Σωτῆρος, δι' ἧς ἤμελλε καὶ αὐτὸς κοιμηθεὶς ἐξε- A Davidis. Fidens autem virtuti resurrectionis Salvaγερθήσεσθαι, φησίν· toris, per quam et ipse dormiens suscitandus erat, ait :

Οὐ φοβηθήσομαι ἀπὸ μυριάδων λαοῦ τῶν κύκλῳ συνεπιτιθεμένων μοι. Προεώρα γὰρ ὅτι μυριάδες ἀντικειμένων δυνάμεων βουλήσονται ἐπισχεῖν τὴν τῶν ἁγίων ἀναβίωσιν, διαφθονούμεναι τῇ αὐτῶν σωτηρία· ὧν ἐγώ, φησὶν, λόγον οὐδένα ποιήσομαι, θαρρῶν τῷ ὑπερασπιστῇ μου, τῷ τοῦ θανάτου νικητῇ· ὃς δὴ θύρας χαλκὰς συντρίψας καὶ μοχλούς σιδηροῦς συνθλάσας, τὰς ἐξ αἰῶνος ἀποκεκλεισμένας τοῦ θανάτου πύλας ἀνέῳξεν· ὁδόν τε ἀναστάσεως παρέσχε τοῖς αὐτόθι γνωρίμοις αὐτοῦ, ὧν εἰς αὐτῶν ἦν ὁ Δαυΐδ. Διὸ ἐν ἑτέρῳ ψαλμῷ ἔλεγεν· Ἐγνώρισάς μοι ὁδοὺς ζωῆς· πληρώσεις με εύφροσύνης μετὰ τοῦ προσώπου σου.

Ανάστα, Κύριε, σῶσόν με, ὁ Θεός μου. "Οτι σὺ ἐπάταξας πάντας τοὺς ἐχθραίνοντάς μοι μα ταίως· ἐδόντας ἁμαρτωλῶν συνέτριψας. Τοῦ Κυ ρίου ἡ σωτηρία, καὶ ἐπὶ τὸν λαόν σου ἡ εὐλογία σου. Πιστεύσας τῇ προγνώσει τῆς γενησομένης αὐτῷ μετὰ τὴν κοίμησιν τουτέστι τοῦ θανάτου διὰ τῆς σωτηρίου χάριτος καὶ εὐεργεσίας· ὅτι τε οὐκ ἄλλως ἔσται ἢ σὺν τῇ αὐτοῦ τοῦ Σωτῆρος ἀναστάσει, ἀκου λούθως εὔχεται ἐπιταχῦναι τοῦ Κυρίου τὴν ἀνάστα σιν, ὅπως δι' αὐτῆς τύχῃ καὶ αὐτὸς τῆς σωτηρίας διό φησιν Ἀνάστα, Κύριε, σώσόν με, ὁ Θεός μου. Νικητὴν δὲ τὸν Σωτῆρα εἰδὼς πάντων τῶν ἐπιβουλῶν τοῦ τῶν ἀνθρώπων γένους, δαιμόνων πονηρῶν καὶ δυνάμεων ἀντικειμένων, φησίν· Ὅτι σὺ ἐπάταξας πάντας τοὺς ἐχθραίνοντάς μοι ματαίως. Οὕτως τὸ Εβραϊκὸν (1) οὐκ ἔχει, ματαίως, ἀλλὰ, σταγόνα οἱ δὲ Ἑβδομήκοντα, ματαίως, ἐξέδωκαν, ἢ κατὰ τὰ ἀρχαῖα ἀντίγραφα ἑτέρως ἐσχηκότα, καθά φασί τινες τῶν Ἑβραίων, ἢ τῆς λέξεως τὸ εὐτελὲς ἀποφεύγοντες. Οἱονεὶ δὲ κοιμώμενον δεικνὺς τὸν Θεὸν, ὅτε πείρας ἕνεκα παρέδωκεν ἡμᾶς ταῖς ἀντικειμέναις δυνά μεσι, διανίστησιν αὐτόν. Τάχα δὲ καὶ ὅτε τὸν Σωτῆρα ὑπὲρ ἡμῶν πάντων παρέδωκεν, ἐκάθευδεν αὐτῷ ὁ Πατήρ Ανίσταται δὲ σώζων αὐτὸν πατάσσων αὐτ τοῦ τοὺς ἐχθροὺς, ἢ τοὺς Ἰουδαίους, ἢ τοὺς νοητοὺς αλόγως ἐχθραίνοντας. Μετὰ γὰρ τῶν μισούντων ὁ ἅγιός ἐστιν εἰρηνικός, ἀγαπῶν τοὺς ἐχθρούς· ἀνθρω πινότερον ὁ μὴ ματαίω; ἐχθραίνων ἀμύνεσθαι θέλει θεοσεβέστερον δὲ διὰ τὸ ἀληθεύειν. Ἔφη γὰρ ὁ Παῦ λος· Ἐχθρὸς ὑμῖν γέγονα ἀληθεύειν (2) ὑμῖν· 0ποῖον καὶ ἐν Ψαλμοῖς τὸ, Οὐχὶ τοὺς μισοῦντάς σε, Κύριε, ἐμίσησα; Ἀλλ' οὐκ ἐπιβουλευτικὴν ἔχθραν νοητέον, ἀλλὰ κωλυτικήν, χεομένης κακίας εἰς πολλούς. Δι' ἑαυτοῦ γὰρ ἢ καὶ δι' ἄλλου χρὴ τὴν δυνατὴν προσάγοντα βοήθειαν θεραπεύειν· ἢ τὸ τελευταῖον εὔχεσθαι περὶ τοῦ κολασθῆναι τὴν μοχθηρὰν ἕξιν, ἤγουν ἐκριζωθῆναι ἀπὸ τοῦ ἔχοντος· οὗ διδακτικὸν καὶ τό, Προσεύχεσθε ὑπὲρ τῶν ἐπηρεαζόντων, καὶ τὸν ̓Αγαπᾶτε τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν. Ὁ δὲ μὴ ψιλῶς ἀγαπῶν, καὶ περὶ τὸ καλῶς γενέσθαι αὐτῷ

