mea, 63 gibus posita sunt Dei, ante Mosis constitutionem, Α ματά μου, καὶ τὰ νόμιμά μου. » Ην γὰρ καὶ πρὸ servaverit. Dicit igitur ad Isaac, is qui oracula illa reddebat Deus: Et dabo semini tuo omnem terram hanc, el benedicentur in semine tuo omnes gentes terræ, eo quod obedierit Abraham pater tuus voci meæ, et custodierit præcepta et mandata et caremonias meas, et quæ in legibus posita gunt 6. › Erant enim etiam ante Mosis legem mandata Dei alia et cæremoniæ, non similia iis quæ a Mose tradita sunt, legesque aliæ, ac præcepta Domini, per quæ illi justitiam adepti sunt. Porro autem quod non eadem essent cum iis, quæ per Mosem in legibus posita sunt, Moses ipse perspicue demonstrat, ubi ait ad populum : « Audi, Israel, justificationes, et judicia, quæcunque ego loquor in auribus vestris in die hac, et discetis ea, et ser. Β yabitis, ut ea faciatis. Dominus Deus vester condidit vobis in Choreb testamentum, neutiquam patribus vestris condidit Dominus testamentuin hoc, 14 sed vobis 6. . Et sane specta, ut plane dicit Testamentum hoc, propterea quod non idem illud patribus eorum constituit. Quod si absolute non datum esse patribus eorum testamentum dixisset, in mendacium sane illi recidisset oratio. Datum est igitur Abrahæ testamentum, datum est etiam Noe, sicut sacra testantur oracula. Atque idcirco cum adjunctione dixit Moses, non hoc datum esse patribus eorum, sic sane alterum significans præstantius atque excellentius, per quod amici, dilectique Deo agniti, dictique sunt. Nam protinus ipsi Abrahæ, eo quod summo Deo crediderit plene servasse justitiam, exhibitum est testimonium ab ipso Mose sic dicente: Credidit Abraham Deo, et reputatum est illi ad justitiam . . Quod autem post illam justitiæ plenam observationem, et post illi redditum de pietate testimonium, ipsum circumcisionis signum acceperit, et nihil hoc illum ad pietatem ac justitiam consequendam adjuverit, perspicue verba ipsa demonstrant. Inyenies porro etiam Joseph ante Mosis tempora in regiis adibus Ægyptiorum, sine Judaicarum observationum sollicitudine incuriose versatum. Postremo, si vis, potes ipsum quoque summum Judæorum legislatorem Mosem, a teneriori adhuc aetate apud regis Ægyptii filiam degentem agnoscere, qui quidem Ægyptio plane more D absque Judaicis observationibus apud eamdem sit educatus. Sed quiduam de beatissimo Job, de illo, inquam, vero homine, illo inculpabili, justo, pio, dicemus? Quæ tandem illius summæ pietatis et justitiæ causa exstitit? nunquid præcepta Mosaica? minime. Num diei Sabbati, aut alterius cujuspiam Judaici ritus observatio? unde illi hoc, qui et ætate ipsum Mosem antecedit, et ante leges ab illo positas est natus? Etenim Moses septimus numeratur ab Abraham, bic autem quintus, ut sic Mose ipso antiquior duabus inveniatur ætatibus. Contemplare igitur hujusce vitam, quæ de legibus a Mose po 64 τοῦ Μωσέως νόμου προστάγματα Θεοῦ ἕτερα, καὶ δικαιώματα, οὐχ ὅμοια τοῖς παρὰ Μωσεί, νόμιμά τε ἄλλα καὶ ἐντολαὶ Χριστοῦ, δι' ὧν ἐδικαιώθησαν. Ὅτι δ ̓ οὐ τὰ αὐτὰ ἦν τοῖς διὰ Μωσέως νομοθετη θεῖσι, σαφῶς ὁ Μωσῆς παρίστησιν, ἐν οἷς φησιν πρὸς τὸν λαόν· . Ακουε, Ἰσραὴλ, τὰ δικαιώματα καὶ τὰ κρίματα, ὅσα ἐγὼ λαλῶ ἐν τοῖς ὠσὶν ὑμῶν ἐν τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ, καὶ μαθήσεσθε αὐτὰ, καὶ φυλάξεσθε ποιεῖν αὐτά. Κύριος ὁ Θεὸς ὑμῶν διέθετο πρὸς ὑμᾶς ἐν Χωρήβ Διαθήκην· οὐχὶ τοῖς πατράσιν ὑμῶν δι έθετο Κύριος τὴν Διαθήκην