CAPUT IV. Quanam de causa, cum omnium Judæorum oracula acceperimus, eorumdem vivendi institutum recusarimus. His igitur de causis sacros Hebræorum libros, utpote qui de nobis gentibus oracula contineant, quasi proprios nostros, et accepimus et amplexi sumus: eoque magis quod non unus Moses de legum auctore apud gentes post seipsum futuro est vaticinatus, sed etiam ipso Mose posteriores propheta, ut breviter dicam, universi eidem illi similia cecinerunt, ut David, qui ait : e Constitue, Domine, legumlatorem super eos, agnoscant gentes, quod homines sunt 4. » Vide, quæso, ut hic quoque alterius legumlatoris meminit. Quocirca alibi idem : illud, et Mosaicum canticum, sed aliud quoddam novum, in hunc modum : c Cantate Domino canticum novum, cantate Domino omnis terra. Annuntiate in gentibus gloriam ejus in omnibus populis mirabilia ejus. Quoniam magnus Dominus et laudabilis valde terribilis est supra omnes deos. Quoniam omnes dii gentium, dæmonia : Dominus autem cœlos fecit. Afferte Domino tribus gentium, afferte Domino gloriam nomini ejus 4*. » Et rursus : Διὰ δὴ οὖν ταῦτα ὡσὰν τὰ περὶ ἡμῶν τῶν ἐθνῶν θεσπίσματα περιεχούσας τὰς παρ' Εβραίοις ἱερὰς βίβλους, ἅτε καὶ ἡμῶν οἰκείας οὔσας εἰλάμεθά τε καὶ ἐστέρξαμεν, ὅτε μάλιστα οὐ μόνον Μωσῆς περὶ τοῦ μετ' αὐτὸν ἥξοντος νομοθέτου τῶν ἐθνῶν προανε φώνει, ἀλλὰ καὶ οἱ μετ' αὐτὸν προφῆται συλλήβδην εἰπεῖν ἅπαντες τὰ ὅμοια προεκήρυττον. Ὡσπεροῦν ὁ Δαβὶδ φάσκων· « Κατάστησον, Κύριε, νομοθέτην ἐπ ̓ αὐτοὺς, γνώτωσαν ἔθνη, ὅτι ἄνθρωποί εἰσιν. Ὅρα ὡς δευτέρου μέμνηται καὶ οὗτος νομοθέτου ἐθνῶν. Διὸ καὶ ἐν ἑτέρῳ ψαλμῷ τοῖς ἔθνεσι προσφω νεῖ ᾄδειν οὐ τὸ παλαιὸν καὶ Μωσαϊκὸν ᾆσμα, ἀλλ ̓ B hic gentibus imperat canere non antiquum amplius ἕτερον καινὸν, λέγων· ι Ασατε τῷ Κυρίῳ ᾆσμα καινὸν, ᾄσατε τῷ Κυρίῳ πᾶσα ἡ γῆ. Ἀναγγεί λατε ἐν τοῖς ἔθνεσι τὴν δόξαν αὐτοῦ, ἐν πᾶσι τοῖς λαοῖς τὰ θαυμάσια αὐτοῦ. Ὅτι μέγας Κύριος καὶ αἰνετὸς σφόδρα· φοβερός ἐστιν ἐπὶ πάντας τοὺς θεούς. "Οτι πάντες οἱ θεοὶ τῶν ἐθνῶν, δαιμόνια· ὁ δὲ Κύριος τοὺς οὐρανοὺς ἐποίησεν. Ἐνέγκατε τῷ Κυρίῳ αἱ πατριαὶ τῶν ἐθνῶν, ἐνέγκατε τῷ Κυρίῳ δόξαν ὀνόματι αὐτοῦ. » Καὶ πάλιν· . Εἴπατε ἐν τοῖς ἔθνεσιν, ὅτι Κύριος ἐβασίλευσε· καὶ γὰρ κατώρθωσε τὴν οἰκουμένην, ἥτις οὐ σαλευθήσεται. « Καὶ πάλιν· • Ασατε τῷ Κυρίῳ ᾆσμα καινὸν, ὅτι θαυμαστὰ ἐποίη σεν. Ἐγνώρισε Κύριος τὸ σωτήριον αὐτοῦ· ἐναντίον τῶν ἐθνῶν ἀπεκάλυψε την δικαιοσύνην αὐτοῦ. Εἶδοσαν πάντα τὰ πέρατα τῆς γῆς τὸ σωτήριον τοῦ Θεοῦ ἡμῶν. » Καὶ ὅρα τίνα τρόπον ἐν τούτοις τὸ καινὸν ᾆσμα οὐ τῷ Ἰουδαίων ἔθνει, ἀλλὰ τοῖς πᾶσιν ἔθνεσι καταγγέλλει, τοῦ διὰ Μωσέως παλαιοῦ μόνοις Ἰου δαίοις προσήκοντος. Τοῦτό τοι τὸ καινὸν ᾆσμα, καινὴν Διαθήκην Ἱερεμίας, ἕτερος παρ' Εβραίοις προφήτης, ἀποκαλεῖ, λέγων· ὁ Ἰδοὺ ἡμέραι ἔρχονται, λέγει Κύ ριος, καὶ διαθήσομαι τῷ οἴκῳ Ἰσραήλ, καὶ τῷ οἴκῳ Ἰούδα Διαθήκην καινήν· οὐ κατὰ τὴν Διαθήκην ἣν διεθέμην τοῖς πατράσιν αὐτῶν, ἐν ἡμέρᾳ ἐν ᾗ ἐπελαβόμην τῆς χειρὸς αὐτῶν, ἐξαγαγεῖν αὐτοὺς ἐκ γῆς Αἰγύπτου· ὅτι αὐτοὶ οὐκ ἐνέμειναν ἐν τῇ Διαθήκῃ μου, κἀγὼ ἡμέλησα αὐτῶν, λέγει Κύριος. Οτι αὕτη ἡ Διαθήκη ἣν διαθήσομαι τῷ Ἰσραήλ, λέγει Κύριος, διδοὺς νόμους μου, ἐπὶ τὴν διάνοιαν αὐτῶν καὶ ἐπὶ τὰς καρδίας αὐτῶν γράψω, καὶ ἔσομαι αὐτῶν Θεὸς, καὶ αὐτοὶ ἔσονταί μου λαός. » Ορᾶς καὶ τοῦτον, ὡς διαστελλόμενος δύο Διαθήκας, τὴν μὲν παλαιὰν ὀνομάζει, τὴν δὲ καινήν; καί φησι τὴν κοινὴν οὐ κατὰ τὴν παλαιὰν ἔσεσθαι, ἣν διέθετο τοῖς πατρά σιν; Ἡ μὲν γὰρ τοῖς ἀποπεσοῦσι τῆς τῶν προγόνων εὐσεβείας Ἰουδαίοις, τὸν Αἰγυπτιακὸν δὲ βίον καὶ τρόπον ζηλώσασιν, ἐπί τε τὴν πολύθεον πλάνην, καὶ τὴν ἀμφὶ τὰ εἴδωλα τῶν ἐθνῶν δεισιδαιμονίαν όλισθήσασιν νενομοθέτητο, ὡσὰν πεσόντας ἀνεγείρουσα καὶ ἀνορθοῦσα τοὺς πρηνεῖς κειμένους καταλλήλοις διδασκαλίαις· ο Δικαίοις γάρ, » φησί, ο νόμος οὐ "Psal. ix, 21. 