B

VERS. 7. Non timebo millia populi circumdantis me. Prævidebat enim multa fore adversariarum potestatum millia, quæ sanctorum resurrectionem, corum saluti invidentes, interpellare vellent: quos ego, inquit, nihili faciam, confisus propugnatori meo, mortis victori ; qui contritis æreis foribus vectibusque ferreis confractis, occlusas a sæculo portas mortis aperuit, notisque suis ibi degentibus, e quorum numero David erat, ad resurrectionem viam paravit. Quamobrem in alio psalmo dixit: Notas mihi fecisti vias vitæ : adimplebis me lætitia cum vultu tuo *4*.

VERS 8. Exsurge, Domine, salvum me fac, Deus meus. Quoniam tu percussisti omnes adversantes mihi sine causa, dentes peccatorum contrivisti. Domini est salus, et super populum tuum benedictio tua. Cum prospiceret salutem sibi, post dormitionem sive obitum, salutari gratia atque beneficio conferendam, ipsique fidem haberet; certus hanc nonnisi in resurrectione Salvatoris posse sibi obvenire, consequenter precatur accelerari Domini resurrectionem, ut per eam et ipse salutem consequatur. Quamobrem ait: Exsurge, Domine, salvum me fac, Deus meus: gnarusque futurum Salvatorem omnium generis humani insidiarum, dæmonum item et adversariarum potestatum victoren, ait: C Quoniam tu percussisti omnes adversantes mihi sire causa. Hebraicum exemplar non sic habet, sine causa, sed, in maxillam; Septuaginta vero Interpretes, sine causa, ediderunt, sive quia vetustiora exemplaria variabant, ut quidam Hebræorum testificantur: sive ut a vocis vilitate declinarent. Deum vero quasi tum dormientem adumbrans,cum tentandi causa adversariis nos potestatibus tradidit, ipsum a somno excitat. Et fortassis etiam tunc Pater dormierit, cum Salvatorem nostrum pro nobis omnibus tradidit: excitatur autem ut salutem ipsi conferat, percutiatque inimicos ejus, cum Judæos, tum intelligibiles hostes, qui sine causa ipsum oderunt. Nam vel cum iis qui se odio habent vir sanctus pacificus est, inimicosque diligit: humanius autem sentit qui cum non sine causa alicui inimicus sit, ultionem expedit: religiosius porro veri dicendi causa [tales inimicitiæ suscipiuntur.] Ait enim Paulus: Inimicus vobis factus sum verum dicens 25: quale etiam in Psalmis illud est: Nonne qui oderunt te, Domine, oderam 20? At non insidiantem inimicitiam hic intelligas velim, sed impedientem; malitia scilicet in multos diffusa. Sui namque vel etiam alterius causa com lendus observandusque est qui auxilium praestat, sive demum precandum est, ut de improbo affectu

D

*** Psal. xv, 10. 25 Galat. iv, 16. 28 Psal. CXXXVIII, (1) In Hebraico legitur, mb quod est maxilla.

21.

(2) Forte legendum αληθεύων. Epar.

ultio sumatur ; vel ut radicitus tollatur ab eo qui A συνεργεῖ, καὶ τὸ ἐν ἑβδόμῳ δὲ ψαλμῷ λεγόμενον· Εἰ

29

Β

ἀνταπέδωκα τοῖς ἀνταποδιδοῦσί μοι κακά, ἀποπέσοιμι ἄρα ἀπὸ τῶν ἐχθρῶν μου κενὸς, σαφῶς διδάσκει μηδένα μισεῖν. Πῶς οὖν εἴρηται· Οὐχὶ τοὺς μισοῦντάς σε, Κύριε, ἐμίσησα; Μᾶλλον δὲ τίς ἐστιν οὕτως ἄθεος, ὡς μισεῖν ἂν ἡγεῖται Θεόν; Δῆλον οὖν, ὡς οἱ μισοῦντες καὶ καταθεματίζοντες Ἰησοῦν με σοῦσι τὸν Θεόν· Ὁ γὰρ ἐμέ, φησί, δεχόμενος δέχεται τὸν ἀποστείλαντά με· καὶ, Ὁ ὁμολογῶν τὸν Υἱὸν, καὶ τὸν Πατέρα ἔχει· οὐκοῦν καὶ ὁ με σῶν τὸν Υἱὸν, καὶ τὸν Πατέρα μισεῖ. Καὶ πᾶς δὲ ἁμαρ τάνων μισεῖ τὸν Θεόν· μισεῖ γὰρ σοφίαν καὶ δικαιοσύνην, ἅπερ ἐστὶ Χριστός. Καὶ τί θαυμαστὸν, ὅπου ἑαυτὸν ὁ ἁμαρτάνων μισεῖ ; Κατὰ γὰρ Σολομῶντα· Ο ἀπωθούμενος παιδείαν μισεῖ ἑαυτόν. Οὐκοῦν ὁ μισῶν τοὺς μισοῦντας τὸν Θεὸν πλὴν λογίων τῶν εὐ σεβεστάτων πάντας μισήσει καὶ ἑαυτὸν ἁμαρτάνοντα. Ὥστε οὐ ζῶα νομιστέον τὰ μισοῦντα τὸν Θεὸν, ἀλλὰ τοῖς λογικοῖς κακὰ συμβεβηκότα, οἷον ἡ ἀδικία· καὶ ὁ ἄδικος καθὸ ἄδικος μισεῖ τὸν Θεὸν, τῆς ἐν αὐτῷ ἀδικίας τοῦτο ποιούσης. Καὶ δεῖ ταῦτα μισεῖν ἐχθρὰ τυγχάνοντα προηγουμένως ἡμῶν. Καὶ ὥσπερ ἀπὸ τελειότητος ἔρχεται δικαιοσύνη καὶ σωφροσύνη, οὕτω καὶ τὸ τοιόνδε μῖσος. Οὐκοῦν πᾶς ἐχθραίνων τινὶ μα ταίως ἐχθραίνει· ὃ δὴ προὔκειτο δείξαι. Τοιοῦτόν ἐστι καὶ τὸς Ἐμίσησάν με δωρεάν.