ταύτην, ἀλλὰ πρὸς ὑμᾶς. Καὶ ὅρα γε ὅπως ἀκριβῶς φησι τὴν Διαθήκην ταύ την, ἐπεὶ μὴ τὴν αὐτὴν τοῖς πατράσιν αὐτῶν διετέ θείτο. Εἰ δ ̓ οὖν ἀπολύτως μὴ δεδόσθαι τοῖς πατράσιν αὐτῶν Διαθήκην εἰρήκει, ψευδὴς ἂν ἦν ὁ λόγος αὐτῷ. Δέδοται γοῦν τῷ ̓Αβραὰμ διαθήκη, καὶ τῷ Νῶε, ὡς τὰ ἱερὰ μαρτυρεῖ λόγια. Διὰ τοῦτο μετὰ προσθήκης ὁ Μωσῆς οὐ ταύτην φησὶ δεδόσθαι τοῖς πατράσιν αὐτῶν, ἑτέραν αινιττόμενος τὴν κρείττω καὶ διαφέρ ρουσαν, δι' ἧς καὶ θεοφιλεῖς ἀπεφάνθησαν. Αὐτίκα τῷ ̓Αβραὰμ διὰ τῆς εἰς τὸν τῶν ὅλων Θεὸν πίστεως τὰ τῆς δικαιοσύνης κατωρθῶσθαι, μεμαρτύρηται ὑπ' αὐτοῦ Μωσέως λέγοντος · · Ἐπίστευσε δὲ ̓Αβραὰμ τῷ Θεῷ, καὶ ἐλογίσθη αὐτῷ εἰς δικαιοσύνην. » "Οτι δὲ μετὰ τὴν τῆς δικαιοσύνης κατόρθωσιν, καὶ μετὰ τὴν ὑπ ̓ εὐσεβείᾳ μαρτυρίαν τὸ τῆς περιτομής είληφε σημεῖον, καὶ μὴδὲν πρὸς εὐσεβείας δικαίωσιν αὐτῷ τουτὶ συνεβάλλετο, σαφῶς ὁ λόγος παρίστησιν. Ε5ροις δ' ἂν καὶ τὸν Ἰωσὴφ πρὸ τῶν Μωσέως χρόνων ἐν τοῖς Αἰγυπτίων βασιλείοις ἀπαραφυλάκτως, ἀλλ' οὐκ Ἰουδαϊκῶς ἀχθέντα. Εἰ δὲ θέλεις, καὶ τὸν κορυ φαῖον αὐτὸν καὶ νομοθέτην τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους Μω σέα, γνοίης ἂν ἐξέτι νηπίας ἡλικίας παρὰ τῇ τοῦ Αἰ γυπτίου βασιλέως θυγατρὶ τὰς διατριβάς πεποιημέ γον, τροφῆς τε τῆς Αἰγυπτίας ἀπαρατηρήτως μετει ληχότα. Τί δεῖ λέγειν τὸν τρισμακάριον Ἰώβ, τὸν ἀληθῆ ἄνθρωπον ἐκεῖνον, τὸν ἄμεμπτον, τὸν δίκαιον, τὸν θεοσεβῆ; τῆς εἰς ἄκρον εὐσεβείας αὐτῷ καὶ δι καιοπραγίας τίς ἄρα αἰτία ἦν; μήτιγε τὰ Μωσέως παραγγέλματα; Οὐδαμῶς. ̓Αλλὰ Σαββάτου ἡμέρας ἐπιτήρησις ἦν, ἤ τινος ἄλλης Ἰουδαϊκῆς ἐθελοθρη σκείας φυλακή; πόθεν, πρεσβυτέρῳ τοῖς χρόνοις Μωσέως, καὶ τῆς κατ' αὐτὸν νομοθεσίας γενομένῳ; Ὁ μὲν γὰρ Μωσῆς ἑβδομος ἐξ ̓Αβραὰμ γενεαλογεῖ ται, οὑτοσὶ δὲ πέμπτος, δυσὶ προτέραις τὸν Μωσέα γενεαῖς προάγων. Θέα δ ̓ οὖν καὶ τούτου τὸν βίον, Μωσέως μὲν τῆς νομοθεσίας οὐδὲν ἐπαγόμενον, τῆς δὲ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν εὐαγγελικῆς διδασκαλίας οὐκ ἀλλότριον. Λέγει δ' οὖν αὐτὸς, τὸν ἑαυτοῦ διεξιών βίον, ἐν τῇ πρὸς τοὺς ἑταίρους ἀπολογίᾳ· ι Διέσωσα γὰρ πτωχὸν ἐκ χειρὸς δυνάστου, καὶ ὀρφανῷ, ᾧ οὐκ ἦν βοηθός, ἐβοήθησα. Στόμα δὲ χήρας με εὐλό γησε, δικαιοσύνην δὲ ἐνεδεδύκειν. Ημφιεσάμην δὲ κρίμα ἴσα διπλοίδι, ὀφθαλμὸς ἤμην τυφλῶν, ποῦς δὲ χωλῶν· ἐγὼ ἤμην πατὴρ ἀδυνάτων. Αὐτὰ δὴ ταῦτα, ἄντικρυς τὰ πᾶσιν ἡμῖν διὰ τῆς εὐαγ s Gen. xv, Ο 6. γελικής διδασκαλίας μαθήματα κηρυττόμενα. ̓Αλλὰ A sitis nihil inducit, ab evangelica autem Suivatoris καὶ ὡς εἰδὼς εὖ μάλα τὸ ε κλαίειν μετὰ κλαιόντων· ο καὶ τὸ, ο Μακάριοι οι κλαίοντες, ὅτι γελάσονται, ο καὶ τὸ • Εἰ πάσχει ἓν μέλος, συμπάσχει πάντα τὰ μέλη, κ ἐν τοῖς τῆς εὐαγγελικῆς διδασκαλίας μαθήματι περιεχόμενα, τὸ πρὸς τοὺς ἐν τῷ βίῳ ταλαιπωρουμένους φιλάνθρωπον ἐπεδείκνυε, λέγων· Ἐγὼ δὲ ἐπὶ παντὶ ἀδυνάτῳ ἔκλαυσα· ἡ ἑστέναξα δὲ ἰδὼν ἄνδρα ἐν ἀνάγκαις. » Εἶτα πάλιν, τῆς εὐαγγελικής διδασκαλίας τοὺς ἀσέμνους ἀπαγορευούσης γέλωτας, προλαβὼν ὁ μακάριος ουτοσί, φησίν· . Εἰ δὲ ἤμην πεπορευμένος μετὰ γελοιαστῶν· εἰ δὲ καὶ ἐσπούδα σεν ὁ ποῦς μου εἰς δόλον, ἔσταμαι δὲ ἐν ζυγῷ δικαίῳ, εἶδε δὲ ὁ Κύριος τὴν ἀκακίαν μου. Ἐπειδὴ δὲ ὁ παρά Μωσεί λόγος νομοθετεῖ, λέγων, « Οὐ μοιχεύσεις, ο θά νατόν τε κατά μοιχῶν ἐπιψηφίζεται· ὁ δὲ τῆς εὐαγ- Β γελικής διδασκαλίας τὸν νόμον ἐπιτείνων, φησίν • Ἐῤῥέθη τοῖς ἀρχαίοις· Οὐ μοιχεύσεις· ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν, μηδὲ τὴν ἀρχὴν ἐπιθυμεῖν· σκέψασθε και λῶς τὸν περὶ οὗ νῦν ὁ λόγος, ὃς, κατὰ τὸ Χριστοῦ βιοὺς Εὐαγγέλιον, καὶ τὸ μετ' ἐπιθυμίας ἀκολαστότερον ἐμβλέπειν παρεφυλάττετο, ἐφ ̓ ᾧ καὶ ἐσεμνύνετο, λέγων· . Εἰ δὲ καὶ τῷ ὀφθαλμῷ ἐπηκολούθησεν ἡ καρ δία μου γυναικὶ ἀνδρὸς ἑτέρου· κ καὶ τὸν λογισμὸν ἀποδίδωσιν ἑξῆς ἐπάγων· ο θυμὸς γὰρ ἀνδρὸς ἀκατάσχετος τὸ μιᾶναι ἀνδρὸς γυναῖκα· πῦρ γάρ ἐστι καιόμενον ἐπὶ πάντων τῶν μερῶν· οὗ δ' ἂν εἰσέλθῃ, ἐκ ῥιζῶν ἀπώλεσεν. » Ἀλλὰ καὶ τὸ τοῦ τρόπου ἀδωροδόκητον παρίστησιν ὧδε· . Εἰ δὲ καὶ ταῖς χερσί μου nostri doctrina non abhorret. Dicit igitur ipse, Αψάμην δώρων, σπείραι με ἄρα, καὶ ἄλλοι φάγοιεν c dico vobis, ne ab initio quidem cuperer : » spe ἄῤῥιζος δὲ γενοίμην ἐπὶ γῆς. ο Οπως δὲ καὶ τοῖς οἰ κείοις προσεφέρετο, μαθεῖν ἔστιν, ἀφ ̓ ὧν διδάσκει, φάσκων· . Εἰ δὲ καὶ ἐφαύλισα κρίμα θεράποντός μου ἢ θεραπαίνης, κρινομένων αὐτῶν πρὸς ἐμέ· ν καὶ πά λιν τὸν λογισμὸν ἀποδίδωσι· κ Τί γὰρ ποιήσω, ἐὰν ἔτασίν μου ποιῆται ὁ Θεός; πότερον οὐχ ὡς ἐγὼ ἐγενόμην ἐν σαρκί, οὕτως κἀκεῖνοι γεγόνασι ; γεγόναμεν δὲ ἐν τῇ αὐτῇ κοιλίᾳ. » Τούτοις ἐπιλέγει· « Χήρας τὸν ὀφθαλμὲν οὐκ ἐξέτηξα· εἰ δὲ καὶ τὸν ψωμόν μου ἔφαγον μόνος, καὶ οὐχὶ ὀρφανῷ μετέδωκα ἐξ αὐτοῦ· εἰ δὲ καὶ εἶδον γυμνὸν ἀπολλύμενον, καὶ οὐκ ἠμφίεσα. » Καὶ πάλιν ὑποβὰς λέγει· « Εἰ δὲ καὶ λίθῳ πολυτελεῖ ἐπεποίθησα· εἰ δὲ καὶ ηὐφράνθην πολλοῦ πλούτου μοι γενομένου· εἰ δὲ καὶ ἐπ' ἀναριθμήτοις ἐθέμην χειρά μου. Καὶ τὸν λογισμὸν αὖθις ἐπιλέγει· . Η οὐχ ὁρῶμεν ἥλιον ἐπιφαύσκοντα καὶ ἐκλείποντα, καὶ σε λήνην δὲ φθίνουσαν ; » Εἶτα πάλιν τῆς εὐαγγελικῆς διδασκαλίας φησάσης, • Εῤῥέθη τοῖς ἀρχαίοις· ̓Αγαπήσεις τὸν πλησίον σου, καὶ μισήσεις τὸν ἐχθρόν σου. Ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν· Ἀγαπᾶτε τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν, » αὐτοφυεῖ διδασκαλία προλαβὼν ὁ θαυμάσιος τοῦργον ἀπεπλήρου. Διό φησιν· ο Εἰ δὲ καὶ ἐπιχαρὴς ἐγενόμην ἐπὶ πτώματι ἐχθροῦ μου, καὶ εἶπεν ἡ καρδέα μου, Εύγε, ήκουσεν ἄρα τὸ οὖς μου τὴν κατάραν μου. Καὶ ἐπιλέγει· . Εξω δὲ οὐκ ηὐλίζετο ξένος, ἡ δὲ θύρα μου παντὶ ἐλθόντι ἀνέῳκτο, ἡ ἐπεὶ μὴ ἀλλότριος ctemus probe hunc, de quo sermo est, quemadmodum secundum Christi Evangelium vivens, ne cum cupiditate licentius aspiceret, cavit, in quo etiam gloriabatur, dicens: Si vero oculum secutum est cor meum in muliere alterius viri73 : » et rationem assignat deinceps adjungens : c Auimus enim viri dissolutus ad inquinandam viri mulierem, ignis enim est ardens in omnibus partibus * : quodcunque autem invaserit, radicitus perdere consuevit; sed etiam incorruptos in judiciis mores inducit, sic : Si autem manibus meis aliigi munera, seran ipse, et alii comedant, et sine stirpe exsistam in terra ". » Quomodo autem se erga domesticos gereret ex iis licet intueri quæ docet, cum ait : • Si contempsi subire judicium cum servo meo, et ancilla. mea, cum disceptarent adversum me : », et deinde rationem assignat : • Quid enim faciam, si judicium contra me exercuerit Deus ? nunquid non quemadmodum ego factus sum in carne, et sic illi facti sunt? facti porro sumus in eodem utero 7. His adjungit : c Viduæ oculum non liquescere feci : si autem el buccellam meam comedi solus, et non cum pupillo communicavi : et si vidi nudum pereuntem, et non vestivi 78. Et deinceps progressus sic dicit : Si vero et in lapide pretioso fiduciam habui, 15. 67 Matth. v, 5; Luc. vi, 21. Exod. xx, 14. * Matth. v 27, 28. 77 ibid. 14-15. 78 ibid. 16-19. 