58 Psal. xcv, 1-7 . 46 Ibid. 10. PATROL. GR. XXII. Dicite in gentibus quod Dominus regnavit Etenim correxit orbem terræ, qui non commovebitur 46. . Et alibi : e Cantate Domino canticum novum, quia mirabilia fecit. Notum fecit Dominus salutare suum, in conspectu gentium revelavit justitiam suam. Viderunt omnes fines terra salutam re Dei nostri 47. . Hoc etiam loco considera quemadmodum novum canticum non uni Judaicæ genti, sed omnibus omnino gentibus indicit, quando illud antiquum Mosaicum solis conveniebat Judæis. Hoc sane novum canticum 8 Jeremias alius apud Hebræos propheta Novum Testamentum appellat his verbis : « Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et disponam domui Israel, et domui Juda Testamentum Novum, non secundum Testamentum, quod disposui patribus eorum : quo die apprehendi manum eorum, ut educerem eos de terra Ægypti: eo quod ipsi non manserunt in iis quæ erant Testa menti mei, ego item neglexi eos, dicit Dominus. Quoniam hoc Testamentum quod disponam Israel, dicit Dominus, dans leges meas in interiorem sensum eorum, et in cordibus eorum describam, et ero ipsorum Deus, et ipsi erunt mihi populus 48. » Cernis item hunc, dum duo Testamenta distinguit, ut hoc quidem vetus, illud vero novum appellet? et novum dicat non veteri illi quod patribus condidit simile futurum? illud enim lapsis a majorum pietate Judæis vitamque Ægyptiacam ac mores æmu lantibus, et ad errorem colendi multos deos, super stitionemque gentium, quæ simulacra venerabantur, declinantibus legis loco impositum est, ut et eos qui ceciderant excitaret, et mutuis inter ipsos • Psal. xcvii, 1-5. 68 Jer. XXXI, 51-55. 2 doctrinis confossos, atque prostratos erigeret. Α κεῖται, ἀνόμοις δὲ καὶ ἀνυποτάκτοις, ἀσεβέτι και 4 Justis enim, inquit, lex posita non est, sed iniquis et pervicacibus, et impiis, et peccatoribus, et borum similibus 4. Novum autem eos, qui per Salvatorem nostrum Dei beneficio ac munere consurrexerint, ad promissum Dei regnum ut eant et properent, quasi manuducit, atque instruit, omnes æque homines vocans in unam atque eamdem bonorum communitatem. Hoc igitur Novum Testamentum,legem novam vocat alius itentapud Hebreos propheta Isaias dicens : 4 Nam de Sion exibit lex, et verbum Domini de Jerusalem et judicabit inter gentes, et venient omnes gentes, et congregabuntur omnes populi, et dicent : Venite, ascendainus in montem Domini et in domum Dei Jacob 50. › Sed que tandem lex de Sion proficiscens, diversa Β ἁμαρτωλοῖς, καὶ τοῖς παραπλησίοις., Ἡ δὲ καινὴ τοὺς διὰ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν χάριτι καὶ δωρεᾷ Θεοῦ ἀν εγηγερμένοις ἐπὶ τὸ βαδίζειν καὶ σπεύδειν εἰς τὴν ἐπηγγελμένην τοῦ Θεοῦ βασιλείαν χειραγωγεί, πάνε τας ἐπίσης ἀνθρώπους εἰς μίαν καὶ τὴν αὐτὴν τῶν ἀγαθῶν μετουσίαν προκαλουμένη. Ταύτην τὴν και νὴν Διαθήκην αὖθις νόμον ὀνομάζει καινὸν Ησαΐας, ἄλλος πάλιν παρ' Εβραίοις προφήτης, λέγων· ο Εκ γὰρ Σιὼν ἐξελεύσεται νόμος, καὶ λόγος Κυρίου ἐξ Ἱερουσαλήμ, καὶ κρινεῖ ἀνὰ μέσον τῶν ἐθνῶν, καὶ ἥξουσι πάντα τὰ ἔθνη, καὶ συναχθήσονται πάντες οἱ λαοὶ, καὶ ἐροῦσι· Δεῦτε, καὶ ἀναβῶμεν εἰς τὸ ὄρος