sic affectus est. Quam rem docet illud: Precamini pro vis qui vos molestia afficiunt" ; et illud: Diligite inimicos vestros 28. Qui porro non leviter amat, procurat etiam ut inimicis bene contingat. Insuperque illud in septimo psalmo dictum : Si reddidi retribuentibus mihi mala, decidam merito ab inimicis meis inanis 39, perspicue docet neminem odio habendum esse. Cur itaque dictum est : Nonne qui oderunt te, Domine, oderam 20? Imo potius quis adeo impius, ut eum odio habeat, quem Deum arbitratur? Qui igitur Christum odio habent ac detestantur, Deum oderunt : nam, qui me recipit, inquit, recipit eum qui me misit 31; et, qui confitetur Filium, et Patrem habet 32, ac vice versa, qui Filium odit, odit et Patrem 33. Quisquis vero peccat, odit Deum : odit quippe sapientiam justitiamque, scilicet Christum. Ecquid mirum ? quando se ipse peccator odit. Nam, ex Salomone, qui deserit disciplinam, odit seipsum. Itaque qui odit eos qui Deum oderunt, omnes, exceptis sane viris prudentibus ac religiosis, odio habebit ; imo seipsum peccantem. Neque sane putandum, animalia esse quæ Deum oderunt: sed mala ipsa hominibus obvenientia, qualis est malitia, [Dei odium pariunt.] Ipseque injustus, quatenus injustus est, Deum odit; id agente malitia quæ inest eidem : atque hæc vitia, utpote inimica, perosa oportet esse potius quain 06 ipsos. Sane ut a perfectione prodeunt justitia et temperantia, ita odium hujusmodi eodem ex fonte procedit. Quisquis ergo odio aliquem habet, temere ac vane odit: quod nobis probandum incumbit; hujusmodi item illud est, odio habuerunt me gratis 3.

̓Αλλὰ καὶ διὰ τοὺς ἀνωτέρω εἰρηκότας τῇ ψυχῇ αὐτοῦ, οὐκ ἔστι σωτηρία αὐτῷ ἐν τῷ Θεῷ αὐτοῦ, νῦν φησιν· Ὀδόντας ἁμαρτωλῶν συνέτριψας, του τέστι τοὺς λόγους καὶ τὰς κατ ̓ ἐμοῦ βλασφημίας περιεἴλας· ἀλλὰ καὶ αὐτοὺς τοὺς κατ ̓ ἐμοῦ τὰ τοιαῦτα φθεγξαμένους, ἀσεβεῖς ὄντας καὶ ἐπιχαιρεσικάκους, συνέτριψας, καὶ τὰς φωνὰς αὐτῶν κατῄσχυνας. Καὶ οὐ μόνον γε ἐμοὶ μετὰ τὸ κοιμηθῆναι καὶ ἀναστῆναι παρέσχου, ἀλλὰ καὶ παντὶ τῷ μέλλοντι χρηματίζειν του λαῷ. Τηρητέον δὲ, ὡς, ἀντὶ τοῦ Σωτηρία, ἡ Εβραϊκή φωνή (1) τὸ τοῦ Ἰησοῦ ὄνομα παρείληπται· καὶ δὴ τὸ συμπέρασμα τοῦ παντὸς δύο περιέχει διδασκαλίας· ὅτι τε ἡ τοῦ Κυρίου δύναμις σωτή ριός ἐστι, καὶ ὅτι αὐτὸς τῷ αὐτοῦ λαῷ, τῷ δι' αὐτοῦ σεσωσμένῳ, τὴν εὐλογίαν παρέξει. Εὐλογία δὲ πάνω

Eorum vero causa qui superius dixerant animæ C ejus, non est salus ipsi in Deo ejus, nunc ait, Dentes peccatorum contrivisti, hoc est, sermones et blasphema dicta adversum me prolata abstulisti; imo vero, eos qui talia adversum me spargebant, impios homines alienis malis gaudentes, contrivisti, vocesque eorum confudisti. Neque mihi uni post obitum, sed etiam universo, qui tuus futurus erat, populo resurrectionem parasti. Observandum autem est, loco illius vocis, salus, Hebraicam usurpatam esse vocem, quæ nomen Jesu exprimit : atque totius psalmi terminum, duo capita doctrinæ complecti; nimirum virtutem Domini salutarem esse; ipsumque populo suo, qui per ipsum salutem consecutus est, benedictionem impertiturum. Benedictio autem spiritualis prorsus est, ex hoc D τως πνευματικὴ κατὰ τὸν Ἀπόστολον εἰπόντα· Εὐα Apostoli dicto: Benedictus Deus et Pater Domini nostri Jesu Christi, qui benedisit nos in omni benedictione spirituali in cœlestibus in Christo 3. Proin deque in Christi ortu Josepho dictum fuit ab angelo: Et vocabis nomen ejus Jesum, ipse enim salvum faciet populum suum *, qui etiam populi, beati vocantur. Hæc speculationis more dicta sunt. Potest etiam dici isthæc, quæ tamen prophetice a Davide prænuntiata fuerant, ad litteram impleta fuisse illo tempore ac rerum conditione, cum filius 97 Luc. VI, 28. 28 Matth. v, 44. 20 Psal, vir, 8. 33 Joan. xv, 23. 34 Prov. xv, 32. 15 Psal. XXXIV, 19. (1) Hebraica vox est : my

