ἐν τοῖς οὐρανοῖς ἐπὶ ἑνὶ ἁμαρτωλῷ μετανοοῦντι.

ΤΟΙΣ ΥΙΟΙΣ ΚΟΡΕ, ΨΑΛΜΟΣ ΩΔΗΣ.

ΠϚ'.

Οἱ θεμέλιοι αὐτοῦ ἐν τοῖς ὄρεσι τοῖς ἁγίοις ἀγαπᾷ Κύριος τὰς πύλας Σιὼν ὑπὲρ πάντα τὰ σκηνώματα Ιακώβ. Δεδοξασμένα ἐλαλήθη περί σοῦ, ἡ πόλις τοῦ Θεοῦ. Μνησθήσομαι 'Ραὰν καὶ Βαβυλῶνος τοῖς γινώσκουσί με. Ἀντὶ τοῦ, Τοῖς υἱοῖς Κορέ, ὁ ̓Ακύλας καὶ Σύμμαχος, Τῶν υἱῶν Κορέ, ἐκδεδώκασιν, ὡς ὑπ' αὐτῶν πεποιημένου, διὰ τούτων εἰρημένου τοῦ ψαλμοῦ καὶ λεχθέντος, εὐ μόνον διὰ ψαλτηρίου, ἀλλὰ καὶ μετ' ᾠδῆς. Ζητῶν δὲ παρ' ἐμαυτῷ, τίνι λόγῳ μὴ πάντες ἦσαν ἐφ' ἑνὶ συν ημμένοι οἱ ἐπιγεγραμμένοι Τῶν υἱῶν Κορὲ, ἀλλ ̓ οὗτω μὲν ἰδίως πρῶτοι οἱ ἀπὸ τοῦ μα'· καὶ πάλιν ἰδίως ἀφων ρισμένοι δύο ὁ πγ', ὁ δ' καὶ π' · καὶ πάλιν ἕτεροι δύο, ὁ μετὰ χεῖρας καὶ ὁ ἑξῆς αὐτῷ· μέσος δὲ παρεμβέβληται τούτων ὁ πε' ἐπιγεγραμμένος Προσευχὴ τοῦ Δαυΐδ τὰ μὲν ἐμοὶ παραστάντα εἰς τὴν τῶν τελευταίων θεω ρίαν διὰ τῶν εἰρημένων ἤδη πρότερον δεδήλωται. Εἴποι δ' ἄν τις καὶ ἄλλως, ὅτι πάντες οἱ ἐν τῇ βίβλω τῶν Ψαλμῶν φερόμενοι λόγοι, ὑπὸ διαφόρων ἀνδρῶν προφητικῷ Πνεύματι λελαλημένοι, ἰδιάζοντες ἦσαν, ὡς ἂν μήτε ὑφ ̓ ἕνα καιρὸν λεχθέντες, μήτε ὑπὸ τῶν αὐτῶν προφητευθέντες. Αὐτίκα γοῦν ἐπιγέγραπτα! τις Μωϋσέως, καὶ ἕτεροι τοῦ Ασάφ, καὶ τοῦ Δαυΐδ πάλιν ἕτεροι, καὶ ὁ Σολομῶντος ἄλλος, καὶ πάλιν Α θὰν τοῦ Ἐσδραΐτου· καὶ ἕτεροι δὲ πλεῖστοι ὅσοι παρά τούτους φέρονται ἀνεπίγραφοι, οὐ δυναμένων ἡμῶν εἰδέναι τίνος ἄρ' εἶεν. Διαφόρως οὖν εἰρημένων τὸ πα λαιὸν σποράδην ὑπῆρχε παρὰ τοῖς περὶ ταῦτα σπου

VERS. 2-4. Fundamenta ejus in montibus sanctis : diligit Dominus portas Sion super omnia tabernacula Jacob. Gloriosa dicta sunt de te, civitas Dei. Memorabo Rahab et Babylonem, scientibus me. Pro illo, Filiis Core, Aquila et Symmachus, Filiorum Core, ediderunt, quasi psalmus ab iis compositus sit, vel ab iis recitatus, non modo cum psalterio, sed etiam cum cantico. Cum autem mecum reputarem qua de causa psalmi qui Filiorum Core inscripti sunt non una conjuncti sint, sed primo separatim positi a xLi,ac rursus duo seorsim locati, nempe LxxxIII et Lxxxiv, iterumque alii duo, scilicet hic quem tractamus et subsequens; et cur in medio istorum positus sit LXXXV, inscriptus, Oratio Davidis : qua de re quæ tumn C succurrebant, in postremorum explicatione a me jam tradita sunt. Secus fortasse quispiam dixerit ; nempe omnes qui in libro Psalmorum feruntur, a diversis viris prophetico Spiritu afflatis pronuntiatos, separatim positos fuisse, tum quia non eodem tempore dicti, tumn quia non ab iisdem prophetice pronuntiati fuerant. A principio itaque quidam Mosis inscriptus fuit, alii Asaphi, alii Davidis, unus Salomonis, Ætham Esdraitæ quoque alius; multi vero præter hosce inscriptione carent, ita ut cujusnam sint scire nequeamus. Cum ergo varie recitati fuissent, sparsim positi a studiosis harum rerum viris antiquitus servabantur. Deinde vero [dixerit idem], CL psalmos unum in librum coactos fuisse. Ac fortasse qui collegit, sive is Esdras fuerit, D δαίοις πεφυλαγμένον. Εἶθ ̓ ὕστερον συναχθῆναι τοὺς