Κυρίου, καὶ εἰς τὸν οἶκον τοῦ Θεοῦ Ἰακώβ. Τίς δ' ἂν εἴη ὁ ἐκ Σιὼν προεληλυθώς νόμος, ἕτερος ὢν τοῦ ἐπὶ τῆς ἐρήμου διὰ Μωσέως ἐν τῷ Σινὰ ὄρει νενομοθέτη μένου, ἀλλ ̓ ἢ ὁ Εὐαγγελικός λόγος, ὁ διὰ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ τοῦ Χριστοῦ καὶ τῶν ἀποστόλων αὐτοῦ ἐκ τῆς Σιών προεληλυθώς, καὶ διελθὼν πάντα τὰ ἔθνη ; πρόδηλον γὰρ ὡς ἀπὸ τῆς Ἱερουσαλήμ, καὶ τοῦ ταύτῃ προσπαρακειμένου Σιὼν ὅρους, ἔνθα τὰς πλείστας διατριβάς τε καὶ διδασκαλίας ὁ Σωτὴρ καὶ Κύριος ἡμῶν πεποίητο, ὁ τῆς Καινῆς Διαθήκης αὐτοῦ ἀρξά μενος νόμος, κἀκεῖθεν προελθὼν, εἰς πάντας ἐξέλαμε ψεν ἀνθρώπους ἀκολούθως ταῖς αὐτοῦ φωναῖς, ἃς πρὸς τοὺς αὐτοῦ μαθητάς πεποίητο, φήσας· . Πορευ θέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, διδάσκοντες αὐτ τοὺς τηρεῖν πάντα ὅσα ἐνετειλάμην ὑμῖν. » Τίνα δὲ ταῦτα ἦν, ἀλλ ̓ ἢ τὰ τῆς Καινῆς Διαθήκης μαθήματά τε καὶ παιδεύματα; Ἐπειδὴ τοίνυν ταῦθ' οὕτως C ἔχειν ἀποδέδεικται, ὥρα νῦν ἰδεῖν τὸν τρόπον τῆς Και νῆς Διαθήκης, καὶ τοῦ προκεκηρυγμένου καινοῦ ᾄσματός τε καὶ νόμου. rationem ac modum. duntaxat ab ea quæ in monte Sina per Mosem data ( Quisnam modus Novi Testamenti, cujus Christus est aucler. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε'. Τίς ὁ τοῦ Χριστοῦ τῆς Καινῆς Διαθήκης τρό πος. Η μὲν δὴ παλαιά Διαθήκη καὶ ὁ διὰ Μωσέως νόμος μόνῳ τῷ Ἰουδαίων ἔθνει, καὶ τούτῳ ἐπὶ τῆς οἰκείας γῆς οἰκοῦντι, κατάλληλος ἀποδέδεικται, οὔτε δὲ τοῖς λοιποῖς ἔθνεσι τοῖς καθ' ὅλης τῆς οἰκουμένης, οὔτε τοῖς ἐπὶ γῆς ἀλλοδαπῆς ἀπῳκισμένοις Ιουδαίοις · τὸν δὲ τῆς Καινῆς Διαθήκης τρόπον πᾶσιν ἔθνεσιν βίω Ita quidem ostensum jam est, quemadmodum Vetus illud Testamentum, lexque Mosaica uni Judaicæ genti, et huic ipsi propriam terram incolenti accommodari posset, ac neque reliquis gentibus, quæ toto terrarum orbe tenerentur, neque alienas terras incolentibus Judais conveniret : quod que Novi Testamenti rationem ita oporteret insti- η φελῆ χρὴν δή που καταστῆναι, ὡς μηδαμῶς μηδαμόθεν tui, ut omnibus gentibus ad vitam prodesse posset, ut ne prorsus ullo modo, ullave ratione, qui hoc vita institutum ingredi vellent, impedirentur : neque aut regionis, aut generis, aut loci, aut alterius cujuspiam rei omnino causa, possent excusari. Talis porro et lex, et vita plane exstitit ea, quæ a Salvatore nostro Jesu Christo instituta est, qua prisca illa, et ipso Mose antiquior instauratur religio, ad cujus normam et Abraham, et ejus majores vivisse facile demonstrantur. Quod si velis Christianorum vivendi rationem, atque cam quam Christus per omnes gentes disseminavit religionem, cum eo et religionis et justitiæ instituto comparare, et contendere, quo et Abraham et Abrahæ similes 49 1 Tim. 1, 9. to Isa. 11, 5-4. 51 Matth. XXVI, 19, 20. παραποδίζεσθαι τοὺς κατὰ τοῦτον πολιτεύεσθαι μέλ λοντας, μήτ' ἀπὸ χώρας, μήτ' ἀπὸ γένους, μήτ' ἀπὸ τόπου, μήτε ἔκ τινος ἑτέρου τὸ σύνολον. Τοιοῦτος δὲ πέφηνεν ὁ πρὸς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ νεο νομοθετημένος νόμος τε καὶ βίος, τὴν παλαιοτάτην και πρεσβυτέραν Μωσέως εὐσέβειαν ἀνανεούμενος, καθ' ἣν ὁ θεοφιλής ̓Αβραάμ, καὶ οἱ τούτου προπάτορες δείκνυνται πεπολιτευμένοι. Εἰ γοῦν ἐθελήσειας τόν τε Χριστιανῶν βίον, καὶ τὴν ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ πᾶσιν ἔθνεσι καταβεβλημένην θεοσέβειαν συνεξετάσαι τῷ τρόπῳ τῶν ἀμφὶ τὸν Ἀβραὰμ ἐπ ̓ εὐσεβείᾳ καὶ δια καιοσύνῃ μεμαρτυρημένων, ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν εὑρή σεις. Ἐκεῖνοί