37

λογητὸς ὁ Θεὸς καὶ Πατὴρ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ· ὁ εὐλογήσας ἡμᾶς ἐν πάσῃ εὐλο γίᾳ πνευματικῇ ἐν τοῖς ἐπουρανίοις ἐν Χριστῷ. Ενθεν ἐπὶ τῆς τοῦ Σωτῆρος γενέσεως λέλεκται τῷ Ἰωσὴφ ὑπὸ τοῦ ἀγγέλου· Καὶ καλέσεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰησοῦν· αὐτὸς γὰρ σώσει τὸν λαὸν αὐ τοῦ, οὓς καὶ μακαρίους ὁ λόγος ἔφασκε. Ταῦτα μὲν οὖν τις κατὰ θεωρίαν τῶν προκειμένων. Εἴποι δ' ἂν τις καὶ πρὸς λέξιν πεπληρῶσθαι αὐτά· προλεχθέντα μὲν ὑπὸ τοῦ Δαυΐδ προφητικῶς ἐν καιρῷ τῆς περι 30 Psal. CXXXVIII, 21. 31 Matth. x,40. s ibid. 30 Ephes. 1, 5. 37 Matth. 1, 21.

στάσεως, ὁπηνίκα ὁ υἱὸς ἐδίωκεν αὐτόν, ἐπὶ πέρας δὲ A persequeretur eum ; sed ad terminum non multum ἡγμένα μετ ̓ οὐ πολὺ, ὅτε ἐν τῇ τοῦ πολέμου συμβολῇ πίπτει μὲν ὁ ̓Αβεσσαλώμ, πίπτουσι δὲ καὶ οἱ τὰ φίλα αὐτῷ φρονοῦντες· κρατεῖ δὲ ἡ τοῦ Δαυΐδ πρόῤῥησις ἡ φήσασα· Ὅτι σὺ ἐπάταξας πάντας τοὺς ἐχθραίνοντάς μοι ματαίως· ἐδόντας ἁμαρτω λῶν συνέτριψας. Τοῦ Κυρίου ἡ σωτηρία, καὶ ἐπὶ τὸν λαόν σου ἡ εὐλογία σου. Ελέγετο γοῦν ταῦτα προφητικῶς, ὡς ἂν ἤδη τοῦ λαοῦ σεσωσμένου, καὶ ὑπὸ τοῦ Δαυΐδ γενημένου.

ΕΞΗΓΗΣΙΣ ΨΑΛΜΟΥ Δ'.

B

postea deducta, cum in congressu prælii cecidit Absalom, ceciderunt pariter qui ejus partibus hærebant: obtinuitque prædictio illa Davidis : Quoniam tu percussisti omnes adversantes mihi sine causa dentes peccatorum contrivisti. Domini est salus, et super populum tuum benedictio tua. Hæc itaque prophetice dicta sunt, ac si populus jam salvus esset, et ad Davidis imperium redu

ctus.

ENARRATIO PSALMI IV.

1. In finem in psalmis canticum David.

..

In finem in hymnis psalmus David. Sicut cujusvis artis ac scientiæ finis est, ut quisquis ipsam adit ad perfectionem deveniat ; ita omnis rationalis naturæ finis est ut in Christo vitam accipiat, quemadmodum in prima ad Corinthios Epistola ait Paulus 38. Singulis post cruciatus pro merito suo vivificatis. Postquam autem Christus omnes qui in Adamo mortui erant, in seipso vivificavit, regnat in vivificatos : ad quam rem homines intelligentia præditos evocat inscriptio, in finem. Omni autem prælianti finis victoria est. Multæ porro sunt singulatim acceptæ victoriæ; quarum finem describit Paulus, modo dicens : In his omnibus superamus propter eum qui dilexit nos 39; modo autem: Bonum certamen certavi, cursum consummavi, fidem servavi in reliquo reposita est mihi corona justitia,quam reddet mihi Dominus 4. Psalmi itaque, in finem ipsi David inscripti, finem prædicant ae victoriam Christi, qui David vocatur. Vice autem illius, in finem,secundum Aquilam, victoris, dicitur. Is enim cuilibet victo victoriam tribuet. Nam quisquis a Christo vincitur, malitiam vincit, ipsamque de medio tollit, quia subjicitur Christo. Neque enim invitos vincit ille, sed suasione, utpote verbum Dei. Hujusmodi porro hymnos vel psalmos Theodotio, in victoriam, inscripsit ; Symmachus, triumphales. Eademque ratione intelligendum est etiamsi non Davidi inscripti sint, sed forte in finem Asaph, aut filiis Core, quia sancti omnes pro imagine Christi ' habentur. Illud autem in psalmis quod in LXX et in Aquila legitur, apertius Symmachus cum psalteriis edidit; docetque cum psalteriis canticum