16: 81 79 et lætatus sum, cum multæ mihi divitiæ essent, et si ad innumerabilia posui manum meam 19. » 16 Rationemque item adjungit: An non videmus solem oriri ac deficere, lunamque desinere 80?, Rursus cum doctrina evangelica dicat: Dictum est antiquis Diliges proximum tuum, et odio habebis inimicum tuum. Ego autem dico vobis, diligite inimicos vestros :> admirabilis hic vir innata doctrina præveniens, ipsum opus complevit. Ergo sic loquitur : c Si gavisus sum super ruina inimici mei, et dixit cor meum, Euge, audiat sane auris mea exsecrationem meam . . Tum adjungit : « Foris autem non mansit Peregrinus, et ostium meum omni venienti patuit 83, eo quod non alienus esset ab eo qui dixit : e Peregrinus sum, et collegistis me 8. Qualia porro sint, quæ idem sentiat de peccatis, Β quæ præter voluntatem committuntur, audi eundem dicentem : « Quod si nolens ipse peccaverim, et peccatum meum occultaverim, non enim horrui turbulentiam multitudinis, ne enuntiarem in conspectu eorum si vero permisi inopem abire sinu vacuo, et manum Domini si non extimui, syngrapham autem, quam habui adversus quempiam, si non scissam eam reddidi, nihil accipiens a debitore 85. » Hæc igitur atque hujusmodi erant in iis, qui ante Mosem fuerunt, viris sanctis (de vita enim unius reliquorum item conjicere vitam licet), pro religione videlicet divinis laudibus celebranda certamina, per quæ et amici Dei, et prophetæ ut exsisterent, digni effecti sunt. Tales autem cum essent, quid illis præcepta Mosis prodesse poterant, quæ vulgaribus atque insolentibus viris descripta et tradita sunt? Ex his igitur omnibus quod vetustissimum primorum Patrum religionis morem, cunctis gentibus Christi verbum denuntiaverit, manifestissime apparet, ne Testamentum Novum aliud esse putemus, quam antiquissimam illam Mosaicorum temporum religioni conjunctam civilem orationem, ut et vetus pariter, et idem novum possimus dicere vetus quidem propter ea que demonstrata sunt : novum autem propterea, quod longo post intervallo quasi hominibus absconditum, rursus per Salvatoris nostri doctrinam revixerit: toto vero hoc medio de quo dictum est tempore, quandiu Novi Testamenti mos, ut homines lateret, et quasi quiete ac silentio teneretur, evenit: Mosis interea lex D προβεβλημένος. Ἔπειτα οὐ φονεύειν, οὐ μοιχεύειν, ingressa quasi puerilium imperfectorumque animarum curatrix quædam, et gubernatrix, aut etiam medici cujusdam instar, gravi Ægyptiacoque 17 morbo laboranti universæ Judæorum nationi, ipsis videlicet Abraha nepotibus, et ab eo genus trahentibus, qui non quemadmodum primi patres, ita ipsi suam, que subsecuta est, imperfectiorem vitam dirigere poterant, tradita est. Nam quia cum Ægyptiis versantes post sanctorum Patrum mortem, Ægyptiacorum morum similitudine 99 Job ΧΧΙΙ, 24-25. 80 ibid. 26. ss Matth. v, XXV, 35. 88 Job XXXI, 53-35. Α τοῦ φήσαντος· Ξένος ἤμην, καὶ συνηγάγετέ με.» Οία δὲ αὐτοῦ καὶ τὰ περὶ τῶν ἀκουσίων πλημμελημάτων, ἐπάκουσον λέγοντος· « Εἰ δὲ καὶ ἁμαρτὼν ἀκουσίως ἔκρυψα τὴν ἁμαρτίαν μου, οὐ γὰρ διετράπην πολυοχλίαν πλήθους, τοῦ μὴ ἐξαγορεῦσαι ἐνώπιον αὐτῶν. Εἰ δὲ καὶ εἴασα ἀδύνατον ἐξελθεῖν τὴν θύραν μου κόλα πῳ κενῷ, χεῖρα δὲ Κυρίου εἰ μὴ ἐδεδοίκειν, συγγρα φὴν δὲ ἦν εἶχον κατά τινος, εἰ μὴ ῥήξας αὐτὴν ἀπὸ ἔδωκα, οὐδὲν λαβὼν παρὰ χρεωφειλέτου. » Ταῦτα ἦν καὶ τὰ τοιαῦτα τῶν πρὸ Μωσέως θεοφιλῶν ἀνδρῶν (ἐξ ἑνὸς γὰρ καὶ τὸν τῶν λοιπῶν τεκμαίρεσθαι προσήκει βίον), τὰ περιύμνητα τῆς θεοσεβείας ἆθλα, δι' 2 φίλοι Θεοῦ καὶ προφῆται κατηξιώθησαν. Τοιούτοις δ' οὖσι, τίς ἔτι