τε γὰρ, τῆς πολυθέου πλάνης ἀποχω ρήσαντες, καὶ τὴν περὶ τὰ ἀγάλματα δεισιδαιμονίαν idem agnosces. Siquidem illi a multorum deorum cultu, atque errore recedentes, et ab ea, quæ simulacris addicta erat, superstitione avertentes seipsos (2), mentis oculos supra omnem, quæcunque oculis cerni possit, naturam sustulerunt: neque vero illi aut solem, aut lunam, aut aliam quampiam universi partem pro Deo unquam coluere: sed ad unum supremum, ipsum utique altissimum cœli et terra opificem, 10 seipsos attollere non dubitarunt. Quam sane rem ipse etiam Moses in suis antiquitatis historiis commendat, dum ipsum Abraham sic inducit dicentem: Extendam manum meam ad Deum altissimum, qui condidit coelum ac terram 52, : dumque ante hunc, Melchisedec, quem ait sacerdotem ἀποστραφέντες, ὑπερκύψαντες δὲ καὶ τὴν ὁρωμένην Α usos divinæ litteræ prædicant, facile unum atque ἅπασαν κτίσιν, καὶ μήθ' ἥλιον, μήτε σελήνην, μήτε τι τῶν μερῶν τοῦ παντὸς θεοποιήσαντες, ἐφ' ἕνα τὸν ἀνωτάτω.Θεὸν, αὐτὸν δὴ τὸν ὕψιστον τοῦ οὐρανοῦ καὶ γῆς δημιουργόν, ἑαυτοὺς ἀνήγαγον· ὁ καὶ συν ἔστησιν αὐτὸς ὁ Μωσῆς ἐν ταῖς τῆς ἀρχαιολογίας ἱστορίαις, τὸν Ἀβραὰμ ἀναγράφων φάσκοντα· « Ετενῶ τὴν χεῖρά μου πρὸς τὸν Θεὸν ὕψιστον, ὃς ἔκτισε τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν, καὶ πρό γε τούτου είσο άγων τὸν Μελχισεδέκ, ὃν δή φησιν ἱερέα γεγονέναι τοῦ Θεοῦ τοῦ ὑψίστου, τὸν ̓Αβραὰμ ὧδέ πως εὐλο γοῦντα· ὁ Εὐλογημένος ̓Αβραὰμ τῷ Θεῷ τῷ ὑψίστῳ, ὃς ἔκτισε τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν. » Εὕροις δ' ἂν καὶ τὸν Ἐνώχ, καὶ τὸν Νῶς δικαιωθέντας καὶ εὐαρε‐ στήσαντας τῷ Θεῷ κατὰ τὸν αὐτὸν τῷ Ἀβραὰμ τρόπον. Ἀλλὰ καὶ ὁ Ἰώβ, ἄνθρωπος δίκαιος, ἀληθινὸς, Β Dei altissimi fuisse, ipsi Abrahæ his ferme verbis ἄμεμπτος, θεοσεβής, ἀπεχόμενος ἀπὸ παντὸς πονηροῦ πράγματος, πρὸ τῶν Μωσέως χρόνων μεμαρτύρηται· ἐς δὴ καὶ πεῖραν τῆς εἰς τὸν τῶν ὅλων Θεὸν εὐσεβείας δι' ἀθρόας τῆς τῶν ὑπαρχόντων ἀποβολῆς ὑποσχών, μέγιστον εὐσεβοῦς ὑπόδειγμα τρόπου καὶ τοῖς μετ' αὐτὸν ἀπολέλοιπε, τὸν φιλόσοφον ἐκεῖνον ἐπιφωνήσας λόγον· ι Γυμνός ἐξῆλθον ἐκ κοιλίας μητρός μου, γυμνὸς καὶ ἀπελεύσομαι. Ὁ Κύριος ἔδωκεν, ὁ Κύριος ἀφείλετο· ὡς τῷ Κυρίῳ ἔδοξεν, οὕτω καὶ ἐγένετο· εἴη τὸ ὄνομα Κυρίου εὐλογημένον. » Καὶ τὸν ἁπάντων Κύριον σέβων, ταύτας ἠφίει τὰς φωνὰς, ἃς προϊών ὁ αὐτὸς διασαφεῖ, δι' ὧν φησι· ε σοφὸς γάρ ἐστι διανοίᾳ, κραταιός τε καὶ μέγας, ὁ σείων τὴν ὑπ ̓ οὐρανὸν ἐκ θεμελίων, οἱ δὲ στῦλοι αὐτῆς σαλεύονται· ὁ λέγων τῷ ἡλίῳ, καὶ οὐκ ἀνατέλλει, κατὰ δὲ ἄστρων κατασφραγίζει· ὁ τανύσας τὸν οὐρανὸν μόνος. » Εἰ δὴ οὖν τοῦτον αὐτὸν ἐκεῖνον τὸν πάλαι, καὶ πρὸ Μωσέως Θεοφιλῶν Θεόν, ἔναγχος πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν ὁ Χριστοῦ λόγος ὁμοίως ἐκείνοις μόνον εὐσεβεῖν διετάξατο, πέφηνεν ὅπως κοινωνοί γεγενήμεθα τῆς ἴσης αὐτῶν ἐκείνων εὐσεβείας· τῆς δὲ εὐσεβείας μετασχόντες, δῆλον, ὡς καὶ τῆς εὐλογίας μεταληψόμεθα. Αλλά καὶ τὸν τοῦ Θεοῦ Λόγον, ὃν δὴ Χριστὸν ἡμῖν προστ αγορεύειν φίλον, ὁμοίως ἡμῖν κἀκεῖνοι γνόντες ἐμαρ τυρήθησαν· οἴγε καὶ πολὺ διαφερόντως τῆς ἐμφανούς αὐτοῦ παρουσίας τε καὶ θεοφανείας ἠξιώθησαν. Ἐπἀκουσον γοῦν, ὡς πάλιν αὐτὸς ὁ Μωσῆς τὸν ἐπιφανέντα τοῖς θεοφιλέσι, καὶ πολλάκις χρηματίσαντα αὐτοῖς τὰ ἀναγεγραμμένα ποτέ, μὲν Θεὸν καὶ Κύ- D ριον, ποτὲ δὲ καὶ ἄγγελον Θεοῦ προσαγορεύει (5)· Θεὸς μὲν καὶ Κύριος τῶν θεοφιλῶν ἀνδρῶν ἀνηγορευμένος, Άγγελος δὲ τοῦ ἀνωτάτου Πατρός. ἀνωτάτου Πατρός. Λέγει δ' οὖν αὐτοῖς ῥήμασι· ι Καὶ ἐπορεύθη Ἰακωδ εἰς