ut aiunt Hebræi, sive alius quispiam, eos qui primo ad manum venerunt, primos in libro constituit. Nam cum non omnes uno eodemque tempore repererit, necessario eos qui casu in manus inciderunt primo repertis adjunxit. Quamobrem cum octo primos Filiorum Core, ut verisimile est, una simul repertos, in libro simul posuisset, iis postea subjunxit eos qui sub hæc sese obtulerunt. Deinde cum plures alii reperti et in libro Psalmorum repositi fuissent post LXXXII psalmum, binos alios Filiorum Core deprehensos, nempe LXXXIet LXXXIV, consequenter locavit. Tum post elapsum temporis spatium cum

78-Luc. xv, 7.

ρν' ὑπὸ μίαν βίβλον. Μήποτ' οὖν ὁ συναγαγών, εἴτε Εσδρας οὗτος ἦν, ὥς φασιν Ἑβραίων παῖδες, εἴτε τις ἕτερος παρὰ τοῦτον, τοὺς πρώτους εἰς αὐτὸν ἐχο μένους πρώτους ἐν τῇ βίβλῳ κατέταττεν. Οὐκ ἀθρόως γὰρ τοὺς πάντας ὑφ ̓ ἕνα καιρὸν εὐρών, ἐξ ἀνάγκης τοὺς πρὸς χεῖρα παρεμπίπτοντας συνῆπτε τοῖς προει ληφόσι. Διόπερ καὶ τοὺς πρώτους η' Τῶν υἱῶν Κορὲ εἰκὸς τότε κατατάξαι, ὅτε καὶ ἀθρόως ὁμοῦ πάντες εὕρηνται· μετ' ἐκείνους δὲ συνάψαι τοὺς μετὰ ταῦτα εἰς αὐτὸν ἐλθόντας. Εἶτα πολλῶν ἐν τῷ μεταξὺ εὑρη μένων, καὶ εἰς τὴν βίβλον τῶν Ψαλμῶν ἀναληφθέντων μετὰ τὸν πο' ψαλμόν, εὑρῆσθαι πάλιν ἄλλους δύο Τῶν

υἱῶν Κορέ, οὓς καὶ ἀκολούθως συνάψας ἐν τῷ τρίτῳ A Oratio Davidis reperta fuisset, eam post LXXXIV τε καὶ π' καὶ τῷ τὸν κατέταξεν. Εἶτα μεταξὺ τοῦ χρόνου τῆς τοῦ Δαυΐδ Προσευχῆς εὐρεθείσης, ἐνθεῖναι καὶ ταύτην μετὰ τὸν πδ'. Καὶ πάλιν μετὰ τὴν Προσευχὴν τοῦ Δαυΐδ, ἐν πε' τόπῳ καταλεχθεῖσαν, εὑρεθῆναι ἑτέ ρους δύο Τῶν υἱῶν Κορέ, τὸν μετὰ χεῖρας καὶ τὸν ἐφεξῆς αὐτῷ· ἐξ ἀνάγκης τε καὶ αὐτοὺς συναχθῆναι τῇ Προσευχῇ τοῦ Δαυΐδ. Τὸν αὐτὸν δὲ λόγον ὑπάρχειν θέσεως.

Β

posuit. Ac rursum post Orationem Davidis, quæe LXXXV numero posita fuerat, inventos fuisse dicet duos alios Filiorum Core, hunc quem tractamus, et sequentem ac sic necessario Orationi Davidis conjunctos fuisse. Idipsum porro dixerit idem in reliquorum psalmorum ordinatione contigisse. αὐτὸς εἴποι ἂν καὶ ἐπὶ τῆς τῶν λοιπῶν ψαλμῶν συν

:

Hæc vero sententia propheticis exemplis confirmatur: nam in propheticis libris frequenter reperire est ea, quae prius dicta sunt, secundo loco posita, et quæ postremo prænuntiata sunt, iis quæ præcesserant præmissa. Nam Jeremias initium prophetandi ducit a tempore Josiæ ; et usque ad Scdeciam et captivitatem pertingit : Sedecias vero quartus erat a Josia rex. Post Josiam enim secundus regnum excipit Joachim filius ejus, sub hæc tertius. Jechonias filius Joachim, et post eum quartus Sedecias frater Joachim ac cum Jeremias his omnibus regnantibus prophetaverit, ejus Scriptura a Josia init; sub hæc Jechoniæ, qui tertius a Josia erat, meminit; tum ea quæ sub Sedecia vaticinatur, qui quartus erat a Josia: his quarto loco subjungit ea quæ prænuntiata sunt sub Joachim, qui secundus. post Josiam erat. Adjicit postea quæ in principio ipsius Joachim dicta sunt; hinc que sub Sedecia; rursum ea quæ sub Joachim. Deinde captivitatem in Babylonem meminit, et quomodo post Sedeciai residui populi dux Godolias constitutus sit, et quo pacto Ismael Godoliam occiderit, post quem Joanan filius Carie dux fuit. Post hos autem omnes affert deinde prophetias anno quarto Joachim pronuntiatas; sub hæc illas quæ initio regni Sedeciæ dicta sunt. Similia quoque in Ezechiele reperias. Nam in hujus quoque scriptura prophetiæ non ordine temporis jacent; sed quæ vicesimum septimum captivitatis annum spectant, præmittuntur iis quæ de undecimo captivitatis anno dicta sunt: post illas enim vicesimi septimi anni prophetias, quæ undecimo anno dicta sunt, feruntur : deinde vero post illas undecimi anni, quædam habentur decimo anno dictæ, hinc quæ anni vicesimi quinti sunt. Quorum omnium non aliam causam quis afferat præter jam

Πιστώσεται δὲ τὸ λελεγμένον ἀπὸ προφητικῶν ἀπο δείξεων· ἐπεὶ γὰρ ἐν ταῖς προφητικαῖς βίβλοις πολλάκις ἐστὶν εὑρεῖν τὰ τῷ χρόνῳ προλεχθέντα δεύτερα κείμενα τῇ τάξει, καὶ τὰ προφητευθέντα ὕστερα προτεταγμένα τῶν προαγόντων τοῖς χρόνοις. Ὁ γοῦν Ἱερεμίας προφητεύειν μὲν ἄρχεται ἐπὶ Ἰωσίου, παρατείνει δὲ μέχρι Σεδεκίου καὶ τῆς αἰχμαλωσίας· Σεδεκίας δ ̓ ἦν τέταρτος ἀπὸ Ἰωσίου βασιλεύς. Μετὰ γὰρ Ἰωσίαν δεύτερος Ἰωακεὶμ υἱὸς αὐτοῦ διαδέχεται τὴν ἀρχὴν· μεθ ̓ ὃν τρίτος Ἰεχωνίας υἱὸς Ἰωακείμ· μεθ' ὃν τέταρτος Σεδεκίας ἀδελφὸς Ἰωακείμ· καθ ̓ οὓς ἅπαντας τοῦ Ἱερεμίου προφητεύσαντος, ἡ ἐπώνυμος αὐτοῦ γραφὴ ἄρχεται μὲν ἀπὸ Ἰωσίου· εἶτα προϊοῦσα μέμνηται Ἰεχωνίου τοῦ τρίτου ἀπὸ Ἰωσίου· εἶτα προφητεύει τὰ ἐπὶ Σεδεκίου, ὃς ἦν τέταρτος ἀπὸ Ἰωσίου οἷς ἑξῆς τίθησι τὰ ἐν τῷ τετάρτῳ ἐπὶ Ἰωακεὶμ προφητευθέντα, ὃς ἦν δεύτερος μετὰ Ἰωσίαν. Εἶθ' ἑξῆς ἐπάγει τὰ ἐν ἀρχῇ τοῦ αὐτοῦ Ἰωακείμ· εἶτα τὰ ἐπὶ Σεδεκίου, καὶ πάλιν τὰ ἐπὶ Ἰωακείμ. Εἶτα μέμνηται τῆς αἰχμαλωσίας τῆς εἰς Βαβυλῶνα, καὶ ὡς μετὰ Σε δεκίαν κατέστη ἡγούμενος τῶν ἀπολειφθέντων Γοδολίας, καὶ ὡς Ἰσμαὴλ ἀναιρεῖ τὸν Γοδολίαν, μεθ ̓ ἂν Ἰωανᾶν υἱὸς Καριὲ ἡγεῖται. Καὶ μετὰ τούτους ἅπαν τὰς ἑξῆς ἐπάγει τὰς ἐν τῷ δ' ἔτει Ἰωακεὶμ λεχθείσας προφητείας, καὶ πάλιν τὰς ἐν ἀρχῇ βασιλείας Σεδε κίου εἰρημένας. Εὔροις δ ̓ ἂν καὶ παρὰ τῷ Ἐξεκιὴλ τὰ παραπλήσια. Ἐπεὶ καὶ ἐν τῇ τούτου γραφῇ οὐχ ἑξῆς τοῖς χρόνοις σύγκεινται αἱ προφητείαι· ἀλλ' εἰ σιν αἱ μὲν κατὰ τὸ κι' ἔτος τῆς αἰχμαλωσίας προτε ταγμέναι τῷ ια' τῆς αἰχμαλωσίας εἰρημένῳ· μετά γὰρ τὰς ἐν τῷ κζ' ἔτει φέρονται αἱ λεχθεῖσαι ἐν τῷ ια' τῆς αἰχμαλωσίας ἔτει· καὶ πάλιν μετὰ τὰς ἐν τῷ τα' ἄλλαι φέρονται ἐν τῷ ι' ἔτει εἰρημέναι, καὶ ἑξῆς αἱ ἐν τῷ κε' ἔτει. Καὶ τούτων ἁπάντων εἴποι ἄν τις τὴν αἰτίαν οὐκ ἄλλην εἶναι τῆς ἀποδεδομένης. Σπου ράδην γάρ, ὡς εἰκὸς, τῶν κατὰ χρόνους καὶ καθ ̓ ἕκα− D traditam. Nam cum sparsim, ut verisimile est, va