χρεία ἦν τῶν παρὰ Μωσεί παραγγελμάτων φαύλοις ἀνδράσι καὶ μοχθηροίς παραδεδομέ νων; Οὐκοῦν διὰ τούτων ἁπάντων τὸν ἀρχαιότατον, τῆς τῶν προπατόρων θεοσεβείας τρόπον, ὁ Χριστοῦ Λόγος πᾶσι καταγγείλας τοῖς ἔθνεσι προφανῶς ἀποδέδεικται, ὡς εἶναι τὴν Καινὴν Διαθήκην οὐδ' (5) ἄλλην ἐκείνης τῆς ἀρχαιοτάτης τῶν Μωσέως χρόνων εὐσε βοῦς πολιτείας, ὥστε ὁμοῦ καὶ παλαιὰν αὐτὴν εἶναι καὶ νέαν· παλαιοτάτην μὲν διὰ τὰ ἀποδεδειγμένα, νέαν δὲ αὖθις διὰ τὸ, μακροῖς τοῖς μεταξὺ χρόνοις ὥσπερ ἀποκρυβεῖσαν ἐξ ἀνθρώπων, αὖθις ἀναβεβιω· κέναι διὰ τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν διδασκαλίας. Τοῦτόν γέ τοι τὸν μεταξὺ δηλούμενον χρόνον ἕως συνέβαινε λανθάνειν ἀνθρώπους, καὶ ὥσπερ ἐφησυχάζειν τὸν τῆς Καινῆς Διαθήκης τρόπον, ὁ Μωσέως ἐν τῷ μεταξύ παρεισελθὼν νόμος, οἷά τις νηπίων καὶ ἀτελῶν ψυχῶν ἐπίτροπος καὶ οἰκονόμος, ἢ καὶ ἰατρὸς, δεινῇ καὶ Αἰγυ πτιακῇ νόσῳ τετρυχωμένῳ τῷ παντὶ Ἰουδαίων ἔθνει, αὐτοῖς δὴ τοῖς τοῦ Ἀβραὰμ ἀπογόνοις μὴ οἴοις τε οὖσιν ὁμοίως τοῖς προπάτορσι κατορθοῦν, τὸν ὑπου βεβηκότα καὶ ἀτελῆ βίον παρεδίδου. Ἐπειδὴ γὰρ ἐν τῇ παρ' Αἰγυπτίοις διατριβῇ οὗτοι μετὰ τὴν τῶν θεοφιλῶν προπατόρων τελευτήν, ταῖς Αἰγυπτιακαῖς ὁμοιοτροπίαις ἀπαχθέντες, ἐπὶ τὴν πολύθεον, ὡς ἔφην, δεισιδαιμονίαν ἀποπεπτώκεσαν, ὡς μηδὲν τῶν Αἰγυ πτίων πλέον ἔχειν δοκεῖν, γεγονέναι δὲ κατὰ πάντα ὁμοίους αὐτοῖς, κατά τε τὴν τῶν εἰδώλων πλάνην, ἔν τε τοῖς ἄλλοις ἐγχειρήμασιν· εἰκότως, ὥσπερ ἐκ βυθοῦ κακῶν ἀνιμώμενος αὐτοὺς ὁ Μωσῆς, ἀφίστη μὲν τῆς ἀθέου πολυθεΐας, ἀνῆγε δὲ ἐπὶ τὸν πάντων δη μιουργὸν Θεόν, πρῶτον ἐκεῖνον βαθμὸν εὐσεβείας, ὡς ἐν εἰσαγωγαῖς καὶ προθύροις, τῶν τελεωτέρων (5) Ούδ'. Forte legendum οὐκ. Επιτ. C οὐ κλέπτειν, οὐκ ἐπιορκεῖν, οὐκ ἄρρενας ἄῤῥεσιν ἐπιμαίνεσθαι, οὐ μητράσιν, οὐκ ἀδελφαῖς, οὐ θυγατράσιν ἐπιμίγνυσθαι, οὐδ ̓ ὅσα τοιαῦτα τοῖς τότε πράττειν ἐξῆν, ἀφόβως συνεχώρει. Παραλαβὼν δὲ ἐξ ἀνημέρου καὶ θηριώδους βίου λογικωτέραν καὶ εὔ νομον ἐν τοῖς τότε χρόνοις πολιτείαν, πρῶτος ἐπὶ γῆς διὰ γραφῆς συνεστήσατο, οὔπω τότε πᾶσιν ἀνθρώποις ἐκφανοῦς ὄντος οὐδὲ τοῦ τοιουδὶ τρόπου. Εἶτα δὲ ὡσὰν ἀτελέσιν ἀπειπὼν τὴν εἰδωλολατρείαν, θυσίαις καί τισι σωματικωτέροις τὸν ἕνα καὶ ἐπὶ 45 44. 89 Job XXXI, 29,50. as Ibid. 32. ss Matth. πάντων Θεὸν θεραπεύειν παρεκέλευε, διά τινων A allecti erant, et in muitorum deorum, ut dixi, su perstitionem deciderant, adeo quidem, ut Ægyptiis amplius nihil habere, et illis in omnibus similes, tum in errore simulacrorum, tum in aliis quoque facinoribus evasisse viderentur: merito quasi ex profundo malorum ipsos hauriens Moses, ab impia deorum multitudine amovit, et ad opificem universi Deum reduxit, perfectiorum illorum vitam, quasi in ingressibus et vestibulis, pro primo gradu pietatis objiciens. Deinde non occidere, non mochari, non furari, non pejerare, non mares in maribus insanire, non matribus, non sororibus, non filiabus misceri nec alia hujusmodi quæcunque impune ab illorum temporum hominibus committi poterant, permisit acceptam vero ex immiti et fera vita, rationi magis conjunctam, bonisque innitentem legibus, per illa tempora civilem institutionem primus in terris scripto commendavit, qui sane mos omnibus hominibus nondum satis notus erat. Deinde quasi imperfectis illis, simulacrorum cultu interdicto, per quædam arcana seorsum signa, aut religionem quam ipse probabat complecterentur, edicens, sacrificiis et quibusdam corporalibus cæremoniis, unum supra omnia Deum ut colerent, præcepit; quam