Χαρὰν, καὶ ἀπήντησε τόπῳ, καὶ ἐκοιμήθη ἐκεῖ· ἔδυ γὰρ ὁ ἥλιος· καὶ ἔλαβεν ἀπὸ τῶν λίθων τοῦ τόπου, καὶ ἔθηκεν πρὸς κεφαλῆς αὐτοῦ, καὶ ἐκοιμήθη ἐν τῷ τόπῳ ἐκείνῳ, καὶ ἐνυπνιάσθη· καὶ ἰδοὺ κλι 8. Job (2) Forsan in eamdem cum Clemente, Justino, Chrysostomo, sententiam concedit auctor, qui ista olim suffecisse credebant ad salutem, Christi cognitione, qui nondum advenerat, minime requisita. (5) Post προσαγορεύει hac ms. addit : ἄντικρυς C : benedicentem: Benedictus Abraham Deo altissime, qui condidit cœlum et terram . Invenies autem et Enoch et Noe eadem ratione qua Abraham, et evasisse justos, et Deo placuisse. Quin etiam Job, vir et justus, et verus, et inculpabilis, et ab omni mala re abstinens, ante Mosis ætatem celebratur, qui cum pietatis erga Deum universi gratia, per omnium bonorum subitam ademptionem vexatus, constanter omnia sustinuerit, maximum veræ religionis exemplum omni suæ posteritati reliquit, quippe qui vere philosophicum illud verbum olim acclamaverit: Nudus egressus sum de ventre matris meæ, et nudus abilo. Dominus dedit, Dominus abstulit : sicut Domnino placuit, ita factum est : sit nomen Domini benedictum ". » Idem vero communem omnium Deum colens, voces etiam illas pietatis emisit, quas ipse longius progressus explanat, dum ait Sapiens enim est mente, fortisque et magnus, qui concutit terram a fundamentis, et columnæ ejus contremiscunt: qui dicit soli, et non oritur, et stellas quasi signo impresso claudit: qui cœlum extendit solus 55. Si igitur eumdem illum quem prisci, ac ipso Mose antiquiores, Dei amici viri coluerunt Deum, nuper itidem ut illis solum pie colendum esse, Christi doctrina gentibus universis demonstravit, haud dubium est, quin ejusdem cum illis divini cultus facti simus participes: communem porro habentes religionem, communem quoque benedictionem sortituros esse, palam est, Sed nec minus Dei Verbum, quem Christum appellare nos consuevimus, illis cognitum fuisse quam nobis, sacrarum litterarum testimonio ostensum est : quippe qui longe excellentius ad illius et manifestum adventum, et divinam præsentiam cernendam, idonei habiti sunt. Audi igitur, ut rursus ipse Moses, eum qui amicis Dei seipsum ostenderit, quique iisdem oracula publicis monumentis commendata 88 Job Ix, 3-8. περιστὰς ὅτι μὴ ὁ ἐπὶ πάντων Θεὸς οὗτος ἦν, ἀλλὰ δεύτερος Θεὸς μὲν καί. Interpres videtur aliquid ejusmodi in suis codicibus invenisse. Arianizat ag tem Eusebius. reddiderit, modo Deum, ac Dominum, modo Dei A μαξ ἐστηριγμένη ἐν τῇ γῇ, ἧς ἡ κεφαλὴ ἀφικνεῖτο angelum appellet sic quidem plane declarans, non hunc fuisse ipsum Patrem, sed ejus Filium, qui idem et Deus ac Dominus amicorum Dei, et supremi Patris Angelus dici consueverit. 11 Dicit igitur his fere verbis : . Et profectus est Jacob in Charan, venitque in locum, et dormivit in eo : occiderat enim sol, et accepit lapides de loco, et supposuit capiti suo, et dormivit in loco illo, et somniavit : et ecce scala fixa humi, cujus caput attingebat cœlum, et angeli Dei ascendebant ac descendebant per illam, et Dominus innixus erat ei, et dixit: Ego Dominus Deus Abraham patris tui, et Deus Isaac, noli timere, terram hanc in qua tu dormis, tibi dabo et semini tuo: et erit semen tuum, ut arena terræ 5. › Quibus deinceps adjungit : « Et surrexit Jacob mane, et accepit lapidem, quem supposuerat capiti suo, et erexit illum in titulum ". » Oratione deinde progressus, hunc ipsum, qui