στον βασιλέα μερικῶς προσεφητευμένων, τὸ παλαιὸν παρὰ τοῖς σπουδαίοις σωζομένων, ἤτοι τὸν Ἔσδραν, ἢ καί τινας ἑτέρους, ὑπὸ μίαν περιγραφὴν συνάγον τας τὰ ἑκάστῳ τῶν προφητῶν κατὰ χρόνους διαφόρους λεχθέντα, τοὺς πρώτους εὑρισκομένους λόγους κατατάσσειν πρώτους· εἶθ ̓ ἑξῆς συνάπτειν τοὺς μετὰ ταῦτα εὑρισκομένους, εἰ καὶ προῆγον τῷ χρόνῳ. Τὸν δ' αὐτὸν εἶναι λόγον καὶ ἐπὶ τῆς τάξεως τῶν Ψαλμῶν, καθόλου μὲν ἁπάντων, ἰδίως δὲ καὶ τῶν μετὰ χεῖρας ἡμῖν ἐξεταζομένων· εἰ μὴ ἄρα τις βαθύτερος νοῦς λανθάνων ἡμᾶς ἑτέρους τινὰς λογισμοὺς παραστήσει τῆς τῶν ἐζητημένων αἰτίας Τά γε μὴν ἡμῖν ὑποπεσόντα εἴς τε την τάξιν Τῶν υἱῶν Κορέ, καὶ περὶ τῆς Προσευχῆς τοῦ Δαυΐδ τῆς πρὸ τοῦ μετὰ χεῖρας

C

riis temporibus, et sub singulis regibus separatim editæ prophetiæ, a studiosis antiquitus servatæ fuissent, sive Esdras, sive quidam alii, singulorum prophetarum dicta, variis temporibus prolata, uno volumine circumscribentes, ea quæ primo reperta fuerant, primo loco posuerunt, deinde ea quæ pustea ad manum venerunt, subjunxere, etiamsi tempore præirent. Eadem vero ratione Psalmi digesti sunt, sive omnes una spectentur, sive ii seorsim quos jam tractamus. Nisi fortasse profundior aliqua intelligendi ratio, nobis occulta, aliam causam ad quæstiones solutionem afferat. Ea vero quæ de ordine psalmorum Filiorum Core, et de Oratione Davidis que ante hunc psalmum posita et in me

dio psalmorum Filiorum Core locata est, prout suc- Α ψαλμοῦ κειμένης, καὶ μέσης Τῶν υἱῶν Κορὲ παρεμ currebant a nobis exposita sunt, cuique volenti legere licet. Et hæc quidem a nobis exercitationis causa dicta sint.

C

βεβλημένης, πρόκειται τοῖς ἐθέλουσιν ἐντυγχάνειν τας εἰρημένοις ἡμῖν ἔμπροσθεν. Ταῦτα μὲν οὖν ἡμῖν ὡς πη προγεγυμνάσθω.