C

(1) Εἰς τὸ τέλος ἐν ψαλμοῖς ᾠδὴ τῷ Δαυΐδ. Εἰς τὸ τέλος ἐν ὕμνοις ψαλμὸς τῷ Δαυΐδ. Ὥσπερ πάσης τέχνης καὶ ἐπιστήμης τέλος ἐστὶν (2). . . . . . καταντῆσαι τὸν μετερχόμενον· οὕτω πάσης λογικής φύσεως, τὸ ἐν Χριστῷ ζωοποιηθῆναι τέλος ἐστὶν, ὡς ἐν τῇ πρώτῃ πρὸς Κορινθίους ὁ Παῦλός φησι λέγων τῷ ἰδίῳ τάγματι· Δοκεῖ μη......... ἐν ὑπογράφειν ἁπάντων, ὡς αἱ ἑκάστου ζωοποιουμένου πρὸς τὴν ἀξίαν μετὰ βασάνους. Η καὶ τούτων χωρὶς ζωοποιήσεις δὲ πάντας Χριστὸς ἐν ἑαυτῷ τοὺς τῷ Ἀδὰμ ἀποθνήσκοντας βασιλεύει τῶν ζωοποιηθέντων ἐφ' ὅ παρεκάλει τοὺς συνιέντας ἡ εἰς τὸ τέλος ἐπιγρα φή. Παντὶ δὲ ἀγωνιζομένῳ τέλος ἡ νίκη. Πολλαὶ μὲν οὖν αἱ κατὰ μέρος νίκαι, καὶ τέλος ἢ ποτὲ μὲν λέγοντος Παύλου· Ἐν τούτοις πᾶσιν ὑπερνικῶμεν διὰ τοῦ ἀγαπήσαντος ἡμᾶς· ποτὲ δέ· Τὸν ἀγῶνα τὸν και λὸν ἡγώνισμαι, τὸν δρόμον τετέλεκα, τὴν πίστη τετήρηκα· λοιπὸν ἀπόκειταί μοι ὁ τῆς δικαιοσύτης στέφανος, ὃν ἀποδώσει μοι ὁ Κύριος. Οἱ οὖν c ἐπιγεγραμμένοι εἰς τὸ τέλος τῷ Δαυΐδ, τέλος καὶ νίκην ἀπαγγέλλουσι τοῦ Χριστοῦ λεγομένου Δαυΐδ· καὶ ἀντὶ τοῦ, εἰς τέλος, κατὰ τὸν ̓Ακύλαν, νικοποιοῦ. Παντὶ γὰρ νενικημένῳ περιποιήσεται νίκην. Ὑπὸ Χριστοῦ γάρ τις νικώμενος, την κακίαν νενίκηκε, ταύτην ἐξαφανίζων τῷ ὑποτετάχθαι Χριστῷ. Νικᾷ γὰρ οὐκ ἄκοντας, ἀλλὰ πείθων ὡς λόγος Θεοῦ. Τοὺς δὲ τοιούτους ὕμνους ἢ ψαλμούς, εἰς τὸ νῖκος, Θεο δοτίων ἐπέγραψε· Σύμμαχος δὲ, ἐπινικίους. Οὕτω δὲ ναεῖν εὔλογον, κἂν μὴ τῷ Δαυΐδ ὦσιν ἐπιγεγραμμένοι, ἀλλ ̓ εἰς τὸ τέλος τυχὸν τῷ Ἀσάφ, ἢ τοῖς υἱοῖς Κορέ, τῷ τοὺς ἁγίους ἀναδεδέχθαι πάντας τὴν εἰκόνα Χριστοῦ. Τὸ δὲ ἐν ψαλμοῖς παρὰ τοῖς Ἑβδομήκοντα καὶ ̓Ακύλας, (sic) σαφέστερον ὁ Σύμμαχος, διὰ ψαλτηρίων· ἐξέδωκε διδασκο...... τὴν ᾠδὴν D persolutum fuisse. Psalteria quippe instrumenta εἰρῆσθαι. ἔργανα δι' ὧν ᾄδεται τὸ εἰς τὸ τέλος, ἢ ὁ ἐπινίκιος, ἢ τῷ νικοποιῷ, ὅ δηλοῦν ἔοικε καὶ τὸ εἰς νίκος ἐν ὕμνοις παρὰ τῷ Θεοδοτίωνι. Αὕτη τοίνυν ἡ ᾠδὴ ἢ τὸ μελώδημα, ἢ ψαλμὸς τὴν εἰρημένην ἔχων ὑπόθεσιν ἐπαγγέλλεται ταύτην κοινώτερον μὲν ἐν τῷ προφήτη Λαυίδ, μυστικώτερον δὲ τῷ Χριστῷ, τὸ πρόσωπον

.......

τὰ ψαλτήρια πλείω. . . .

sunt, quibus illud in finem canitur, sive pro parla victoria, sive victori: quod ipsum significare videtur illud in victoriam in hymnis apud Theodotionem. Hoc igitur canticum, vel melodia, sive psalmus, memoratum habens argumentum, victoriam pollicetur, ex vulgatiore sententia Davidi, secundum arcanam vero significationem, Christo sanctorum 7, 8.

Δαυΐδ. Theodotionis diversam affert Theodoretus lectionem, nimirum, τῷ νικοποιῷ ἐν ὕμνοις, etc., sed prior germana.

(2) Sic lacera sunt hee in mss.

personam assumenti, ipsorumque ærumnas quasi Α τῶν ἁγίων ἀναλαμβάνοντι, τὰς δὲ θλίψεις αὐτῶν proprias, necnon sanctorum dilatationes sibi ascri- ιδιοποιημένῳ καὶ τοὺς πλατυσμοὺς ἁγίων· ἁγίων benti; sanctorum quippe vox illa est, tribulationem γάρ, φωνὴ τὸ, Εν παντὶ θλιβόμενοι, ἀλλ' οὐ σε patientes, sed non angustiati; convertenti autem νοχωρούμενοι· ἐπιστρέφοντι δὲ καὶ τοὺς ὅσοι τυγχάeos qui gravi corde sunt, quærentes vanitatem et νουσι βαρυκάρδιοι, τούς τὲ ἀγαπῶντας τὰ μάταια καὶ loquentes mendacium. Melodia porro præter canti- ζητοῦντας τὸ ψεῦδος. Τὸ δὲ μελώδημα παρὰ τὴν ᾠδὴν cum videtur innuere mysticæ modulationis artifi- ἔοικε δηλοῦν καὶ τὸ τοῦ μυστικοῦ ρυθμοῦ τεχνικών cium : tum si ad rectam intelligendi normam dedu- κατὰ δὲ ἀναγωγὴν ὀρθὴν, πολιτεία πρὸς δόξαν Θεοῦ catur, est vitae institutum ad Dei gloriam, cum do- μετὰ δογμάτων ὑγιῶν καὶ λόγων καὶ ἑτέροις ὠφελίctrina sana verbisque ad aliorum utilitatum con- μων. cinnatis.