illi se ostenderat, Deum ac Dominum, Dei angelum nominat. Loquitur ergo Jacob; et dixit mihi Angelus Dei in somnis: Jacob: Ego autem dixi, Quid est *8?, Ac deinceps : « Vidi, inquit, omnia quæcunque fecit Laban. Ego sum Deus, qui visus sum tibi in loco Dei, ubi unxisti mihi lapidem, votumque vovisti 59. » Hic sane idem, qui etiam Abrahæ visus est, Deus ac Dominus appellatur, qui per mysteria, hominem Dei amicum, sui patris jus et potestatem docet, ac nonnulla interim quasi de alio quodam refert, quæ sane nos suo loco conside- C rabimus. Quin etiam eum, qui tum demum ipsi Job, post satis longam exercitationem respondit, alium præter hunc dicere nefas. Nam qui antea, de turbine, et nubibus illi se ostenderat, Deum universi se esse indicabat. Porro autem progressus, ita seipsum præbet videndum, ut ipse Job tum dicat : e Audi me, Domine, ut etiam ego loquar. Sonitum quidem vocis tuæ audivi prius, nunc autem oculus meus vidit te 60. . Quod si fieri non potest, ut altissimus Deus invisibilis et ingenitus, et rex universi a mortali natura cernatur, quis tandem hic, qui sic visus est, alius fuerit, præter Dei Verbum, quod seipsum ad tempus de propria magnitudine demiserit, ut alibi quoque dicendum est? Cæterum quid plura de eadem re in hunc locum D congerere opus est, cum harum rerum confirmationes e sacris libris accipere haud difficile sit? Quas utique etiam nos in materia proposita per otium collecturi sumus, ut ostendamus nullum alium fuisse nisi Dei Verbum, qui ab antiquis Dei amicis patribus est visus. Itaque post rerum omnium opificis nomen, 12 etiam ea quæ ad Christum pertinent, æque nobis, atque illis, communique ratione prodita sunt. Quam ob rem christos quoque eos ipsos qui ante Mosem amici familiaresque Dei fuerunt, sicut nos Christianos, appellatos invenies, sed audi, quaso, quid de illis oraculum in Psalmis dicat: • Cum essent numero breves, paucissimi et incolæ in ea, et transierunt de gente in gentem, et de regno in populum alterum, non dimisit homi εἰς τὸν οὐρανὸν, καὶ οἱ ἄγγελοι τοῦ Θεοῦ ἀνέβαινον καὶ κατέβαινον ἐπ' αὐτήν. Ὁ δὲ Κύριος ἐπεστήρικτο ἐπ' αὐτῆς, καὶ εἶπεν· Ἐγὼ Κύριος ὁ Θεὸς Ἀβραὰμ τοῦ πατρός σου, καὶ ὁ Θεὸς Ἰσαάκ· μὴ φοβοῦ, ἡ γῆ ἐφ ̓ ἧς σὺ καθεύδεις ἐπ' αὐτῆς, σοὶ δώσω αὐτὴν καὶ τῷ σπέρματί σου· καὶ ἔσται τὸ σπέρμα σου ὡς ἡ ἄμμος τῆς γῆς· › οἷς ἑξῆς ἐπιλέγει· ι καὶ ἀνέστη Ἰακὼβ τὸ πρωΐ, καὶ ἔλαβε τὸν λίθον ὃν ὑπέθηκε πρὸς κεφαλῆς αὐτοῦ, καὶ ἔστησεν αὐτὸν στήλην. » Εἶτα πρωΐ αὐτὸν δὴ τοῦτον τὸν ἐπιφανέντα αὐτῷ Θεὸν καὶ Κύριον, ἄγγελον ὀνομάζει Θεοῦ. Φησὶ γοῦν ὁ Ἰακώβ· < Καὶ εἶπέ μοι ὁ ἄγγελος τοῦ Θεοῦ καθ' ὕπνον· Ἰακώβ. Ἐγὼ δὲ εἶπα· Τί ἐστιν ; » Καὶ ἑξῆς, • Εώρακα, φησί, πάντα ὅσα Λάβαν ποιεῖ σοι. Εγώ B εἰμι ὁ Θεὸς ὁ ὀφθείς σοι ἐν τόπῳ Θεοῦ, οὗ ἤλειψάς μοι ἐκεῖ στήλην, καὶ ηὔξω μοι ἐκεῖ εὐχήν. » Ὁ δ' αὐτὸς οὗτος, καὶ τῷ ̓Αβραὰμ παραφανείς, Θεὸς καὶ Κύ ριος ἀνηγόρευται, μυσταγωγῶν τὸν θεοφιλῆ τὰς περὶ τοῦ πατρὸς αὐθεντίας, καί τινα ὡς περὶ ἑτέρου Θεοῦ διδάσκων, ἃ καὶ κατὰ καιρὸν ἐπισκεψόμεθα. Ἀλλὰ καὶ τῷ Ἰὼβ οὐδένα ἢ τοῦτον εἶναι τὸν χρηματίσαντα μετὰ τὴν αὐτάρκη διαγυμνασίαν, οὐ θεμιτὸν εἰπεῖν. Πρότερον μὲν γὰρ διὰ λαίλαπος καὶ νεφῶν ἐπιφανείς αὐτῷ, τὸν ὅλων Θεὸν ἑαυτὸν ὄντα παρίστη· προϊὼν δὲ ἑξῆς ἑαυτὸν ἐπιδείκνυσι, ὥστε φάναι τὸν Ἰώβ· • Ακουσον δέ μου, Κύριε, ἵνα κἀγὼ λαλήσω. Ακοὴν μὲν φωνῆς ἤκουόν σου τὸ πρότερον, νυνὶ δὲ ὁ ὀφθαλ μός μου εώρακε σε. ἡ Εἰ δὲ μὴ οἷόν τε τὸν ἐπέκεινα Θεὸν, τὸν ἀόρατον καὶ ἀγέννητον, καὶ παμβασιλέα τῶν ὅλων, θνητῇ φάναι θεωρεῖσθαι φύσει, τίς ἂν ὁ δηλούμενος εἴη πλὴν τοῦ πρὸς ἡμῶν κατὰ τὸν πατέρα κυριολογουμένου Θεοῦ Λόγου; Καὶ τί δεῖ πλείονα περὶ τούτου συναγαγεῖν, παρὸν ἐκ τῶν ἱε ρῶν βίβλων τὰς τούτων συστάσεις λαμβάνειν ; "Ας καὶ αὐτοὶ κατὰ τὴν προκειμένην ὑπόθεσιν ἐπὶ σχολῆς ἀναλεξόμεθα, εἰς ἀπόδειξιν τοῦ μηδὲ ἄλλον ἢ τὸν τοῦ Θεοῦ Λόγον εἶναι τὸν τοῖς θεοφιλέσι προπάτορσιν ἑωραμένον. Οὐκοῦν μετὰ τὴν περὶ τοῦ τῶν ὅλων δη μιουργοῦ διάληψιν, καὶ τὰ περὶ τοῦ Χριστοῦ κοινῶς ἡμῖν τε κἀκείνοις παραδέδοται. Ἔνθεν καὶ Χριστοὺς αὐτοὺς δὴ ἐκείνους τοὺς πρὸ Μωσέως θεοφιλεῖς, ὡσπεροῦν ἡμᾶς Χριστιανοὺς, εὕροις ἂν κεκλημέ νους. Καὶ τοῦτο δὲ ἐπάκουσον, ὥς φησι περὶ αὐτῶν ἐν Ψαλμοῖς τὸ λόγιον · Ἐν τῷ εἶναι αὐτοὺς ἀριθμῷ βραχεῖς, ὀλιγοστούς καὶ παροίκους ἐν αὐτῇ, καὶ διῆλ θον ἐξ ἔθνους εἰς ἔθνος, καὶ ἐκ βασιλείας εἰς λαόν ἕτερον, οὐκ ἀφῆκεν ἄνθρωπον ἀδικῆσαι αὐτοὺς, καὶ ἤλεγξεν ὑπὲρ αὐτῶν βασιλεῖς, λέγων· Μὴ ἅπτεσθε τῶν Χριστῶν μου, καὶ ἐν τοῖς προφήταις μου μή που νηρεύεσθε. » Ταῦτα γὰρ ἐπὶ τοῦ Ἀβραὰμ, καὶ τοῦ Ἰσαὰκ, καὶ τοῦ Ἰακὼν ἀνειρῆσθαι, ἡ πᾶσα σύμφασις τοῦ λόγου παρίστησιν. Ὥστε καὶ τῆς τοῦ Χριστοῦ προσηγορίας ἡμῖν ὁμοίως ἐκοινώνουν. pem nocere eis, et increpuit pro illis reges dicens : Nolite tangere christos meos, et in prophetis meis nolite malignari 1. Hæc sane de Abraham, et Isaac, et Jacob edita esse oracula, tota compositio et continuatio oratíonis ostendit. Quocirca Christi quoque appellationem nobiscum communem pariter habuere. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ'. Τίς ὁ κατὰ τὴν Καινὴν Διαθήκην κατηγγελμένος ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ πᾶσιν ἀνθρώποις βίος. ̓Αλλὰ καὶ ὁ κατ' ἀρετὴν βίος, ἥ τε κατὰ εὐσέ βειαν πολιτεία, ὥσπερ τοῖς ἔθνεσιν ἅπασι διὰ τῆς τοῦ Χριστοῦ νουθεσίας κεκήρυκται δίχα τῆς κατὰ Μωσέα διαταγῆς, οὕτως καὶ τοῖς παλαιοῖς ἐκείνοις ὁ αὐτὸς τῆς εὐσεβείας κατωρθοῦτο τρόπος. Οὔτ ̓ οὖν σώματος αὐτοῖς περιτομῆς ἔμελεν, ὅτι μηδ' ἡμῖν, οὔτε ἀποχῆς τῶν τοιῶνδε ζώων βρώσεως, ὅτι μηδὲ ἡμῖν. Αὐτίκα τὸν Μελχισεδέκ ὁ Μωσῆς εἰσάγει με ρέα τοῦ Θεοῦ ὑψίστου, οὐ τὸ σῶμα περιτετμημένον, οὐ μύρῳ 'σκευαστῷ κατὰ Μωσέα κεχρισμένον, οὐ σάββατον τί ποτ' ἐστὶν εἰδότα, οὐδ ̓ ὅλως τι τῶν μετὰ ταῦτα τῷ παντὶ Ἰουδαίων ἔθνει διὰ Μωσέως παρηγγελμένων ἐπαΐοντα, ἄντικρυς δὲ κατὰ τὸ Χριστοῦ Εὐαγγέλιον βιοῦντα. Πλὴν ἀλλ' ὅμως ἱερέα τοῦ Θεοῦ τοῦ ὑψίστου φησὶν αὐτὸν ὁ Μωσῆς γεγονέ ναι, καὶ τοῦ ̓Αβραὰμ κρείττονα. Εἰσῆκται γοῦν τὸν ̓Αβραὰμ εὐλογῶν. Τοιοῦτός τις ἦν καὶ Νῶς, ἄν θρωπος δίκαιος ἐν τῇ γενεᾷ αὐτοῦ, ὃν καὶ ζώπυρον σπέρμα τῷ γένει τῶν ἀνθρώπων ἐν τῇ τοῦ κατακλυσμοῦ φθορᾷ, πάντων τῶν ἐπὶ γῆς ἀπολλυμένων, ὁ τῶν ὅλων Θεὸς διεφύλαξεν. Οὐδὲν γοῦν οὐδὲ οὗτος τῶν Ἰουδαϊκῶν ἐθῶν ἐπιστάμενος, οὔτε ἐν περιτομῇ σώ ματος, οὔτ ̓ ἐν τοῖς ἄλλοις τοῖς ὑπὸ Μωσέως διατε ταγμένοις, ὅμως δίκαιος, εἰ καί τις ἄλλος, ἀνηγόρευται. Καὶ πρό γε τούτου ὁ Ἐνώχ, ὃς καὶ λέγεται εὐηρεστηκέναι τῷ Θεῷ, καὶ μετατεθεῖσθαι, ὡς μὴ εὑρίσκεσθαι αὐτοῦ θάνατον. Τοιοῦτος δὲ καὶ οὗτος γεγονώς, οὔτε σῶμα περιτέτμητο, οὔτ ̓ ἔτι τῆς (5) Μωσέως μετῄει νομοθεσίας, ἄντικρυς δὲ Χριστιανικῶς, ἀλλ' οὐχὶ Ἰουδαϊκῶς ζῶν ἀναπέφηνε. Καὶ αὐτὸς δ' ὁ ̓Αβραάμ, μετὰ τοὺς προωνομασμένους γεγονώς, καὶ νεώτερος παρ' αὐτοὺς τοῖς χρόνοις, πρεσβύτης δὲ διὰ τὴν ἡλικίαν, διὰ τοὺς μέλλοντας ἐξ αὐτοῦ φύ ναι, ὥσπερ τινὰ σφραγίδα τὴν περιτομὴν πρῶτος ὑπέμεινε τοῦ σώματος, γνώρισμα τῆς αὐτοῦ διαδοχῆς τοῖς ἐξ αὐτοῦ κατὰ σάρκα