Ἐπεὶ δὲ ἀορίστως ἀρχόμενος ὁ λόγος ἐν τῷ ψαλμ φησιν· Οἱ θεμέλιοι αὐτοῦ ἐν τοῖς ὄρεσι τοῖς ἁγίοις εἰκότως ἄν τις ζητήσεις, τίνος αὐτοῦ. Προχείρως μὲν οὖν εἴποι τις ἂν νοεῖσθαι τοῦ Θεοῦ· ἐπειδὴ ἑξῆς ἐπι λέγεται, ἡ πόλις τοῦ Θεοῦ. Ἐγὼ δὲ, ἐπιστήσας τῇ ἀκολουθία τοῦ ψαλμοῦ, καὶ εὑρὼν ἑξῆς εἰρημένον τό Μὴ τῇ Σιὼν ἐρεῖ· "Ανθρωπος καὶ ἄνθρωπος ἐγε νήθη ἐν αὐτῇ, καὶ αὐτὸς ἐθεμελίωσεν αὐτήν ἀν' οὗ ὁ ̓Ακύλας πεποίηκε· Καὶ τῇ Σιὼν λεχθήσεται Ανὴρ καὶ ἀνὴρ ἐτέχθη ἐν αὐτῇ, καὶ αὐτὸς ἑξά σει αὐτήν· Ὁ δὲ Σύμμαχος (1)· Περὶ δὲ Σιών Με χθήσεται· Καθ' ἕκαστον ἄνθρωπον αὐτὸς ἐτέχθη ἐκεῖ· αὐτὸς δὲ ἥδρασεν αὐτήν· ἡγοῦμαι σφόδρα ἀκολούθως εἰρῆσθαι τό· Οἱ θεμέλιοι αὐτοῦ ἐν τοῖς ὄρεσι, καὶ μὴ προκεῖσθαι τὸ τοῦ Θεοῦ· ἵν', ἐπιζη τήσαντες τίνος αὐτοῦ, εὕρωμεν ἀπὸ τῶν ἑξῆς τὸν λε γόμενον τεθεμελιωκέναι τὴν Σιών ἄνδρα, τὸν καὶ γεν νηθέντα ἐκεῖ· Ἄνθρωπος, γάρ φησιν, ἐτέχθη ἐν αὐτῇ, καὶ αὐτὸς ἐθεμελίωσεν αὐτήν· ἢ καὶ αὐτὸς ἤδρασεν αὐτήν. Λεγομένου τσιγαροῦν τοῦ· Οἱ θεμέλιοι αὐτοῦ, προσυπακούσωμεν ἡμεῖς τὸ τοῦ ἀν δρὸς τοῦ θεμελιώσαντος αὐτήν· δῆλον δ' ὅτι τὴν τοῦ Θεοῦ πόλιν. Πόλιν δὲ τοῦ Θεοῦ νομίζειν τὴν κατὰ Πα λαιστίνην τὸ πάλαι συνεστῶσαν Ἰουδαίων μητρόπολιν οὐ μόνον ταπεινὸν, ἀλλὰ καὶ δυσσεβές. Τὸ γὰρ περὶ τῆς νῦν ὑπὸ ἀλλοφύλων ἐθνῶν οἰκουμένης ἐν τῇ Ἰου δαία πόλεως λέγεσθαι νομίζειν τό· Ἀγαπᾷ Κύριος τὰς πύλας Σιών, τὰς νῦν ἐρήμους καὶ ἠφανισμένας· καὶ το· Δεδοξασμένα ἐλαλήθη περὶ σοῦ, ἡ πόλις τοῦ Θεοῦ· καὶ πάλιν ἀλλαχοῦ· Τοῦ ποταμοῦ τὰ ἐρ μήματα εὐφραίνουσι τὴν πόλιν τοῦ Θεοῦ· καὶ παλιν· Μέγας Κύριος καὶ αἰνετὸς σφόδρα ἐν πόλει τοῦ Θεοῦ ἡμῶν, ἐν ὄρει ἁγίῳ αὐτοῦ· καὶ ταῦτα πάντα νομίζειν λέγεσθαι περὶ πόλεως ἣν ἄνδρες οι κοῦσι νῦν Ἕλληνες καὶ ἀλλόφυλοι καὶ εἰδωλολάτραι, σφόδρα μοι δοκεῖ ταπεινῆς εἶναι, καὶ μικροπρεποῦς διανοίας. Εἰ δέ τις νοήσειεν ὅπως εἰώθασιν αἱ θεῖαι καὶ προφητικαὶ φωναὶ πόλιν Θεοῦ καλεῖν τὸ θεοσεβές πολίτευμα, έψεται τίνα τρόπον καθ' ὅλης τῆς οἰκου μένης τὴν θεοφιλῆ ταύτην καὶ θεοσεβή πολιτείαν τε καὶ πόλιν ὁ Σωτὴρ καὶ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς τοῦ Θεοῦ, ἐθεμελίωσέ τε καὶ ἥδρασε. Διὸ καὶ ποικί λως κηρύττεται ὑπὸ τῶν προφητῶν ἐν οἷς λέγεται περὶ αὐτοῦ, καὶ τό· Οὗτος οἰκοδομήσει τὴν πόλιν μου. Τὴν γὰρ τοῦ Θεοῦ πόλιν, δηλαδὴ τὴν κατὰ Θεὸν πολιτείαν καὶ τὸ θεοσεβές πολίτευμα καθ' ὅλης τῆς ἀνθρώπων οἰκουμένης μόνος αὐτὸς γεννηθεὶς ἐν αὐτῇ ἱδρύσατο, καὶ κατεπήξατο διὰ τῆς ἐν παντὶ τόπῳ καὶ πάσῃ χώρα καὶ πόλει συνεστώσης αὐτοῦ καθολικῆς