VERS. 2. Cum invocarem, exaudivit me Deus justitiæ meæ, in tribulatione dilatastime. Præcedens psalmus dictus est cum fugeret David a facie Absalonis filii sui; præsens vero videtur post illum enuntiatus, post partam scilicet de Absalone victoriam : quo B gesto, triumphalem hymnum victoriam præbeuti Deo consecrat, præsentem videlicet psalmum ; quo suadetur nobis ut ne simus Dei erga nos beneficiorum immemores. Merito igitur in priori dicebat : Domine, quid multiplicati sunt qui tribulant me 43 ; in hoc autem, in tribulatione dilatasti me. Hæc sane loquitur de calamitate per Absalonem importata, in qua, cum Deum invocasset, propitium expertus est, el, cum propter populum et propter arcam Domini in arumnis degeret, quietem ac dilatationem, cessante bello, ac profundissima pace se atque populum omnem excipiente, nactus est. Vel fortassis hæc dicit occasione lapsus cum uxore Uriæ, rebellionis filii, et reliquarum omnium calamitatum quæ

Ἐν τῷ ἐπικαλεῖσθαί με, εἰσήκουσέ μου ὁ Θεὸς τῆς δικαιοσύνης μου, ἐν θλίψει επλάτυνάς με. Ὁ μὲν πρὸ τούτου ψαλμὸς ἐλέγετο ἐν τῷ ἀποδιδρά σκειν Δαυΐδ ἀπὸ προσώπου Αβεσσαλώμ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ· ὁ δὲ παρὼν ἔοικεν ἑξῆς ἐκείνῳ εἰρῆσθαι μετὰ τὴν κατὰ τοῦ ̓Αβεσσαλώμ νίκην· μεθ ̓ ἂν ὕμνον ἐπισ νίκιον τῷ νικοποιῷ Θεῷ ἀνατίθησι τὸν παρόντα ψαλ μόν, δι' οὗ καὶ ἡμεῖς παιδευόμεθα μὴ ἀμνημονεῖν τῶν τοῦ Θεοῦ εἰς ἡμᾶς εὐεργεσιών. Εἰκότως οὖν ἐν μὲν τῷ πρὸ τούτου ἔλεγεν· Κύριε, τί ἐπληθύνθησαν οἱ θλίβοντές με ; ἐν δὲ τούτῳ· Ἐν θλίψει ἐπλάτυνάς με. Λέγει δὲ ταῦτα περὶ τῆς κατὰ τὸν ̓Αβεσσαλώμ συμφορᾶς· καθ' ἣν τὸν Θεὸν ἐπικαλεσάμενος, ἔτυχεν αὐτοῦ ἐπηκόου· και γενόμενος εν θλίψει διὰ τὸν λαὸν, καὶ τὴν κιβωτὸν τοῦ Θεοῦ, ἀνέσεως καὶ πλατυσμοῦ ἠξιώθη, παυσαμένου μὲν τοῦ πολέμου, εἰρήνης δὲ βαθυτάτης διαλαβούσης αὐτόν τε καὶ πάντα τὸν λαόν. Η ἄλλως λέγει ταῦτα ἐπὶ τοῦ πταίσματος τῆς τοῦ Οὐρίου, καὶ ἡ τοῦ υἱοῦ ἐπανάστασις, καὶ τὰ λοι τὰ πάντα τὰ κατὰ τὸν οἶκον κακὰ ἃ συμβέβηκεν αὐτῷ.

ipsum domi excepere. Cum enim propter haec om. G Ἐπὶ τούτοις γὰρ ἑαυτὸν κακώσας, μετανοίᾳ τε καὶ

qua

nia sese afflictioni dedidisset, ad pœnitentiam et confessionem sese vertisset, et quasi certatim supplicium in se de peccato sumpsisset, justitiæ operibus fructibusque recte factorum optimis Deum propitiatus, bonam assecutus promissionem, permotus in præcedenti psalmo prophetice dixit : Tu autem, Domine, susceptor meus es, gloria mea et exaltans caput meum 3, ac cætera, quæ priori sermone allata sunt; consequenter in hisce decla

ἐξομολογήσει ἑαυτὸν παραδούς, καὶ τῷ πταίσματι ἐφαμίλλως ἑαυτὸν τιμωρησάμενος, ἔργοις τε δικαιο σύνης καὶ καρποῖς ἀγαθοῖς πάσης εὐποιίας τὸν Θεὸν ἱλασάμενος, καὶ τυχὼν ἐπαγγελίας ἀγαθῆς, δι' ἣν τῷ πρὸ τούτου ψαλμῷ προφητικῶς ἔλεγε· Σὺ δὲ, Κύριε, ἀντιλήπτωρ μου εἶ, δόξα μου καὶ ὑψῶν τὴν κεφαλήν μου, καὶ τὰ λοιπὰ ὅσα παρίστη ὁ πρὸ τούτου λόγος, ἀκολούθως διὰ τῶν προκειμένων φησίν· Εν ral : Cum invocarem, exaudivit me Deus justitia δικαιοσύνης μου, ἐν θλίψει ἐπλάτυνάς με. Οι τῷ ἐπικαλεῖσθαί με εἰσήκουσέ μου ὁ Θεὸς τῆς

mem, in tribulatione dilatasti me. Miserere mei, et exaudi orationem meam. Et primum, exauditus cum

nvocaret Dominum, non erigitur (25), neque in segniiem cadit : sed statim, de futuro sollicitus, precaur iterum, rogans Deum perpetuo sibi fore propitium. Supplicat autem exaudiri se ex misericordia, non ex debito. Etiamsi enim ipsi aderat aliquis justitiæ fructus; at ipsi non confidere se dicebat, sed Dei misericordiæ et miserationibus.