γενησομένοις τουτὶ τὸ σημεῖον παραδιδοὺς φέρειν· πρὸ δέ γε τῆς παιδοποιίας, καὶ πρὸ τῆς περιτομῆς, καὶ αὐτὸς διὰ τῆς (3) τῶν εἰδώλων ἀναχωρήσεως, καὶ τῆς ἑνὸς τοῦ ἐπὶ πάντων Θεοῦ ὁμολογίας, καὶ διὰ μόνου τοῦ κατ ̓ ἀρε τὴν βίου δείκνυται Χριστιανικῶς, ἀλλ' οὐχὶ Ἰουδαϊ κῶς βεβιωκώς. Μεμαρτύρηται γοῦν τὰ προστάγματα D καὶ τὰς ἐντολὰς, τά τε δικαιώματα καὶ τὰ νόμιμα τοῦ Θεοῦ, πρὸ τῆς Μωσέως διαταγής πεφυλαγμέ νος. Λέγει δ' οὖν πρὸς τὸν Ἰσαὰκ ὁ χρηματίζων Θεός· ι Καὶ δώσω τῷ σπέρματί σου πᾶσαν τὴν γῆν ταύτην, καὶ ἐνευλογηθήσονται ἐν τῷ σπέρματί σου πάντα τὰ ἔθνη τῆς γῆς, ἀνθ' ὧν ὑπήκουσεν ̓Αβραὰμ ὁ πατήρ σου τῆς ἐμῆς φωνῆς, καὶ ἐφύλαξε τὰς ἐντολάς μου, καὶ τὰ προστάγματά μου, καὶ τὰ δικαιώ61. Psal. civ, 12-15. (5) Τῆς. Forte τάς; nisi tamen quis malit legere, τὴν νομοθεσία; vel addere, οὐδέν, ut p. 52 D. Epir. Quænam sit ea, quæ in Novo Testamento omnibus hominibus a Christo denuntiata est, vita. Sed et ea quæ virtutem sectatur vitæ ratio, et quæ pietatem amplexa est civilis institutio, sicut absque Mosis constitutione, omnibus gentibus, Christo monitore patefacta est, ita plane eadem pietatis ac religionis apud priscos illos complebatur ratio. Neque igitur ut corpus circumciderent, neque ut ab horum, aut illorum animalium carnibus abstinerent, illi curabant : quoniam ne nos quidem. Etenim protinus Melchisedec inducit Moses, sacerdotem Dei altissimi, qui neque corpore erat circumcisus, neque unguento comparato ex lege Mosis delibutus, neque quid sabbatum esset, ulio Β modo edoctus, neque praeterea quidquam omnino eorum, quæ universæ Judæorum genti per Mosem descripta imperataque sunt, intelligens aut sciens, sed plane ut Christi Evangelium præcipit, vivens. Attamen ipsum hunc sacerdotem Dei altissimi fuisse, idem Moses aflirmat, ipsoque Abraham præstantiorem. Proinde inducitur qui Abraham benedicat. Talis enim Noe fuit, homo ætatis suæ justissimus, quem quasi scintillam exstincti ignis, et quasi semen quoddam humani generis, in ipsa diluvii grassatione, 13 iis omnibus reparandis, qui in terra perierant, Deus universi conservavit. Hic igitur quamvis corum, quæ ad Judaicos mores spectant, nihil sciret; neque in corporis circumcisione, aut aliis, quæ auC ctore Mose constituta sunt, degeret: tamen justus, si quis unquam alius, est appellatus. Et ante hune præterea Enoch, qui et Deo dicitur placuisse, translatus esse, ut nusquam mors illius appareat. Igitur hic quoque cum talis esset, tamen neque corpus circumcisum habebat, neque in legibus a Mose positis ullo modo versatus fuerat, sed Christiano prorsus more, non Judaico vixisse perhibetur. Quin etiam ipse Abraham post eos, qui dicti sunt, natus, et illis ipsis ratione temporum junior, senex vero, atque ætate provectus, propter eos qui orituri ab ipso erant, quasi signum quoddam primus circumcisionem corporis tulit, hocque ipsum suæ dignoscendæ sobolis signum, iis qui a se ratione sanguinis genus ducturi erant, feren dum tradidit: ante vero quam susciperet liberos atque ante quam circumcideretur, ipsi quoque, propterea quod a simulacrorum cultu secesserat, unumque super omnia Deum confessus fuerat, et unam eam, quæ cum virtute est, vitam sectabatur, Christiano more vixisse, non Judaico demonstratur. Idcirco illi testimonium exhibetur, quod præcepta et mandata et cæremonias, et quæ in le el (5) Desideratur ἀπό, vel ex, ut et infra (p. 63 D) legitur, τοὺς ἐξ Ἑλλήνων ἀναχωροῦντας. Εnr. |