Quia vero in hoc psalmo indefinite sic incipitur : Fundamenta ejus in montibus sanctis; merito roget aliquis quisnam ille sit. Cui respondeat incunctanter quispiam, Deum esse intelligendum; quia deinde subjungitur, civitas Dei. Ego vero considerata psalmi serie, cum deinceps dictum occurrat : Numquid Sioni dicet, Homo et homo natus est in ea, et ipse fundavit eam; pro quo Aquila interpretatus est: Et Sioni dicetur, Vir et vir natus est in ea, et ipse fir mabit eam; Symmachus vero : De Sion dicetur, secundum singulos homines ipse natus est ibi, ipse vero firmavit eam ; arbitror congruentissime dictum esse Β illud: Fundamenta ejus în montibus, sine additamento illo, Dei; ut perquirentes quis ille esset, ex sequentibus comperiremus, eum esse virum qui Sionem fundasse dicitur, quique istic natus est. Nam ait : Homo natus est in ea, et ipse fundavit eam; sive, et ipse firmavit eam. Cum dicitur ergo : Fundamenta ejus, subaudiamus nos virum qui fundavit eam, videlicet Dei civitatem. Dei vero civitatem, eam esse putare quæ in Palestina olim Judzorum metropolis erat, id non solum vile et abjectum, sed ctiam impium esset; nam de illa Judææ civitate, quæ jam ab alienigenis gentibus incolitur, existimare dictum esse illud, Diligit Dominus portas Sion, quæ jam desertæ et di uta sunt; et illud, Gloriosa dicta sunt de te, civitas Dei, ac rursum alibi, Flumicis impetus latificant civitatem Dei 7* ; et iterum, Μα gnus Dominus et laudabilis nimis in civitate Dei nostri, in monte sancto ejus " ; hæc, inquam, omnia dicta intelligere de civitate, quam nune Græci, alienigenæ et idololatræ incolunt, abjecta sane mibi et vilissima sententia videtur. Quod si quis perpendat solere divinas et propheticas voces civitatem Dei vocare pium ac religiosum institutum, is sane videbit quo pacto per totum orbem, Deo dilectum illud et religiosum institutum et civitatem Salvator et Dominus noster Jesus, Christus Dei, fundaverit et firmaverit. Quare diversimode prædicatur a prophetis, cum dicitur de illo, Hic adificabit civitatem meam. Nam Dei civitatem, videli- D cet institutum secundum Deum, et religiosam vitæ rationem per totum orbem solus ille, in ipsa civitate genitus, constituit et firmavit per Ecclesiam suam catholicam, in omni loco, regione et civitate constitutam de qua dictum putare convenit illud, Gloriosa dicta sunt de te, civitas Dei; et illud, Fluminis impetus lætificant civitatem Dei 78; et quæcunque illis similia in divinis Scripturis feruntur. Ἐκκλησίας· περὶ ἧς πεπεῖσθαι προσήκει λέγεσθαι τό· Δεδοξασμένα ἐλαλήθη περὶ σοῦ, ἡ πόλις τοῦ Θεοῦ, καὶ τό· Τοῦ ποταμοῦ τὰ ὀρμήματα εὐφραίνουσι τὴν πόλιν τοῦ Θεοῦ, καὶ ὅσα ἄλλα τοιαῦτα ἐν ταῖς θείαις φέρεται Γραφαῖς.

76 Psal. XLV, 5. 77 Psal. XLVII, 2. 78 Psal. xLv, Β.

(1) Lectio Symmachi hic vitiata videtur; infra sincerior est.