sane religionem cum admirabiliter divino monitus spiritu, non in perpetuum servari oportere intelligeret: unum duntaxat circumscripsit locum, addito præcepto, ne usquam alibi eos, qui ab ipso tradebantur ritus, quam certo illo in loco perficerent: hic autem erat Hierosolymis, exC tra hunc vero neutiquam : ex quo adhuc Hebræis nefas est, extra ipsorum eversam metropolim usquam, aut ex lege sacrificare, aut fanum, aramve erigere, aut sacerdotes regesve inungere, aut celebritates solenniaque per Mosem instituta perficere: non ab aliqua immunditie purgari, non solvi a peccato, non offerre Deo munera, non ad propitiandum aliquid facere ex legibus. Quocirca in Mosis exsa crationem merito relapsi intelliguntur, quippe cum in parte 18 quidem observare nonnulla conentur, in universo autem a legibus suis aberrent, ipsc plane Mose pronuntiante atque aflirmante : c Quod exsecrabilis sit omnis quicunque non stet omnibus quæ scripta sunt in lege, ut ea faciat®. » Lapsi autem jam sunt in hæc omnia, cum et ipse Moses D divino Spiritu afflatus, providerit novo per Christum instaurato Testamento, universisque gentibus nuntiato, supervacuam futuram esse, quæ ab ipso posita est, legum observationem, quam uno duntaxat loco, merito terminavit, ut si quando ex eo loco pellerentur, et patriam libertatem amitterent, non amplius illis fas esset, quas ipse posuisset, leges aut ritus servare : ut jam confitendum sit, alterum testamentum quod per Christum sit denuntiatum, necessario esse introductum. Cum itaque Moses hoc ipsum futurum esse prædixisset, moxque et Christus vitæ hujus peregrinationem explevisset, et pa ἀποῤῥητοτέρων ἰδίᾳ συμβόλων τὴν κατ' αὐτὸν θρησκείαν ἐπιτελεῖν νομοθετήσας, ἣν καὶ θαυμασίως τῷ θείῳ Πνεύματι συνιδὼν οὐκ εἰς ἄπειρον δεῖν περιἐπειν, ὑφ ̓ ἕνα τόπον περιέγραψεν, ὁρίσας μὴ ἀλλαχόσε συντελεῖν τὰ κατ' αὐτὸν νόμιμα ἢ ἐν μόνῳ ἑνὶ τόπῳ· οὗτος δ' ἦν ὁ ἐν Ἱεροσολύμοις· ἔξω δὲ τούτου μηκέτι· ὅθεν εἰς ἔτι καὶ δεῦρο παισὶν Εβραίων οὐ θεμιτὸν ἄλλοτε ἐκτὸς τῆς καθῃρημένης αὐτῶν μητροπόλεως οὔτε θύειν κατὰ τὸν νόμον, οὔτε ἱερὸν, Η οὔτε θυσιαστήριον ἐγείρειν, οὔτε χρίειν ἱερέας, οὔτε βασιλέας, οὔτε τὰς κατὰ Μωσέα πανηγύρεις καὶ ἑορτὰς ἐκτελεῖν, οὐ μιασμοῦ καθαίρεσθαι, οὐ πλημ μελείας ἀπολύεσθαι, οὐ δῶρα τῷ Θεῷ προσφέρειν, ούχ ἱλεοῦσθαι κατὰ τὰ νενομοθετημένα. Διόπερ καὶ τῇ Μωσέως εἰκότως ὑποβέβληνται κατάρᾳ, ἐν μέρει μὲν φυλάττειν τινὰ πειρώμενοι, ἐν δὲ τοῖς ὅλοις παρανο μοῦντες, διαρρήδην Μωσέως ἀποφηναμένου· ο Ότι δὴ ἐπικατάρατος πᾶς, ὃς οὐκ ἐμμενεῖ ἐν πᾶσι τοῖς ἐγγεγραμμένοις τῷ νόμῳ, τοῦ ποιῆσαι αὐτά. » Τού τοις δὲ πᾶσι περιπεπτώκασιν, αὐτοῦ Μωσέως θείῳ Πνεύματι προειληφότος, ὅτι δή, τῆς διὰ Χριστοῦ Καινῆς Διαθήκης ἀνανεωθείσης, καὶ τοῖς πᾶσιν ἔθνεσι καταγγελθείσης, περιττή τις ἔσται ἡ κατ' αὐτὸν νο μοθεσία· ἣν εἰκότως ὑφ' ἕνα τόπον περιώρισεν, ἵνα, εἴποτε τούτου στερηθεῖεν, καὶ ἀποκλεισθεῖεν τῆς οἰκείας ἐλευθερίας, μηκέτ' αὐτοῖς ἐξὺν εἴη ἐπὶ τῆς ἀλη λοδαπῆς τὰ κατ' αὐτὸν νόμιμα συντελεῖν, ὡς καὶ ἐξ ἀνάγκης τὴν δευτέραν Διαθήκην τὴν διὰ Χριστοῦ και τηγγελμένην γενέσθαι παραδεκτέον. Αὐτὸ δὴ οὖν τοῦτο Μωσέως προηγορευκότος, ὁμοῦ τε ὁ Χριστὸς ἐπεδήμει τῷ βίῳ, καὶ τῆς Καινῆς Διαθήκης προεβάλλετο τοῖς ἔθνεσι διδασκαλία, παραχρῆμά τε Ρωμαῖοι τὴν πόλιν ἑλόντες πολιορκίᾳ καθεῖλον τὰ Ἱεροσόλυμα, καὶ τὸν αὐτόθι νεών λέλυτό τε αὐτίκα πᾶσα ἡ Μωσέως διάταξις, καὶ τὰ τῆς Παλαιᾶς περιήρητο Διαθή κης, τά τε τῆς ἀρᾶς μετῄει τοὺς παρὰ καιρὸν τὰ Μωσέως πράττειν παρανομοῦντας, εἰς αὐτὰ βιαζομένους· ἀντεισήγετο δὲ ὁμοῦ καὶ κατὰ τὸ αὐτὸ τῆς νέας καὶ ἐντελοῦς διδασκαλίας τὰ νόμιμα. Διόπερ εἰ κότως ὁ Σωτὴρ καὶ Κύριος ἡμῶν τοῖς οἰομένοις ἐν μόνῃ τῇ Ἱερουσαλήμ, ἢ ἐν ὄρεσί τισιν ἢ τόποις ἀφαρισμένοις δεῖν τὸν Θεὸν προσκυνεῖν, φησίν· ο Ερχε ται ὥρα, καὶ νῦν ἐστιν, ὅτε οἱ ἀληθινοὶ προσκυνηταὶ προσκυνήσουσιν οὔτε ἐν τῷ ὄρει τούτῳ, οὔτε ἐν Ἱε ρουσαλὴμ τῷ Πατρί· πνεῦμα γὰρ ὁ Θεὸς, καὶ τοὺς προσκυνοῦντας αὐτὸν, ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ δεῖ προσκυνεῖν. » Καὶ ταῦτα φήσαντος, παραχρῆμα καὶ οὐκ εἰς μακρὸν πολιορκηθέντων τῶν Ἱεροσολύμων, τοῦ τ ̓ αὐτόθι ἁγιάσματος, καὶ τοῦ πρὸς αὐτῷ θυσιαστηρίου, τῆς τε κατὰ Μωσέα λατρείας κατὰ τὴν αὐ τοῦ Μωσέως διάταξιν περιῃρημένης, ἀνέφανεν εἰς πάντας ἀνθρώπους καὶ ἐξέλαμψεν ἡ ἀρχέτυπος τῶν πρὸ Μωσέως θεοφιλῶν ἀνδρῶν εὐσέβεια, ἥ τε δι' αὐτῆς πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν ἐπηγγελμένη εὐλογία, ἀπὸ τοῦ πρώτου βαθμοῦ καὶ ἀπὸ τῆς πρώτης στοιχειώσεως τῆς κατὰ Μωσέα λατρείας ἐπὶ τὸν κρείττονα καὶ τελειότερον Deut. XXVII, 26. riter ad omnes gentes Novi Testamenti doctrina A προσάγουσα τοὺς προσιόντας αὐτῇ βίον. Αὐτίκα γοῦν perferretur, tum protinus Romani, cum urbem ob- τῶν μακαρίων ἐκείνων καὶ θεοφιλῶν, τῶν ἀμφὶ τὸν sidione cinxissent, Hierosolyma ipsa, et quod ili ̓Αβραὰμ λέγω, οὐκ ἀφωρισμένως ἔν τινι τόπῳ προς erat templum everterunt, solutaque est confestim κυνούντων, οὐδὲ διὰ συμβόλων καὶ τύπων, ἀλλ ̓ ᾖ omuis Mosis constitutio, et quæcunque de Vetere φησιν ὁ Σωτὴρ καὶ Κύριος ἡμῶν, ἐν πνεύματι καὶ Testamento servabantur, sublata sunt. Exsecratio ἀληθείᾳ, ἣ διὰ τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐπιφανείας autem ad illos venit, quia cum ea quæ a Mose præ- ἅπασι τοῖς ἔθνεσιν ὑπῆρξε, τῶν πάλαι προφητῶν καὶ cepta sunt præter legem facere vellent, in eam ip- τοῦτο τεθεωρηκότων. Λέγει δ' οὖν ἄντικρυς Σοφονίας sam exsecrationem vi quadam coacti sunt recidere. • Επιφανήσεται Κύριος ἐπ' αὐτοὺς, καὶ ἐξολοθρεύσει E contrario autem simul et eodem tempore ejus, πάντας τοὺς θεοὺς τῶν ἐθνῶν τῆς γῆς, καὶ προσκυ quæ in Novo perfectoque Testamento continetur do- νήσουσιν αὐτῷ, ἕκαστος ἐκ τοῦ τόπου αὐτῶν. Ὁ ctrinæ, et leges, et ritus introducti sunt. Quare δὲ Μαλαχίας ὁμοῦ πρὸς τοὺς ἐκ περιτομῆς ἀποτεί merito Salvator et Dominus, ad eos qui putabant νεται, καὶ περὶ τῶν ἐθνῶν ταῦτα προαναφωνεῖ, φά in sola Jerusalem, aut in montibus quibusdam, σκων· Οὐκ ἔστι μου θέλημα, λέγει Κύριος παντοκρά sive certis determinatisque locis Deum adorari opor- τωρ, καὶ θυσίας οὐ προσδέξομαι ἐκ τῶν χειρῶν tere, sic ait : c Venit hora, et nunc est, quando Β ὑμῶν, διότι ἀπ' ἀνατολῆς, καὶ μέχρι δυσμῶν, τὸ veri adoratores adorabunt Patrem, neque in monte ὄνομά μου δεδόξασται ἐν τοῖς ἔθνεσι, καὶ ἐν παντὶ hoc, neque in Jerusalem. Spiritus enim Deus, et τόπῳ θυμίαμα προσάγεται τῷ ὀνόματί μου, καὶ θυ ipsum adorantes, in spiritu et veritate oportet ado- σία καθαρά. » Τὸ γὰρ ἐν παντὶ τόπῳ θυμίαμα καὶ rare. » Quibus rebus ita ab illo prædictis, conti- θυσίαν ἀναφέρεσθαι Θεῷ, τί ἕτερον παρίστησιν, ἢ nuo nec longo post tempore, Hierosolymis obsidione ὅτι μὴ ἐν Ἱεροσολύμοις, μηδ' άφωρισμένως ἐν τῷ oppressis, et ejus loci sanctificatio, et ad eumdem δε τῷ τόπῳ, ἐν πάσῃ δὲ χώρᾳ, καὶ ἐν πᾶσι τοῖς usum constructum altare, et adoratio, quæ a Mose ἔθνεσι, μέλλουσι τὸ δι' εὐχῶν θυμίαμα, καὶ τὴν οὐ δι' tradita fuerat, sublata eversaque