VERS. 5. Filii hominum, usquequo gravi corde, ut quid diligitis vanitatem et quæritis mendacium ? Eos qui aggravata mente sunt, tardique ad verbum divinum audiendum, graves corde vocavit, sive eos qui conscientia improbis cogitationibus onusta essent. Quos verbo incessens ait : Usquequo in peccatis vestris perseverabitis, cum festinandum ad 8. 42 Psal. 111, 2. 43 ibid. 4.

41 11 Cor. IV,

D

κτείρησόν με καὶ εἰσάκουσον τῆς προσευχῆς Κύριον, οὐκ ἐπαίρεται οὐδὲ ἀποῤῥαθυμεῖ· ἀλλ ̓ εὐθὺς μου. Τὸ πρῶτον ἐπακουσθεὶς ἐν τῷ ἐπικαλεῖσθαι τὸν περὶ τοῦ μέλλοντος χρόνου πάλιν δέεται, πάντοτε τὸν Θεὸν ἐπήκοον ἔχειν παρακαλῶν· ἱκετεύει τε κατ' παρῆν τις αὐτῷ καρπὸς δικαιοσύνης, ἀλλ ̓ οὐκ ἐπὶ οἶκτον ἐπακουσθῆναι, οὐ κατ' ὀφειλήν. Εἰ γὰρ καὶ τούτῳ θαρσεῖν ἔλεγεν· ἀλλ' ἐπὶ τῷ ἐλέῳ καὶ τοῖς οἰκτιρμοῖς τοῦ Θεοῦ.

Υἱοὶ ἀνθρώπων, ἕως πότε βαρυκάρδιοι ; ἵνα τί ἀγαπᾶτε ματαιότητα, καὶ ζητεῖτε ψεῦδος; Τους τὴν διάνοιαν πεπαχυμμένους, καὶ περὶ τὴν ὑπακοὴν τοῦ θείου λόγου βραδείς, βαρυκαρδίους ὠνόμασεν, ἢ τοὺς βεβαρημένους τὸ συνειδὸς ὑπὸ μοχθηρῶν λογι σμῶν· πλήττων δὲ τούτους τῷ λόγῳ φησίν· Εως ποῖς ταῖς ἑαυτῶν ἁμαρτίαις παραμένετε, σπεύδειν

δέον ἐπὶ μετάνοιαν καὶ τὴν φίλην τῷ Θεῷ ἐξομολό- A penitentiam et ad dilectam Deo confessionem es γησιν; κατὰ δὲ τὴν ἱστορίαν, ἔοικεν ὁ Δαυΐδ πρὸς τοὺς ἐπὶ τοῖς πειρασμοῖς καὶ ταῖς περιστάσεσι τα ραττομένους, καὶ θορυβουμένους, καὶ πάντα μᾶλλον πράττοντας ἢ ἐπὶ τὸν Θεὸν καταφεύγοντας, ταῦτα λέγειν. Τί γὰρ χρὴ ταράττειν καὶ ταράττεσθαι, φησὶν, ἐν τοῖς περιστατικοῖς καιροῖς; Τί δὲ χρὴ μα ταιότητι ἑαυτοὺς ἐκδιδόναι, ὦ βαρυκάρδιοι ἄνδρες ; Τί δὲ τὸ ψεῦδος μετιέναι, τὸ ἀληθὲς καταλιπόντας; ̓Αλλὰ γὰρ ἐντεῦθεν μαθόντες, ὅτι Θεὸς καὶ Κύριος ἐστιν ὁ τῶν ὅλων ἔφορος καὶ προνοητής, ὁ μηδέποτε καταλείπων πάντα ὅσιον αὐτοῦ, ἀλλ ̓ ἀεὶ θαυμαστὰ ἐπ' αὐτῷ δεικνὺς, σπουδάζετε καὶ αὐτοὶ ὅσιοι γενέσθαι, εὖ καὶ ἀκριβῶς εἰδότες, ὅτι καὶ ὑμῶν ὥσπερ οὖν καὶ ἐμοῦ αὐτοῦ Κύριος εἰσακούσεται, ἐν τῷ κεκραγέναι πρὸς αὐτόν. Ἐπακούσαντος δὲ ὑμῶν τοῦ Β Κυρίου, οὐδὲν δεῖ λοιπὸν μεριμνᾶν, ἔχοντας τὸ ἀσφαλὲς ἀπὸ τῆς παρ' αὐτοῦ βοηθείας. Δόξα τε τοῦ θείου λόγου εἶεν ἂν οἱ υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων κατὰ τὸν Ακύλαν καὶ Σύμμαχον (1)· ὁ μὲν γὰρ ̓Ακύλας· "Εως πότε, οἱ ἔνδοξοί μου; ὁ δὲ Σύμμαχος· "Εως πότε, ἡ δόξα μου ; διὰ τὴν ἐν αὐτοῖς νοερὰν ψυχὴν καὶ λο γικὴν τὴν κατ' εἰκόνα τοῦ Θεοῦ πεποιημένην. Οὓς ἐπὶ τὸ χεῖρον ἑαυτοὺς διαστρέφοντας ὁ λόγος επονει δίζει, βαρυκαρδίους καλῶν, καὶ ἀνθρώπων υἱούς· δέον εἶναι υἱοὺς Θεοῦ, κατὰ τό· Ἐγὼ εἶπον· Θεοί ἐστε, καὶ υἱοὶ Ὑψίστου πάντες.

set? Quod si historia spectetur, videtur David eos alloqui, qui in tentationibus et in eventibus variis turbantur, omniaque potius agunt, quam ad Deum confugiant. Quid opus, inquit, turbari ac tumultuari pro conditione temporum? Quid juvat se vanitati tradere, o gravi corde homines? Quid mendacium quærere, relicta veritate? Quin potius ex hisce edocti, Deum ac Dominum esse omnium inspectorem ac moderatorem, qui nullum unquam sanctorum suorum deserit, sed mirabilia semper illorum causa elicit, curate vos ipsi ut sancti sitis, apprime gnari, Dominum vobis, perinde atque mihi " propitium fore, si quando ad ipsum clamabitis. Si autem vos Dominus exaudierit, nulla ulterius vobis sollicitudo fuerit, cum ejus auxilium vobis sciatis adfuturum. Gloria autem divini verbi fuerint filii hominum, juxta Aquilam et Symmachum ; nam Aquila sic habet : Usquequo, gloriosi mei? Symmachus vero: Usquequo, gloria mea ? videlicet propter animam intelligendi vi præditam et rationabilem, ad imaginem Dei factam. Quibus hic exprobrat Psalmista, eosque, utpote ad pejora versos, gravi corde homines, ac filios hominum vocat; quos filios esse Dei oportuisset, juxta illud : Ego dixi: Dii estis, et filii Excelsi omnes **.