81

Hujus itaque maximæ et Deo dignæ civitatis, scilicet Ecclesiæ Dei, et pii instituti in ea servati, fondamenta sunt in montibus sanctis. Locum autem explicat Apostolus his verbis: Superædificati super fundamentum apostolorum et prophetarum, ipso summo.angulari lapide Jesu Christo 79. Et vero fundamenta ejus non inferius posita et penes nos sunt; sed sursum, et in iis qui montes sancti vocantur. Quare dicitur, Fundamenta ejus in montibus sanctis. Illi porro montes sancti, sunt cali calorum, ubi magnum illud institutum cœlestis Sionis et vere magnæ Dei civitatis consistit. Neque meus hic sermo est, sed ejusdem Apostoli dicentis: Illa vero quæ sursum est Jerusalem, libera est, quæ est mater nostra 80: et, Accessistis ad Sion montem, et civitatem Dei viventis, Jerusalem cœlestem, et multorum millium angelorum frequentiam, et Ecclesiam primitivorum qui descripti sunt in cœlis o1. Hujus Itaque magnæ Dei civitatis imago fuerit Ecclesia Dei, quæ est in terra; fulcra autem et fundamenta ejus ea sunt, quæ superius per montes sanclos significari tradidimus ; ingressus autem et primi aditus cœlestis illius civitatis apud nos sunt. Qui ingressus et aditus ad religiosum illud institutum, hic portæ Sion vocantur, cum dicitur : Diligit Dominus portas Sion super omnia tabernacula Jacob. Hic autem mihi per illa tabernacula Jacob, Judaicæ traditiones et Mosaici corporales cultus significari videntur quibus præstantiores apud Deum sunt portæ Sion, id est, ingressus et aditus ad regnum caeleste, in Ecclesia stabiliti. In ea namque sola prædicatur regnum coelorum : totusque salutaris Evangelii scopus eo respicit. Siquidem salutaria promissa, evangelica prædicatio, totaque Christiani instituti spes, regnum cœlorum spectant. Scriptum est enim hæc prædicasse Salvatorem : Appropinquavit regnum calorum ; ipseque beatos prædicavit cos qui propria sibi beatitudine digni sunt, ipsisque regnum calorum pollicitus est ; imo etiam discipulos suos precandi et regnum calorum petendi modum edocuit, hanc orationis formam tradens : Fiat voluntas tua, adveniat regnum tuum 83. Jure ergo hæc omnia portæ regni cœlorum vocata sunt, utpote ingressus aditusque itineris illo instituendi. Diligit ergo Dominus has cœlestis Sionis portas