sunt. Eodemque αἱμάτων, ἀλλὰ δι' ἔργων εὐσεβῶν καθαρὰν ὠνομα tempore in omnes homines patefacta est, et emicuit σμένην θυσίαν τῷ ἐπὶ πᾶσιν ἀναφέρειν Θεῷ ; Βοᾷ ea, quæ ante Mosem viris sanctis a principio dała δὲ διαρρήδην, καὶ κέκραγεν ὁ Ἡσαΐας, Θεσπίζων fuerat, pietas et religio, et quæ per illam omni- ἅμα καὶ λέγων· ο Εσται θυσιαστήριον τῷ Κυρίῳ ἐν bus gentibus promissa fuerat benedictio, quæ a χώρᾳ Αἰγύπτου, καὶ γνωστὸς ἔσται Κύριος τοῖς Α primo ascensus gradu, et a primis illis adorationis γυπτίοις, καὶ ἀποστελεῖ αὐτοῖς ἄνθρωπον ὃς σώσει 19 Mosaice elementis, eos, qui ad se accedunt, αὐτοὺς, καὶ γνώσονται οἱ Αἰγύπτιοι τὸν Κύριον ἐν ad meliorem perfectioremque vitam adducit. Ita- τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ, καὶ ποιήσουσι θυσίας, καὶ εὔξονται que protinus quando beat:s illos, Deoque amicos εὐχὰς τῷ Κυρίῳ, καὶ ἀποδώσουσι, καὶ ἐπιστραφή viros, eos dico qui Abrahamo similes exstiterunt, σονται πρὸς Κύριον, καὶ εἰσακούσεται αὐτῶν, καὶ non in aliquo certo determinatoque loco adorasse ἰάσεται αὐτούς. » Αρά σοι δοκοῦμεν ἀληθῆ λέγειν constat, neque sub ullis signis aut figuris, sed μετάθεσιν τοῦ Μωσέως νόμου, μᾶλλον δὲ παῦλαν καὶ quomodo Salvator noster et Dominus aocet, in spi- λύσιν φάσκοντες διὰ τῶν προφητικῶν φωνῶν θεσπί ritu et veritate, eadem adorandi ratio per ejusdem ζεσθαι; Ο μέν γε Μωσῆς θυσιαστήριον καὶ θυσίας οὐδ' Salvatoris nostri adventum omnibus gentibus insi(3) ἀλλαχόσε γῆς ἢ ἐν μόνῃ τῇ Ἰουδαίᾳ, καὶ ταύτης nuata est. Quod quidem futurum, etiam prophetæ ἐν μιᾷ πόλει συστήσασθαι νομοθετεῖ· ἡ δὲ προφητεία veteres tanto ante cognoverant. Dicit itaque plane ἐν χώρᾳ φησὶν Αἰγύπτου τῷ Κυρίῳ θυσιαστήριον Sophonias : « Apparebit Dominus super eos, et per- ἱδρυθήσεσθαι, καὶ τοὺς Αἰγυπτίους αὐτοὺς τῷ Κυρίῳ det omnes deos gentium terræ, et adorabunt eum τῶν προφητῶν, ἀλλ' οὐκέτι τοῖς πατρῴοις θεοῖς καλ unusquisque de loco suo 88. , Malachias autem siλιερήσειν τάς θυσίας, καὶ τῆς θεογνωσίας οὐ Μωσέα mul, et ad eos qui ex circumcisione sunt, sermoαἴτιον, οὐδ ̓ ἕτερον τῶν προφητῶν αὐτοῖς γενήσεσθαι, nem dirigit, et de gentibus talia prædicit: Non est D ἀλλά τινα καινὸν καὶ νέον ἄνθρωπον θεόθεν ἀπεσταλ voluntas mea, dicit Dominus omnipotens, et saμένον. Μετατιθεμένου δὲ τοῦ θυσιαστηρίου παρὰ τὰ crificium non suscipiam de manibus vestris, quoτῷ Μωσεί δοκοῦντα, ἀνάγκη πᾶσα καὶ τοῦ Μωσέως niam ab ortu usque ad occasum nomen meum glo- νόμου μεταβολὴν γενέσθαι. Εἶτα δὲ θύοντες Αἰγύπτιοι riticatum est in gentibus, et in omni loco inτῷ ἐπὶ πάντων Θεῷ, πάντως που καὶ ἱερωσύνης censum offertur nomini meo, et sacrificium munἀξιωθήσονται. Ἱερωμένων δῆτα Αἰγυπτίων τὰ περὶ dum . . Quod enim in omni loco dicit, incensum Λευϊτῶν καὶ τῶν ἐκ διαδοχῆς Ααρών Μωϋσεῖ δια et sacrificium offerri Deo, quid aliud significat, nisi e non Hierosolymis ",, neque deânite in hoc τεταγμένα, οὐκέτ' ἂν γένοιτο τοῖς Αἰγυπτίοις χρήσιμα. aut in illo loco id futurum? sed in omni regione et Ὥρα δὴ οὖν καινῆς νομοθεσίας δεῖν εἰς τὴν τῶν δηin omnibus gentibus, quæ quidem et orationis in- λουμένων σύστασιν. Τί δὲ ἄρα; εἰκῇ ταῦτ ̓ ἀναπέcensum et sacrificium, quod mundum dictum est, φώνηται ; ἢ καὶ τέλος ἐπενήνεκται τοῖς λόγοις ; Σκέ non per cruores, sed per pias actiones, summo ψαι δ' οὖν εἰ μὴ σήμερον, λέγω δὴ καθ' ἡμᾶς αὐτοὺς, 89 90, 87 Joan. iv, 23-24. 8. Sophon. n. 11. 89 Malach. 1, 10,11. 90 Joan. iv, 21. (5") Ούδ'. Forte οὐκ. Epiv. |