VERS. 4. Et scitote quoniam mirificavit Dominus sanctum suum. De Christo nos Propheta admonet, qui verus sanctus est, ut in psalmo xv habetur, C quem locum testificantur apostoli de Christo prophetice intelligendum, videlicet: Non derelinques animam meam in inferno, nec dabis sanctum tuum videre corruptionem . Fieri tamen potest ut de saneto quolibet hic doceamur. Neque tamen idipsum est credere, quoniam mirificavit Dominus sanctum suum, ac cognoscere non idem esse credere veritati, et nosse veritatem ; et credere Deo, ac nosse Deum. Apostoli certe veritati credebant; sed dum crederent, non prorsus noscebant illam. Quæ dicimus probe commonstrantur ex hoc Evangelii loco : Si manseritis in sermone meo, vere discipuli mei eritis, et cognoscetis veritatem, et veritas liberabit vos 46. Credunt enim, inquit, veritati, ut cognoscant veritatem : nam, secundum prophetas, credendum prius est quam intelligamus et loquamur, dicente Isaia : Si non credideritis, neque intelligetis * ; et Davide Credidi, propter quod locutus sum *8. Quod autem discrimen sit inter Deum nosse et Deo credere, in psalmis describitur his verbis: Vacate et videte quoniam ego sum Dcus ** : non enim hæc 10quitur non credentibus : Vacate et videte quoniam ego sum Deus. Cum itaque nos sermo ad cognitionem evocat, indicat simul cujus rei notitiam nos assequi oporteat; videlicet mirabiles effici sanctos,

Καὶ γνῶτε, ὅτι ἐθαυμάστωσε Κύριος τὸν ὅσιον αὐτοῦ. Ο προφήτης περὶ Χριστοῦ διδάσκει ἡμᾶς, ὅς ἐστιν ἀληθὴς· ὅσιος, κατὰ τὸ εἰρημένον ἐν τῷ ιε ψαλμῷ· καὶ οἱ ἀπόστολοι δὲ ἐμαρτύρησαν, ὡς περί Χριστοῦ προφητευομένου λέγοντες εἰρῆσθαι τὸ, Οὐκ ἐγκαταλείψεις τὴν ψυχήν μου εἰς ᾅδην, οὐδὲ δώσεις τὸν ὅσιόν σου ἰδεῖν διαφθοράν. Δυνατὸν δὲ καὶ περὶ παντὸς ὁσίου διδάσκεσθαι ἡμᾶς. Οὐ ταυτὸν δέ ἐστι πιστεῦσαι, ὅτι ἐθαυμάστωσε Κύριος τὸν ὅσιον αὐτοῦ, καὶ γνῶναι, ὡς οὐδὲ ταυτόν ἐστι τῇ ἀληθείᾳ πιστεῦσαι, καὶ γνῶναι τὴν ἀλήθειαν, καὶ πιστεῦσαι τῷ Θεῷ καὶ γνῶναι τὸν Θεόν. Οἱ ἀπόστολοι οὖν τῇ ἀληθείᾳ ἐπίστευον· ἀλλ' οὐ πάντως ὅτε ἐπίσ στευον ἐγνώκεισαν αὐτήν. Απόδειξις δὲ τῶν εἰρημένων τὸ Εὐαγγέλιον, ἔνθα εἴρηται· Ἐὰν μείνητε ἐν τῷ ἐμῷ λόγῳ, ἀληθῶς μαθηταί μού έστε, καὶ γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν, καὶ ἡ ἀλήθεια ελευθε ρώσει ὑμᾶς. Πιστεύουσι γὰρ τῇ ἀληθείᾳ, φησί, τὸ D γνώσεσθαι τὴν ἀλήθειαν· κατὰ γὰρ τοὺς προφήτας πιστεῦσαι δεῖ πρὶν συνιέναι καὶ λαλῆσαι· τοῦ μὲν Ἡσαΐου λέγοντος· Ἐὰν μὴ πιστεύσητε, οὐδ ̓ οὐ μὴ συνῆτε· τοῦ δὲ Δαυΐδ· Ἐπίστευσα, διὸ ἐλάλησα. "Οτι δὲ τὸ γινώσκειν τὸν Θεὸν τοῦ πιστεύειν αὐτῷ διαφέρει, ἐν τοῖς Ψαλμοῖς ἀναγέγραπται διὰ τοῦ, Σχολάσατε καὶ γνῶτε, ὅτι ἐγώ εἰμι ὁ Θεός· οὐ γὰρ τοῖς ἀπιστοῦσί φησι· Σχολάσατε καὶ γνῶτε, ὅτι ἐγώ εἰμι ὁ Θεός. Ἐπὶ γνῶσιν οὖν ἡμᾶς ὁ λόγος προκαλούμενος ὑποβάλλει καὶ τὴν τίνος γνῶσιν ἀνα

44

47

* Psal. Lxxxi, 6. 4s Psal. xv, 10. *s Joan. vult, 51,52. * Isa. vii, 9. 48 Psal. cxv, 10. * Psal. xLv, 11.

(4) In Hebraico legitur 925, id est, gloria mea, ut probe Symmachus interpretatur.

PATROL. GR. XXIII.