Τῆς οὖν μεγίστης ταύτης καὶ θεοπρεποῦς πόλεως, ο λέγω δὲ τῆς τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησίας, καὶ τοῦ κατ' αὐτὴν Εμφαινομένου θεοσεβοῦς πολιτεύματος, οἱ θεμέλιο: τυγχάνουσιν ἐν τοῖς ὄρεσι τοῖς ἁγίοις. Ἑρμηνεύει· δὲ τὸν λόγον ὁ Ἀπόστολος φάσκων· Ἐποικοδομηθέν. τες ἐπὶ τῷ θεμελίῳ τῶν ἀποστόλων καὶ προσητῶν, ὄντος ἀκρογωνιαίου αὐτοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Καὶ ἄλλως δὲ οἱ θεμέλιοι αὐτοῦ οὐκ ἐνταῦθα κάτω καὶ παρ' ἡμᾶς τυγχάνουσιν, ἀλλ ̓ ἄνω που καὶ ἐν τοῖς καλουμένοις ἁγίοις ὄρεσι. Διὸ λέλεκται· Οἱ θεμέλιοι αὐτοῦ ἐν τοῖς ὄρεσι τοῖς ἁγίοις. Εἶεν δ' ἂν ταῦτα τὰ ὄρη οἱ οὐρανοὶ τῶν οὐρανῶν, ἔνθα τὸ μέγα πολίτευμα τῆς ἐπουρανίου Σιών, καὶ τῆς ἀληθῶς μεγάλης τοῦ Θεοῦ πόλεως συνέστηκεν. Οὐκ ἐμὸς δὲ οὗτος ὁ λόγος, ἀλλὰ καὶ αὐτὸς τοῦ φήσαντος Αποστόλου· Ἡ δὲ ἄνω Ἱερουσαλὴμ ἐλευθέρα ἐστὶν, ἥτις ἐστὶ μή- R τηρ ἡμῶν, καί· Προσεληλύθατε Σιών ὄρει καὶ πόλει Θεοῦ ζῶντος, Ἱερουσαλὴμ ἐπουρανίῳ, καὶ μυριάσιν ἀγγέλων πανηγύρει, καὶ Ἐκκλησίᾳ πρω τοτόκων ἀπογεγραμμένων ἐν οὐρανοῖς. Ταύτης οὖν τῆς μεγάλης πόλεως τοῦ Θεοῦ εἰκὼν μὲν εἴη ἂν ἡ ἐπὶ γῆς Ἐκκλησία τοῦ Θεοῦ· τὰ δὲ στηρίγματα αὐτῆς καὶ θεμέλιοι, οἱ ἐν τοῖς ἀποδεδομένοις ἡμῖν ἁγίοις ὄρεσιν ὑφεστήκασιν· αἱ δὲ εἴσοδοι καὶ αἱ πρῶτ ται στοιχειώσεις αὐτῆς ἐκείνης τῆς οὐρανοπόλεως ἐνταῦθα τυγχάνουσι παρ' ἡμῖν. Ασπερ εἰσόδους καὶ εἰσαγωγὰς τοῦ θεοσεβούς πολιτεύματος πύλας ὠνό μασε Σιὼν ὁ λόγος φάσκων· Ἀγαπᾷ Κύριος τὰς πύ λας Σιὼν ὑπὲρ πάντα τὰ σκηνώματα Ἰακώβ. Σκηνώματα δὲ Ἰακὼβ αἱ Ἰουδαικαὶ παραδόσεις, καὶ αἱ κατὰ Μωϋσέως σωματικαὶ θρησκεῖαι ἐνταῦθά μοι δοκοῦσι λέγεσθαι· ὧν προτιμότεραι τυγχάνουσι παρὰ τῷ Θεῷ αἱ πύλαι τῆς Σιών, τουτέστιν αἱ εἴσοδοι καὶ εἰσαγωγαὶ τῆς ἐπουρανίου βασιλείας ἐπὶ τῆς Ἐκκλησίας ἱδρυμέναι. Εν μόνῃ γὰρ ταύτῃ κηρύσσεται ἡ τῶν οὐρανῶν βασιλεία, καὶ τοῦ σωτηρίου γε Εὐαγγελίου ὁ πᾶς σκοπὸς ἐκεῖσε βλέπει. Ἐπεὶ καὶ αἱ σωτήριοι ἐπαγγελίαι, καὶ τὸ εὐαγγελικὸν κήρυγμα, καὶ ἡ πᾶ σα ἐλπὶς τοῦ κατὰ Χριστὸν πολιτεύματος, τὴν βασι λείαν τῶν οὐρανῶν ὁρᾷ. Γέγραπται γοῦν, ὅτι ἐκήρυξεν ὁ Σωτὴρ λέγων· Ἤγγικεν ἡ βασιλεία τῶν οὐρα νῶν. Ἐμακάριζέ τε τοὺς ἀξίους τῶν οἰκείων μακαρισμῶν, ἐπαγγελλόμενος αὐτοῖς βασιλείαν οὐρανῶν· ἀλλὰ καὶ ἐδίδασκεν εὔχεσθαι τοὺς αὐτοῦ μαθητὰς καὶ τὴν τῶν οὐρανῶν βασιλείαν ἐξαιτεῖσθαι φάσκοντας ἐν τῇ προσευχῇ· Γενηθήτω τὸ θέλημά σου, ἐλθέτω ἡ D plus quam omnes legales et Judaicas synagogas, βασιλεία σου. Εικότως τοίνυν πάντα τὰ τοιαῦτα πύ λαι τῆς τῶν οὐρανῶν βασιλείας ὠνομάσθησαν, εἴσοδο! τινες καὶ εἰσαγωγαὶ τυγχάνουσαι τῆς ἐκεῖσε πορείας. Αγαπᾷ τοίνυν ταύτας τας πύλας τῆς ἐπουρανίου Σιων ὑπὲρ τὰς νομικὰς καὶ Ἰουδαϊκὰς συναγωγάς, ὥσπερ ὠνόμασε σκηνώματα Ιακώβ. Οὐδὲν γοῦν παρ' ἐκείνοις περὶ τῆς ἐπουρανίου πόλεως τοῦ Θεοῦ μνημονεύεται, οὐδέ τις αὐτοῖς σκοπὸς περὶ βασιλείας οὐρανῶν ἔνεστι, κάτω δὲ δι' ὅλου νενευκότες τὰς ἐλπίδας ἐπὶ γῆς ἔχουσι, καὶ τὰς ἐπαγγελίας ἐνταῦθά που προσδοκῶσι· διὸ προτιμότεραι παρὰ τῷ Θεῷ τυγχάνουσι τῶν σκηνωμάτων Ἰακὼβ αἱ προδηλωθεῖσαι ἡμῖν

C

quas tabernacula Jacob appellavit. Apud Judæos enim cœlestis illa Dei civitas nullatenus memora tur, neque pro scopo habent ipsi regnum cœlorum; sed deorsum proni, in terra spem habent, et promissa sibi data hic exspectant: quare portæ illæ cœlestis Sion, quas supra declaravimus, majore in pretio apud Deum habentur, quam tabernacula Jacob. Cujus Sionis fundamenta non hic et in terra, humili loco posita sunt, sed in montibus sanctis, uti supra explicavimus.

"Ephes. 11, 20. 80 Gal. 1, 26. 81 Hebr. x11, 22, 23. «s Matth. x, 7.

es Matth, vi, 10.